NÎNNA NÎNNA ZOR NÎNNA!

                                           

 Ewro  105  serê   Jenosîdê   Armenîyan   debenê. Xususen  her  ser  wexto ke 24  nîsan nizdî beno, ina mesela ser cîya cîya  polemîkê   destpê  kenê. Hem hetê tirkan  hem zî hetê  kurdan  ra.  Kinarê tirkan de  tayê  merdiman  vêşîr  kes  ino  jenosîd qebul  nêkeno.  Pêro   partî,  sîyasî   û   fikirî   ina mesela ser  yew  benê. La  kurdê,  semedo ke ê bi xo hetê dewleta tirkan ra des rayan reyde maruzê wîna   komkiştişan  û  jenosîdan bîyî,  armenîyan dahîna   weş    fehm    kenê   û   ino  jenosîdê   de mesulîyetê  xo  hema  hema qebul kenê. Ez  vana hema   hema   çinkî  kurdan  mîyane de   zî   tayê kesê   vanê,  kurdî  pêro pêser ino jenosîd  de   ca nêgirewto   û    qerarê    jenosîdê   hetê    înan   ra nêameyo   girewtiş.   Armenîyan   zî  kurdî   qetil kerdê  û  kurdî   zî  xo   pawito.  Eke ca ca xetayê kurdan    bîyo,   kî    nişnê    vacê    pêro   kurdan sîstematîk   ino  jenosîd de ca girewto.  Fikirê inê kurdan   wîna   yo. Yanî   kî   şinê vacê ino babet, kurdan mîyane de zî polemîk viraşto. Emser   ino polemîk,  roportajê roşnvîr Firat Aydin(https://nupel.net/firat-aydinkaya-8-soruda-kurtler-ve-ermeni-soykirimi-85131h.html)  destpê kerd. Ino roportaj dima entelîjansîyaya  kurdan mîyane    de ino babete   ser zaf polemîkê giran destpê kerdî. Xebera şima zafanê esta inê polemîkan ra. Ez edî zaf behsê inê polemîkan nêkena. Yew  îdyom reyde heta ke mi şina tayê çî vana ez zî.

     Wareyê ma de yew îdyom esta ke zaf şuxulîyena; 'nînna nînna zor nînna.' Mehnaya ci ina ya; karo ke nêbeno, îmkanê ci çino û bêmantiq o. Yanî zor reyde nînna nêbena. Ina îdyom wîna yena şuxulnayiş. Çand wext ra ver ez damîrîya xo ra persaya ke mehnaya ina îdyom çîya. Cewabê ya raşte raşt mûyê mi teli kerd. Ez zaf ecêb menda. Inê polemîkan ser zî mi va ez ino nuşte binûsa û behsê ina îdyom bika.

     

   Damîrîya mi va ke, dewa Vîrdan(Çayûstû) de yew zinaro pîl esto. (Ina dewa Pîranî Pîran ra 5 km dûr a.) Wextê verînan de bisilmanê armenîyan benê ino zinar ser û zinar ra erzenê war. Wexto ke hema zinar ra nêerzenî, armenîyan ra vanê 'Kay bikê, nînna vacê ma rê. Şima nînna vacê ma şima nêerzenî.' Armenî ageyrenî bisilmanan ra vanê, 'Zor reyde nînna bena? Nînna nînna zor nînna.' Bisilmanê ê ke nînna vanê zî ê ke nêvanê zî zinar ra fînenê war.Dewa Vîrdan cede(esil) xo de dewa armenîyana û nika zî yew kîlîsaya rijiyeya weyra de esta. Bisilmanê armenîyan kişenê û dest mal û milkê înan ser nenê. Badê zî çekuya 'armenî' sey yew kifir şuxulnenê vera yewbinan ra. Kam ke merdimo nêbeye bibo, pîs bibo ey ra vanê armenî. Pêro wareyê ma de wîna ameyo meydan tarîx... Ina îdyom zî ay roj ra nat şuxulîyena.

