GOVENDA ELÎ Û ZÎN SERO

 EWILÎ

Seke şima zî zanê fîlmê Mehmet Alî Konarî Govenda Elî Û Zîn, Tirkîya de dekewt tayê sînemayanê lokalan. Amed de 15 çele de kafêyê Bezgîn Bekîr de ame weşanayiş. Mi zî weyra de temaşa kerd. Salona Bezgîn Bekîrî goreyê 30-40 kesan bî. Ez wîna salonanê lokal û şenikan ra hes kena. Tehmê înan mi rê cîya yeno.

Salon de dormareyê 20 kes est bi. Humara temaşekaran bes bî. Mela wîna salonê lokalî Amed de bizêdîyê.

DESTPÊK

Çewlig ra lajê Dayka Zîni Elî,  Îstanbul de yeno kiştiş. Kiştişê ey dima maya ey Dayka Zîn, wazena dewe de govenda ey birona. Semedê ina govendi ra Dayka Zîn, vera aîle û dewijanê xo, xo mîyanê yew xoverrodayişî de veynena. Fîlm ina hîkaye sero awan bîyo.

Fîlm, promîyerê xo Festîvalê Fîlm yê Îstanbulî de kerd. Dîrektorê fîlmî, Mehmet Alî Konar o. Ino fîlm, fîlmografîyê Konarî de fîlmo diyin o. Fîlmê ci yê ewilîn, Hewno Bêreng bi. Hewno Bêreng, bitemamî zazakî yo û bimehnaya profesyonelî de fîlmê ewilîn yê zazakî yo. 

Tîya de ez wazena tayê behsê Konarî bikera. Mehmet Alî Konar, eke ez bikilmî vaja hunermendê ma yo. Hunermendê komelê xo yo. Ribiri ez ey nêşinasnena labelê ez xebatanê ey taqîp kena. O heta nika seraser komelê xo sero vinderto hunerê xo de. Tewir tewir hetan ra cuya komelê xo ano ekranan. Xebata xo zî ziwanê kurdkî de keno. Riyê ino ra hem ey ra hem zî xebata ey ra bûya komelê ey yena. Cab keno ke ma qedr û qiymetê ey bizanê û paşt bidê ey. O lajê zazakî yo. Zazakî muhtaca wîna ewladanê xeyrinan a. O semedê ziwanê ma ra qiymeto bêhempa yo. Mela rayirê ci akerde û roşn bibo. Kerra linga ci ver nêkewa.

FÎLM SERO

Fîlm, hîkayeyêka orîjînal reyde trajedîyanê komelî ma ra yewî sero vindeno. Dayka Zîn, vera rexneyanê aîle û dewijanê xo dîmdîk vindena. Rika xo ra nîna war. Rika Dayka Zîn, rika zazayan a. Dejê yew coxrafya şexsê Dayka Zîni de ameyê vatiş.  Çimê yew maye ra babeta xo şuxulnayiş, her zemon cûya kurdan dahîna rastikîn ano kê ver. Çimkî mayê, fitrafê cûya kurdan ê. 

Xurbete, dejê ewladî, aîle, zordarîya dewlete, sosyolojîyê komela kurdan û komela kurdan de tezatî , temayê ke fîlm de ameyê şuxulnayişê ra çand heb ê.  

Cayîk de Îsa Dayka Zîn ra vano, mi Elî ra va meşo. Ewtîya de hingê ma est ê. Ma pê înan debara xo kenî. Sewbina tû ca de sebebê xurbet şîyayişê Elî'yî nêvajîyeno. Ino dîyalox ra ma fehm kenî ke Elî semedê pere ra şîyo xurbet. Tabî ma kesê rê xam nîna ina rewşe. Semedê sebebanê ekonomîkî ra welat ra dûr kewtiş û pê tabuti agêrayiş.

Komela kurdan de tezatî zî sey yew tema ameya tesvîr kerdiş. Seke şima zanê kurdan de komel xisusen di tewir rojan de yena têhet. Şer, dexwa, cigirîyayiş inê rojan de qedîyenî yahût kemîyenî. Nas û dosteyi inê di rohan de belî bena. Inê rojî rojê şayî(Veyve, xene, sûnet ûsn) û rojê zehmetî(merg, nêweşî ûsn) yê. Inê xisusîyetê kurdan heme cûya înan sero tesîr kerdo. