DERHEQÊ ROMANA KILAMA ŞÎLANE DE

DESTPÊK

   Seke ma pêro zanî, tekilîya edebîyat û polîtîka zaf pêt a. Pêro romannuştox nêbî zî zafê romannuştoxî û edebîyatkarî, hunerê xo, semedê amancê xo îfade kerdişî ra şuxulnenî. Riyê ino amanc ra karê ê hunermendan, beno lîlikê heyatî. Wendox wexto ke romana wîna yew hunermendî waneno, seke ê serebûtî dormareyê ci de awan benî. Nuştox tîya de edebîyat, semedê wendoxî antişê fikirê xo ser, sey yew wasita şuxulneno.  Wîna hunermendî vanê ke, ''Huner, semedê komelî ra esto.'' 

   Edebîyatê ma yê ciwan de zî, xebatê ke heta nika vîrazîyayî ra zafanê, bi ino amance û metodî reyde virazîyayî. Ino tene roman de wîna nîyo. Sey şîîr û hîkaye, sewbina wareyê edebîyatê ma de zî wîna yew têwgeyrayiş esto.  Helbet ino tesadûf nîyo. Tarîxê komelî ma de cewabê ino têwgeyrayişî hunermendanî ma esto. Ino xusus, malûmê ma hemîn o. 

   Îlhamî Sertkaya zî kitaba xo de wîna yew amanc domneno. Kitaba Kilama Şîlane, seraser meseleya kurd û Kurdistanî sero vindena. 

ZIWAN Û WEŞANAYIŞÊ KITABI

   Ziwanê kitabi, ziwano standarde nîyo. Nuştox, fekê cayo ke kitab de vîyareno û binameyê Karer yeno vatiş,  şuxulnayo. Karer bakurî Çewlig de yew mintiqaya. Ino fek, zafanê başurê Dêrsim û bakurê Çewlig de yeno şuxulnayiş. Kesê ke ziwanê standarde yahût fekê ino ware nêzanî, beno ke wendişê kitab de zehmetî biancî. La wendox biwesîleya kitabi, ko ino feko weş bander bibî. 

   Elfabeyê kitab zî elfabeyê Bedîrxanî nîyo. Elfabeyê C.M. Jacobson'î ameyo şuxulnayiş. Yanî elfabeyo ke zazacîyan şuxulnenî. Inê wirdî xususî bala mi ant. Mi înternet sero taye cîgerayiş kerd û ez raştê roportajê nuştoxî ameya.(http://sertkaya1.tripod.com/ilhamisertkaya/id19.html ) Nuştox ino roportajê xo de vano ke mi perwerdeyê zazakî girewto û ez zazakî zana. Eke wînî yo, yan bikeyfî ziwano standarde û elfabeyê Bedîrxanî nêşuxulnayo yan zî perwerdeyê xo zazacîyan ra girewto. Labelê seke roportajê ci de şima zî veynenê, fikrîyatê ci û ê zazacîyan seyyewbini nîyo. Yanî mi sebebê şuxulnayişê ino ziwan û  elfabe fehm nêkerd. 

   Kitabe, 2007 de weşanxaneyê Perî de weşanîyaya û heta nika tene yew çap kerdo.

   Nuştox zazakî, kurmanckî û tirkî nuseno. Cor de lînko ke mi nuşto her hal aîdê sîteya nuştoxî yo. Nuştox ina sîte de zazakî, tirkî û kurmancî nuşto. Şima eşkenî çim bierzî.

KITABE ÇI VANA?

   Wareyê Karer de dewa Pircanan de binameyê Şîlan de gedayêk esta. Şîlanî heywanan weye kena û ardimê debara keyê xo kena.  Heto bîn ra zî şina mekteb. Dewe de her kes bi ziwanê xo qal keno. Şîlan tewr ewilîn, babeta ziwanî sero raştê îqtîdarî yena. Mamosteyê mektebê tîya de riyê îktîdarî beno û wîna yeno vera wendoxî. Mamoste bêrehm û bêwîcdan o.  Wendekaran mîyane ra yew gede sey casûs tewişeno û ê wendekarê ke dewe mîyane de kirdkî qal kenî, hetê ino casûs ra tespît benî û mamoste rê yenî vatiş. Ê ke dewe de kirdkî qal kenî, wîna eşkera benî û mamoste ra kutiş wenî.  Têkilîya inê mamosteyî û ê wendekaran şekleko dramatîk reyde yenê çimanê wendoxî ver. Ino mamoste wendekaran banderê marşanê tirkan keno û goreyê ci inê wendekarî wesîleya mamosteyê xo benê medenî.

   Ina rewş ma pêro rê xerîb nîya. Hema hema her dewa kurdan de wextê verînan de wîna malimî estbî û eyn usil de gedeyanê kurdanî sero, îqtîdarê dewlete awan kerdinî. 

   Îlyas Akman kitaba xo ya newe Edebîyatê Zazakî de bi şekleko hîra behsê kitaba Kilama Şîlane keno. Wendoxî eşkenê kitaba Îlyad Akmanî ra zî îstîfade bikerî.