   Goreyê mi kurdî ino jenosîd de ca girewto. Sûcdar ê. Bawkalan ma ino jenosîd de ca girewto. Eya mesulîyeto pîl yê dewleta tirk o. Labelê mesulîyetê kurdan zî tayê nîyo. Ez tene yew nûmûne dana ino polemîk ser; 1938 de komkiştişê Dersîm bi. Dewlet henzaran reyde kirdê kiştî û henzaran reyde zî dayê koç kerdiş. Labelê ewro hema zî Dersîm de kirdî estî. Nêqedîyayî. Dewlet nişna Dersîm kirdan ra veng biko. Labelê ino tarîx ra 23 sere ra var, wexto ke dewlet dahîna bêquwwet bî û şerê ewilîn yê dîna mîyane de bî, warişti û çikê armenî estê zor reyde dayê koç kerdiş û erdê inan veng û varit kerd. Eke kurdê paşt nêdaynî dewlet mûmkûn nêbi tene xoser ino gure bika. Mamoste Firat Aydinkaya heqîqet ardo ziwan. Qebul nêkerdişî reyde heqîqet nêmireno.

   Eke kê vacî ez derg kena, nûmûne zaf ê. Labelê çim padayiş reyde heqiqet nêliminêno. Zor reyde heqîqet vîndî nêbeno. Zor reyde nînna nêbena. Nînna nînna zor nînna!

ÇAYA GERMINE FEKÊ MERDIMÎ VEŞNENA

Arno Bank, 1944 , Elaîne Haxton.

Mezgê ma zafane ci rê çi tewr asan yeno şino duseno ey a û peyê ey ra rêça ey teqîb keno. Qalî, manayî, têwgêrayîşî se benê bibê yan çira benê bibê zafane eqlê ma yê asanî ser o yo. Gama ke ma qalêk yan kelamêk şinawenê ca de verê xo danê tewr şîroveyê rehetî. Çunke eslê xo de hîşo ke ma eql name kenê mekanîk o, ma qaîlê ci bê yan nêbê kîmya yo. Kamcîn sî ci rê şenik bo destê xo erzno ey bin, kamcîn werd nêrm bo gaz nano ey a. Yewer ma rê di saetî qisey bikero ma rê xemê ey ra vêşêr xemê ma rayîr mojneno.

Mesnewîya Mewlana de meseleyêk esta. Vano wextêk merdimê hetê Hîndîstanî fîlêk kerdo axuro tarî. Dima şarî ra tek tek vato şêrê zere û zere de çi esto ma rê bi destanê xo fehm bikerê û bêrê teber terîf bikerê. Kam kewto zere dusayo kiştêkê fîlî ya û destê ci koyayo kamcîn hetê fîlî ya vejîyayo teber û goreyê ey tarfîê xo kerdo. Yewî vato sey estune bî, yewî vato sey lulî bî, yewî vato sey textî bî û yewî vato sey palasî bî. Her kes qasê destnayîşê xo fehm kerdo la seba ke çimî girewte û mekan tarî bîyo kesî fîl pîya nêdîyo. Kam destê xo eşto kotî tena uca reyde qerarê xo dayo û vejîyayo teber. Keso ke destê xo eşto linga ci vato estun, keso ke destê xo eşto goşê ci vato palas û hew.

Der û dorê ma de yan zereyê ma de zaf serebûtî qewîmîyenê zaf rewşî ciwîyenê la ma zî sey ê şarî tena hetêkê ey a dusenê û bi lez û bez sereyê xo de qerarê xo danê, çira ke eqlê ma asan ra hes keno, çira ke asan sereyê ma nêdejneno û karê ma vîneno. Ge ge merdim wina keweno tarîyêkî mîyan ke xo wayîrê des çiman hesibneno. Her çî zaneno her çî ra fehm keno derheqê her çî de wazeno zanayîşê xo yo xorî û erjaye bare bikero. Her welat de her dîn û milet ra merdimê kamilî peyda benê ke têwgêrayîşê nînan o ortax tay qiseyî û zaf goşdarî yo. Nuştoxê nê nuşteyî zî têde ma rê qala asan heqîqet ra şîrinêr o, serdestêr o. Kes yê xo ra nîno war û her kesî verê herê xo dayo kiştêko bîn û ço-çoyê ci yo.

