EY EVDALÊ AXIR ZEMAN! TI KURA VAZDENÎ ?

 ‘’… de vaji, ey evdalo lal û ker! Ma rê deyîranê dengjbêjanê koran vaji.’’

Ûmer Barasi inawa qedineno şîîra xo Vengdayîş’i. Ina şîîra xo de şaîr tayê persan perseno tayê kesan ra ke, cewabê inê persan inê kesan de zî çin ê. Inê kesan ra yewî zî yew ‘’evdal’’ o. Ina şîîri de evdal yew ray ‘’evdalê axir zeman’’ beno, yew ray zî ‘’evdalo lal û ker’’ beno.

Ez key ina şîîra Ûmer Barasiyî bigoştara ez çekuya ‘’evdal’’î ser o fikirîyena. Ez xo bi xo vana, gelo ma çandê kêm fikirîyenî ina çekuyi û muhatabanê aye ser o? Halbike ande yew çekuya weş a û bimehna ya ke. Hem çekuyi bi xo, hem zî muhatabê aye.

Salvador Dali - La persistencia de la memoria

Kê wexto ke ferhengan ra ewnîyenî, tirkîya çekuya ‘’evdal’’î sey ‘’gezgin, yoksul, derviş, abdal’’ ameya terîfkerdiş. Şarê ma zaza û kurmanc mîyani de ina çekuyi heyatê rojaneyî mîyani de zaf şuxulîyena û zafanê inawa mehnayan de yena şuxulnayîş: keso bêsere, kêso ke bêamanc emir keno, keso ke bê yew kar û debar o, keso ke têwgeyrayîşî xo reyde şarê zafanê ra cîya keweno ûsn. Yanî şarê ma mîyani de ina çekuyi, wayîrê yew şuxulnayîşo baş nîya. Eke kesêk ra ‘’evdal’’ vajîyeno, goreyê vatoxî yew kemaneya ay kesî est a.

Eke şima zî ferk kerd, corî de wexto ke mi şarê ma mîyani de şuxulnayîşê çekuya ‘’evdalî’’ îzah kerd, mi tim çekuya ‘’keso’’yî şuxulnayi. Çimkî ina çekuyi yew çekuya nêrî ya û hema hema bitemamî camêrdan ra vajîyena. Semedê yew cenî ra nêşuxulîyena. Helbet yew sebebê ina rewşi est o. Ina çekuyi tirkî de raşteraşt yena mehnaya ‘’abdal’’î û kokê çekuyi zî erebkî yo. Tirkî de zî çekuya abdalî, yena mehnaya derwîşo ke semedê fikiranê tarîkatê xo ca bi ca geyreno. Ey derwîşê veren zî tim camêrd bînê. Rîyê ino ra tirkî de zî semedê camêrdan ra şuxulîyena.

Çande ziwanê ma de mehnaya ina çekuyi bixerepîyo zî ma fehm kenî ke evdalê verênî, semedê yew amanco bimbarêkî ra ca bi ca bêsere bêsere geyraynî û tim feqîreyi mîyan de bî. Cilê înan kehan bî, sey yew belengazî bî la yew amancê înan estbi ke ino amanc maddî nêbi, manewî bi. Ewro zî ma her yewî ca bi ca semedê yew amancî ra bêsere geyrenî. Cilê ma kehan nîyê û ma teber ra sey yew belengazî nêasenî. La yew amancê ma yo bimbarek çin o. Amancê ma, pizeyê xo dekerdiş û mal pêserkerdiş o. Bitemamî amancê dûnyewî yê. Wextê axir zemanî, amancê ma yê îlahîyê ma ra girewtî û amancê dûnyewî yê dayê ma. Vera ino terampeyî(takas) de zî cilê ma yê kehanî newe kerdî. Û ma ra va ke wextê axir zemanî, vazdî! Vindertiş çin o, tim vazdî. Eke şima vinderî, cilê şima kehan benî, asayîşê(görünüş) şima beno sey yew belengazî û şima ay wext fekê şarê xo de benî yew ‘’evdal’’. Eke ma goş bidê ino wextê axir zemanî, ma benî evdalê ey. Evdalê axir zemanî. La eke ma goş nêdî ey, ma benî evdalê şarê xo!  Her di opsîyon de zî eleqeyê ma û evdalanê verênan çinê beno.