  Ma û pîyê Şîlane, semedê wendişê Şîlanî ra ya raykenî Îzmîr. Tîya  de waya Şîlane û   merdeyê ci het bena. Semedê wendişî ra yena la waya ci tira vana, îmkan çinê  û ti  gerek bixebetîya. A zî destpê kena xebetîyena. Wexto ke Îzmîr de xebetîyena roj bi roj raştê serebûtê sîyasî yena. Çîyê ke dormareyê ci de benî, ya danê  fikirîyayiş. Çêra  a  semedê  feqîreyi  ra  nêeşkaya  biwana ?  Sebebê  belengazîyeya  ma, kurdey a?  Çêra ino metropol de însanê seyyewbinî nîyê? Roj bi roj wîna persan reyde bena polîtîk. 

   Ê wextan de derbeyê 1980î beno. Şîlanî zî ê wextan de, nizdîyê çar seran dima ageyrena  Çewlig. La Çewlig Çewligê verên nîyo. Her kerra û her zinarê welat de bandora eskeran, bandora dewlete esta. Adir bila beno. 

  Nuştox ino qism de yanî heta ke Şîlane ageyra Îzmîr, hema hema her cûmleyê xo de ziwano dramatîk reyde behsê bandora derbeyê 1980î keno. Eskerî bêqanun û bênîzam fînenê dewan ser, dewijan kişenî û dewan veşnenî. 

  Nuştox cayêk de behsê eskerêk keno, nameyê ci Durmuş Kivrak o. Goreyê nuştoxî ino eskero zulûmkar raşteraşt estbîyo û derbeyê 1980î de merdimo ke tewr ewilî kişîyayo, hetê ino eskerî ra ameyo kiştiş.  Nuştox tîya de cûya rastikîn ra serebûtan û kesan neql keno kitaba xo. Mavacî datê nuştoxî riyê îşkence ra destê Durmuş Kivrak de gan dano. Doxano belengazo ke xêx o û riyê kutişê eskeran ra mireno, esil bi xo cûya rastikîn de est bîyo. 

  Ez şinê vacê ke kitabe hema hema seraser cûya rastikîn ra ameya meydan. Mavacî nuştox bi xo Karerij o. Goreyê ke mi fehm kerdo, yew wext ko de maneno. Kitabe de binameyê Fîrar kesêk esto. Ino merdim gerîlla yo û serkerekterê kitabe ra yew o. Ino Fîrar esil bi xo nuştox o. Nuştox, Fîrar herinda xo de şuxulnayo. Nameyê dewan, mezrayan û wareyan zî rastikîn ê. 

   Dewomê kitab de, sey pêro dewijan,  riyê  dewlete  ra   ma  û  pîyê  Şîlane  zî  koç kenê û şinê Îzmîr. La ê, sey Şîlane rehet banderî bajari nêbenî. Bûya bajari, hewayê bajari weş be înan nêşina. Texmê înan çino bajari de. Bajarî nêbenî, bajar mîyane de dewij mamenî.

  Çand wext dima Fîrar Ewropa de vecîyeno orte. Şîlan reyde têkilî vîrazeno. Şîlan semedo ke Fîrar reyde bizewecîya, şina Ewropa. Kitab wîna dewom kena.

PEYENÎ SER

  Nuştox inê pêro serebûtan de tim û tim wazeno fikirê wendoxî bianco fikiro xo ser. Semedê ino ra hema hema her pele de behsê derbeyê 1980î û kerekteranê romanî ser bandora ci keno. Zafê sehneyan de nuştox cûmleyanê dramatikan şuxulneno û meseleyan ajîte keno. Nîyetê nuştoxî, vengdayişê qelbê wendoxî yo. 

 Sereyê kitabî ra heta peynî yew amancê nuştoxî esto. Roman û kerekterî ino amanc rê xizmet kenî. 

  Nuştox, kitaba xo de yew dewirê nizdî yê kurdan rê lîlik tewişeno. Xususen zî bala wendoxî, babeta ziwanî û ziwanî sero têwgeyrayişê dewleti rê  anceno. Ino de serkewte zî bîyo.

  Nuştox yew amanc reyde kitabi nuşta la ez rehet eşkena vaca ke, kitabe hetê edebî ra kêm bîya. Nuştox qayilo ke yew fikir bido wendox la wexto ke wîna keno, romane hetê estetîkî ra tapa verdeno. Romani hetê edebî ra pey de manena û tene mesajê polîtîkî vernîya wendoxî de manenî. Nuştox nêeşkayo beyntarê mesajanê xo yê polîtîk û estetîk yê kitabe de yew denge bitewşo.  Ca bi ca kê vanê qay ina kitab roman nîya, metnêko polîtîk a. Romananê polîtîk de îcab keno ke nuştox mesajanê xo yew tehm de, yew eyar de bido. 

  Heto bîn ra ma eşkenî vacê nuştox waşto ke kitab de behsê ''wextêko hîra de zaf serebûtan'' bikero. Labelê riyê ino amanc ra ca bi ca kitabe de venganîye(boşluk) ameyê meydan. Qerekterê ca bi ca vila bîyê. Tayê kerekterê nêroniştî, nêmcet mendî. 

  Hetê edebî ra kê eşkenî wîna rexneyan dahîna bizêdnî. Labelê nika ande bes ê. 

NOT: Semedê ino nuşte ra mi meqaleya Mamoste Îlyas Akman'î ''Giredayîya Edebîyatê Polîtîkî de Romanê Kilama Şîlane '' ra zaf îstîfade kerd. Sipas kena. Wa linga ci kerra ver nêkewa.