Ma kurdan de na rewşe rewacê berzêrî ra herîyeno. Ti vanê qey homa teqsîr nêkerdo ma her yewî rê yewna dîn û pêxemberî dayo û vato yê bînî zî qet qebûl meke. Dima zî ma verdayo yewbînan. Çar muşterekê ma çin ê. Ma seba pancine lej kenê. Yew meqbûlê ma çin o, o ke esto zî derdê ey şiwaneyî ya. Na rewşa rîsiya de zî ma heme kehremanêk pawenê ke hefseranê ma bigro destê xo û ma rê ge vajo biçerê ge vajo mexel bê.

Ka persêko baş: ma se kerê? Çîyêk zî hewce nêkeno. Ganî ma ney bizanê ke verê her çî sakîn bê. Verê cayê xo germ bikerê. Dima puncan ra heta kilawe biewnêrê xo ra. Dima biewnêrê mînder û balişna ra. Dima biewnêrê xalî û dêsan ra. Welhasil verê biewnêrê xo ra. Çira koyî nêwewyenê, çira zinarî nêrişîyenê, çira herre gerreyê rewşa xo nêkena, çira darê ke ma her wisar terenê reyna vilan akena ma fehm bikerê. Sakîn bê û bifikirîyê ma. Çira merg hem hende dûrî hem zî binê çengê ma de gêreno. Çira her kes hende meqbûl o.

Beno ke dima ma warzê xo rê çayêk ser nê û hûmara nê çirayanê xo bizêdenê. La ganî êdî ma tay qiseyî zaf goşdarî bikerê. Zerrîya xo ra heta teberê dinyayî. Kam çi zaneno kê key tey vejeno derdê xo ke ci rê derman vîneno. La xo vîr ra zî nêkeno derdê her kesî cîya, dermanî her derdî cîya yo.

ANONÎM

ÇARES SERRAYA BÊNAME

   Yew rojê sibate de otobûsa Amedi Pîran ra vecîyaybî kewtibî rayir. Hewa zaf serd nêbi, çî nêvaraynî. Hewr estbi. Otobûsi wexto ke Erxenî vîyarti, saet nizdiyê 14.00 bibi. Sey her wextî, otobûsi heta fekê xo pir bîbî. Extîyarê mîne derenayeyî zî payre de mendbî edî. Xortî zatenî hema hema her wext payre de bî. La payre vindertiş zî zehmet bi. Cayê ke merdimî payre vindertinî de çi çinêbi ke! Torbeyê ruwenî, toraqî, qatiqî, duyî, peynirî û sewbina çîyan. Torbeyê pir bîbî, semedê bajarîyan ra. Hema hema her raywanî xo reyde yew torbe ardbi. Tewir tewir, reng bi reng torbeyî. Fekê her yewî pêt bestîyabi. Otobûsi bîbî otobûsa qargoyî. La ino wazîyet newe nêbi. Raywanî xerîbê ino hal nêbî. Ina otobûsa Pîran û Amedi bî.

   Fatmaye Mistî semedê tazîyeya pîyê xo ra ameybî dewa xo û ageyraynî Amedi. Semedo ke otobusi goreyê dolmîşi erjan bî, otobûsi weyniştibî. Kinarê camê de yew xortî cayê xo da bi bere. Emirê ya 65 vîyartibi. Gijikê ya de mûya sîyayi nêmendibi. Rîyê ya pilisîyaybi. Zeîf bî. Çilaya çimanê ya zaf kemîyabî. Riyê ya ra zaf çî wanîyaynî. Sereyê xo da bi cam ro û  teber ra ewnîyaynî. Çimê xo pêsenaynî çand sanîye û hewna akerdinî. Pêsenaynî û hewna akerdinî. Hesirê çimanê ya hêdî hêdî û biîstîqrar bala bînî. A zî weş zanaynî ke inê hesirê, hesirê yew emir ê. Hesirê sivik nîyê. Rojê, aşmê û serrê çimanê ya ver ra vîyartinî. Yew kinar ra seke hîç emir nêkerdo, seke ande çî sereyê ya ra nêvîyarto. Seke heme çî wextê çim akerdiş û padayiş de bîyo. Yew kinar ra zî seke cexnimê ya bîyo ina dîna. Seke emir emirê ya nîyo, a emirê yewna merdim ciwîyena. 