Seke şima zî veynenî, ez behsê hîrê tewir evdalan kena: evdalê verênî, evdalê axir zemanî û evdalê şarê xo. Inê heme hîrênan ra tene endamê gruba ewilîni, yanî evdalê verênî ‘’evdalê rastikînî’’ yê.

Evdalê verênî, hemt û halê xo ca bi ca geyraynî. Eke bibetelîyaynî, vindertinî. Ge ge rojan reyde vindertinî. Ge ge zî rojan reyde geyraynî. La ewro ma evdalê axir zemanî, yew daqqa nêzanî vinderî. Ma nişnê vinderî. Çimkî îmkanê vindertîşî, nêdîyayo ma. Ma gerek tim bivazdî.

Ez ewtîya de wazena yew pers şima ra bipersa ke esil bi xo ino pers, gerek peynîya ino nuşteyî de bibînê. Gelo tewr peyen şima key dormareyê xo de yew ciwano/a sebirdar(sabırlı) veynayi?

Çand wextî ra ver ma yew cemaatî de ronişte bî. Yew merdim yew qali kerd ke wesîleya ino nuşteyê mi bi. Ino merdim behsê wextê nikayînî de lezbîyayîşê heyatî kerdinî û yew heneki reyde yew nîmûne da. Va;

-          Yew mergê dima semedê meytî ra xitmê Quranî wanîyeno. La wextê însanan çin o ke 30 heb cûzan bigoştarî. Çimkî zaf derg rameno û ma gerek a tezîya dima şîrê sewbina cayan. Rîyê ino ra eke 30 heb telefoni ra eynî wextî de qeydê cûzan abikerî û bidê goştaritiş dahîna mûnasip nêbeno?

Dewamê teraqa xo de ino merdim behsê kilmeya rojî kerdinî û vatinê, ewro edî wext însanan rê bes nêkeno. Rojî ma rê kilm yenî, ma gerek yew rojî mîyani de hîrê çar heb karan bikerî. Rîyê ino ra dergbîyayîşê yew tezîye yan zî yew veyveyî, nêverdeno kê sewbina karanê xo bikerî.

Gelo şima zî ferq kerdo heyatê ma çandi lez bîyo? Ma çande lez têwgeyrenî û wextî çande lez qedinenî? Mesela şima vîr yeno, kam wextî ra ke 24 saetî edî şima rê bes nêkenî? Hefteyî yan zî aşmî bes nêkenî?

Heyato nikayîn û dewro modern de yan zî mavajî axir zeman de , yew daqqa ma rê vindertiş çin o. Seke her saeta ma programkerde ya. Wext ande pêt bîyo ke, semedo ke ma ey ra tapa nêmanî gerek ma zî pêt bibê. Ma çande pêt têwgeyrenî zî hewna ma nişnê wextî biresî. Ino pêt têwgeyrayîş zî hîş û mezgê ma xeripneno. Çimkî mezg, semedo ke wazeno ma tim pêt têwbigeyrî, gama ke semedê yew nefes girtişî ra zî bibo ma vindertî, ca de binhişmendîya(bilinçaltı) ma de inawa fikirî peyda benî: mevinderi, ti heme kesî ra tapa kewtî, biewnî şar to ra vîyart ûsn. Binhişmendîya ma inawa fikiran reyde weswese dana ma û hîşê ma betilnena, huzurê ma pernena.

