Zilm û tehda gelo şinê kam vengan bibirnî? Hûkmê înan tene
govdeyê merdimî sero beno?
Çi şino sergovend lal bikero? Eke sergovend lal bi, rewşa
rêza govendi se bena? Îcab keno ke rêza govendi se bikera?
Helbet kolonyalîstî, tene cuya kurdan înan ra nêgirewti. Yan ma wîna
vacî, kolonyalîstkiştişê kurdan reyde rehet nêbeno. Tene kiştiş reyde
nêvindeno. Merdim lal keno, ker keno, ge ge beno ke sey yew dara wuşk verdeno.
Gan nêgîno, rûh gêno. Merdim sey yew dara wuşk maneno. Merdimo ke wîna mend,
dar û berê ci bêwahar manenî. Heywan mal û milkê ci talan keno. Koyan de xoz
benî zaf. Mehşilêra ke banê ci verde ya, pişanê xo reyde pêro ban gêna binê xo.
Rezê ci mexel de maneno. Serê banê ci yê herrin ra vaş zîl dano. Gozêra ke
bostan de ronaya, bêwaharî ra wuşk bena.
Yani işxal, tene ard işxal kerdış niyo.
Hikayeya Roşan Lezgini Xoz Bîyê Zafî de serqerekter Heso Puskol o.
Derhêqê ci de nuştox destpêkê hîkaye de wîna nuseno: ''...Govendgêrêko yeman
bi. Def û zirna têdir betelnayne. Veyweyo ke Heso Puskul tede nêbiyêne, xeyr
tede çinê bi.Wexto ke nêkewtê mîyanê meydanî, çilkê areqî sey libanê mircanan
tehta çareyê eya ke nika verardkî çiqirê xorînîsey xetanê cite pira kaş bîyê ra
veracêr çilkayne...''
Seke şima zî inê cûmleyan ra fehm kenî, Hes keyfweş o. Goreyê xo
heyatî ra tehm gêno. Kay reyde hem o şa beno, hem zî însanê şa benî.
La gerek ina şayî ey rê nêmendinî. Hûkmê kolonyalîstî ey sero zî
biameynî ronayene.
Hûkmat Hes û hîrê dewijanê ci gêno binêçiman û vîst û heşt roj îşkence
de manenî. Ma ino qismê hîkaye nuştoxî ra biwanî:
''... Rojêk şewdirêk rew ez çarraya Seyrantepeyê Dîyarbekirî ra
viyartêne û şiyêne cayê karê xwu. Ez çi bivînî! Eno Heso Puskul û hîrê dewijê
xwu wa hê leweyê rayîrî de pilosîyayê pêro. Ti vanê gor ra vejîyayê. Wexto ke
mi çim vist pira, mi va:
-Xal Hes!
Ca de pêşîya mi ro û sey tutan kurr û berma. Vatêne:
-Bira, ma kiştî, ma xesênayî... Oy bira, ez qirbûnê tu bî! Vonê , şima
non do terîstû...''
Hesê ma ino îşkence ra dima şino, yewna Hes yeno. Heso keyweş, Heso
govendgêr, Heso zerenc şino; Heso ker û lal yeno. Sey heykelî mat mende yew
tewir dûrî ra ewnîyeno.
Nuştox ino halê Hes sero tesvîranê serkewteyan keno.
Hûkmat lal û ker bîyayişê Hesê ma reyde zî nêvindeno. Dewa ey veşneno.
Heso lal û ker, nika zî beno koçber. Yeno Amed. Dewa ci veng û tal bena. Meydon
teyr û tebir rê maneno.
Xoz benî zaf!
Seke ma pêro zanî edebîyat, semedê amancanê polîtîkî ra bîyo wasitayêk
mûhîm. Ina hîkayeya Roşan Lezgînî de zî ma wîna yew amanc veynenê. Nuştox,
hûkmê kolonyalîstî, bedilîyayişê Heso Puskul reyde ano çimanê ma ver. La oyo ke
bedilîyeno, tene Heso Puskul nîyo. Xozayîya Kurdistan zî bedilîyena. Nameyê
hîkaye zî bala ma anceno ino bedilîyayişî sero. Eya, tesîrê ewilîn yê
kolonyalîstî sero zaf hîkaye, roman û şîîrê ameyî nuştiş. La tesîro diyin yê
kolonyalîstî sero nuşte çino. Eya, însanê kişîyayî, dewê veşîyayê la heto bîn
ra gozêra ke berê ver de ronîyaya huşk bîya. Rez bêwahîrî ra mexel rê mendo.
Kutikê çand serre yê dewe veyşanîye ra merdo. Xoz bîyê zaf.
Lezgîn bala ma anceno ino bedilîyayişo diyin sero zî.
Ziwanê Lezgînî sero ma şinê vajê ke her çande yew hîkayeya dramatîk
binûso zî, serebutî ajîtê nêkerdî. Qelema ci de ajîte û demagojîyê klasîko ke
nuştoxanê kurdan mîyane de esto, çino. O serebûtî Heso Puskul, ziwano sade û
fesîh reyde nuştî. Hîsê xo nêdekerdî mîyan. Yanî seke yew meqala binûso.
Goreyê mi, hîkayeyanê dramatîkan de ino tewir ziwan, wendozî sero
dahîna bitesîr beno. Herind verdeno.
Nuştox cayêk de behsê keynayanê Hes Puskul keno. Her çande inê vateyê
nuştoxî, wendoxî rê ecîb bêrî zî eşkerayo ke nuştox tîya de wazeno bala wendoxî
bianco rewşa pîyê înan rê bêelaqayîye gedeyanê ci. Xisusên gedeyanê ci, la bi
mehnaya pêroyî de ma rehet şinê vacê ke tîya de rexneyêko komelî esto.
Rexneyêko ciwananê komelî rê esto. Nuştox seke vajo, pîyê şima, bawkalê şima,
kalikê şima çi dîyo, şima se kenî?
''...Wey Heso Puskul wey! Bêveng. Kerranê dêsê mizgete ra bêvengêr.
Piştîya xwu şanaya dês. Destî binê çengan de bestê. Mat mendo. Ez nêzana ewnêno
kam ca ra. Belkî zî qet nêewnêno...''
Xorîneya ewnîyayişê Heso Puskulî de cewabê zaf çîyê estî. Çimê ke weş
veynenê lazim ê.
Mîçîka ke dewa Heso Puskulî de teyşanîye vera mirena, riyê
kolonyalîstî ra mirena. Sebebê a mîçike û sebebê govenda ke bêsergovend menda,
yew a. Roşan Lezgîn sey lekmate ina raştîye dano riyê ma ro.