   Ino halê ya beyntarê 50-60 heb raywanan de tene bala yew merdimî antbi. Hatîca semedê ruweno ke pêser kerdo, bera biroşa şînê Amedi. Ino ruwen rotiş reyde debara xo û gedanê xo kerdinî. Ca da bi kermelê xo la a ca nêdibi. Orteyê otobûsi de payra vindertibî. Wexto ke yew raywan Erxenî de robi, a lez kerd û şî cayê ci de ronişti. Kişta Fatma de. Wirdi zî dewijê yewbinan bî. Yewbinan persayî, tayê qal kerdî û wexto ke qalê înan qedîyayî vindertî.  Erxenî ra vîyartbî otobûsi. Saet dormareyi 14:00 bi. Yew wext ra pey bala  Hatîca ant ke Besike sereyê xo dayo cam ro û teber ra ewnîyena. Hesê xo nêkena, pit tira nêvecîyeno. Deyax nêkerd û persayi va, '' Encika Fatma qay pit to ra nêvecîyeno? Semedê pîyê xo ra xo meqehrni zaf. Dat Mist zatenî zaf extîyar bibi. 80 ser emir qismetê her kes nêbeno. Wa cayê yê cinnet bo.'' 

   Fatma hêdî hêdî sereyê xo cam ra kaş kerd û açarna Hatîca ser. Ay beyntar de hesirê çimanê xo zî estiritî. La çimê ya sûr bîbî. Va, '' Keyna mi senî hes mi ra vecîyo? Ez nêzana pîyê xo rî biberma, nêki xo rî biberma. Ez vana qay hesirê yew çimê mi semedê mi ra bala benê, ê çimê mi binê semedê pîyê mi ra bala benê.'' Senî ke qala xo qedinayi, hesirê çimê ya hewna pêt bî, gur gur gur ameynî war. Hatîca ca de taneka xo ra peçeta veti û day Fatma ke pê hesiranê xo biestera. Fatma wexto ke hesirê xo esteritî  yew nefeso xorîn girewt. 

   Hatîca va ''Encê sewbina çi problemê to estê  vaci mi ra. Hem ti rehet bena û hem zî wext weş vîyareno. Zatenî rayirê ma mendo hema.''

   Fatma va, ''Keyna mi yew emir yew saet de yeno vatiş? Ez çi vaca, çi nêvaca? '' 

Hatîca ca de cewabê ya da, ''Encê çîyo ke nika tewr zaf to dano fikirîyayiş û to qehrneno, ey vaci.''   

Fatma tay bêveng mendi. Cam ra yew çim vist teber û ageyrayi va, ''Ma gedeyeya xo , ciwaneya xo nêciwîyayi ke ma emir ra emir vacî. Çîyo ke destpêk de xelet bibo, dewomê ci zî xelet beno. Ez to ra ciwaneya xo ra zewacê xo ra tayê behs bika, ko ti mi weş fehm bika.'' 

Hatîca va, '' Vaci encê, ez çar goşan reyde to goştarena.''

   Fatma seke  bizana nefesê ya bes nêkeno, hewna yew nefesêo xorîn girewt, peçeta reyde çimê xo estiritî û destpê kerd: 