Na ray yewna hetê ina mesela zî est o. Tarîxê inawa pêtbîyayîşê heyati, semedê ma ra zaf rewîn nîyo. Rîyê ino ra wucudê ma, fîzyolojîyê ma goreyê inawa pêt têwgeyrayîşî adapte nêbîyê. Ma  sereyê yew rojî de vanê, ma ewro çar panc heb karanê xo hal bikerî û şewi zî şêrî cayêk misafireyi. Labelê lingê ma, çokê ma û mezgê ma goreyê inawa yew rojî ra hema mûnasip nîyê. Rîyê ino ra wexto ke ma inawa yew rojo teşqaleyin vîyarna, peynîya rojî de wucud û mezgê ma zaf betelîyaye benî. Semedê ino ra yo ke ewro nêweşîyê zaf bîyê. Çimkî wucudê ma nişno ino têwgeyrayîşo pêt hewano, wucudê ma ino vazdayîşî rê bes nêkeno û timûtim îqaz dano, heremîyeno.

Wexto ke ez semedê folklorî ra xebetîyaynî, ez bander bîbîya ke veyveyê tewr ewilînî ge ge yew hefte ramitinî. Nizdîyê inê wextan mavajî vîst hîrês seri ra ver bîyê hîrê roj.  Nika zî bîyê di saet. Ewro ge ge pîlê ma yew şewi de şinê di heb veyveyan. Mêrdimê verênî yew hefte yan zî hîrê rojî yew veyve de kaykerdinî, şayî viraştinî yanî tehm girewtinî ay veyveyî ra. Bila qayil nêbînê ke ay veyve biqedîyo. Labelê ewro mêrdimanê ma rê di saet yew veyveyê salon bile zaf vîş yeno. Şinê yew veyve û yew saeta xo teber de vîyarnenî, saeta xelati(takı) ameyî, xelata xo pakenî û vazdenî teber şinê. Tene veyveyan de ney, yew tezîye de misafireyi de yan zî mavajî yew kare rojaneyî(günlük iş) de zî inawa bîyo. Ma whatsappî ra yew mesaj şawenî û eke ca de ay mesaj telefonê muhatabê ma nêreso, ca ma nêkeweno. Semedê şebeke yan zî înternetî ra eke da vîst sanîye ay mesaj muhatabê xo nêreso zereyê ma girîno. Eke muhatabê xo resa, na ray ma qayilê ke muhatabê ma ca de cewap bido ma. Eke yew merdim whatsappî ra yew saet cewap nêda ma, ma xo bi xo vanê her hal qayil nîyo mesajê ma biveyno. Çimkî goreyê ma, ewro mûmkin nîyo ke yew însan yew saet telefon nêgo xo dest. Ma bawer nêkenî ke yew merdim bê telefonê xo yew saeti vîyarno. Heto bîn ra ino hîrês çewres seri ra ver pîyanê ma eskereyi ra yew mektup erşawitinî û yew aşmi de ancax dewi resaynî…

Gama nikayini ra gama ke ma ha tedeyî ra tehm girewtiş xo vîr ra kerdo ma. Giraneya ey reyde ma emir nêkenî. Seke ma emir mîyan ra vêrenî. Temasê ma û heyati de mehna zaf kêmîyaya. Sey evdalanê verênan ma acêr qayme vazdenî labelê semedê tû amancê bimbarekî ra ney.Ma xo rê tayê amancê maddîyê viraştî û inê amancî nêverdenî ma heyati ra tehm bigîrê. Ma zî evdal î, labelê evdalê axir zeman î.

Charli Chaplin fîlmê xo yê namdar Modern Times de 90 seri var ino xisus ser vindeno. Ino fîlmê Chaplînî de însan, sey yew parçeyê makînayi yo, tim yew vazdayîşî reyde wazeno yew cayî bireso û bedilîyayişî wextî ra tapa nêmano. La semedê ino amancî ra estbîyayîşê xo fîneno orte û beno yew parçeyê sîstemî.

Ma gerek ino vazdayîşî mîyani de ca bi ca wext bi wext binê yew seya honiki de vinderî û xo ra bipersî. Ey evdalo axir zeman ti kura vazdenî?