   ''Keyna mi ez hema 14 serre bîya. Maya mi ra ez û yew birayê mi estbi. Maya mi çand ser ra ver şîbî rehmet. Pîyê mi Mist newera zewecîyabi û damîrîya mi ra zî di heb gedeyê ci bîbî. Bêmayeyi zaf ant ma. Damîrîya reyde tekilîya ma zaf hewl nêbî. Pîyê mi tehda ma kerdinî. Semedo ke pîla keye ez bîya, zereyê keye de her kar û gure mi kerdinî. Ez acî vazdaynî, qayme vazdaynî. Karê yaban zî kerdinî ma. Hamnanan paleyeyi sey nikayîni nêbî. Makîneyê çinê bî. Ma yew patos yew hefte zor safî kerdinî. Pîyê mi raşte raşt mi xardaynî. Rehma homayî tede çinê bî. Yew xeletîya mi de repika mi ronaynî. Mi zaf pîs kutinî. Mi wexto ke firset dînî ez şînî embazanê xo reyde ma kay kerdinî zî. Yanî ez hem keynek bîya hem zî geda. Çinkê emirê mi hema 14 bi. Yew wext ame, mi ra va gerek ti cinî biba. Edî keynekeyi û gedayeyi qedîyaybî. Pîyê mi waştinî ke yewna cinî bîyaro xo rî. Mi zî bedîlê xo kerdinî û daynî birayê a cinike. Aîleyan pêkerd. Pîyê mi şi cinî ardi. Ina cinika yê hîrêyîn bî. Hewna zî dewe de xo rî veyve rona, mewlit da. Dewijê pêser bîyî, mirda xo kay kerd. Hîşê to kuweno ino gure keyna mi?  Hesaban gore semedo ke merdeyi mi  ha eskereya xo keno, ez lez nêberdinî. La wîna nêbi. Vistewreyê mi qebul nêkerd û ez berda. Berda ke pê mi, kar û gureyê keye xo biko. Ez keyneka 14 serra bîya. Veyva teza. La mi rê yew fistan bile nêgirewt. Ne veyve, ne şîrne û ne zî mewlit. Pîyê mi, bedîlê mi, cinike hîrêyin beno, veyve raneno, mewlit dano. La yê mi çîyek çinê bi. Ez wîna xewilnaya berda. Keye de ez tam di ser paveyî merdeyê xo vinderta ke eskereya xo biqedno. Hîşê to kuweno keyna mi?''   

   Peçeteyê ya qedîyaybî. Çande qal kerdinî, hesirê ya ande pêt bînî. Hatîca zî zaf zerrîzîz bîbî. Va, ''Encê yew nefes bigire, eceleyê ma çino.''  Çanteyê xo ra newe peçeteyê vetî û hesirê Fatma estiritî. Fatma şişaya awke xo ra di qultê awk şimiti û dewom kerd. ''Mi di ser zî keyê vistewreyê xo de keynekeyi kerd. Ay di ser bêtim mi hema merdeyê xo nêdibi. Yew fitrafê ci zî nêdibi mi. Mi ey nêşinasnayni.. Mi ne gedeyeyî ra ne keynekeyî ra ne zî cinikeyî ra çî fehm nêkerd. 

   Merdeyî mi reyde 8-9 heb gedeyî ma bî. Ino vîst ser ra ver wexto ke keyneka mi tewr şenike hema verika mi de bî,  merdeyî mi şi rehmet. Ma caverdayî. Ez  40-45 serreya xo de vîya menda ez. Milê mi de 8-9 heb yêtimî. Senî mi înan pîl kerdî homayi zano.  Pîyê mi 80 ser emir kerd û çand roj ra ver şi rehmet. Emirê ma girewt, emirê xo sîyena. Ma ameyî 65 resayî, bûya mergî yena ma ra. Ez nika fikirîyena, gelo inê hesirê mi semedê mi ra yê, yan semedê  pîyê mi ra yê? Ez 14 serreya xo de geda bîya, keynek bîya yan zî cinîk bîya? Ino 65 serro ke ez cewabê ino pers geyrena û ez vana qay bê cewabê ino pers ez sereyê xo ranena. Dûgmaya ewilîna yê paçê ma xelet tavisteya.  Mûmkûn o ke dûgmeyê binê raşt bibê keyna mi? ''

   Fatma wexto ke qal kerdinî, di heb cinike ke vernîya ya û Hatîca de ronişte bî, vera xo tadaybi înan û ya goştaritinê. Xemgîneya înan zî çimanê înan ra belî bînê.

Hatîca destê de çand peçeteyê şîrîk şelpik bîbî. A zî xeylêk binê tesîrê Fatma de mendibî. Derdê ya zî, ya vîr ameybî. 

   Nika wirdî pîya teber ra ewnîyaynî. Teber de yew hewayo xirab, yew hewayo ke zera merdimî teng keno. Vera înan de nêweşxaneyê cîgerayişî. Otobûsa Pîranî sey her wextî, hêdî hêdî şînê. Ê wirdî seke otobûsi de nêbî.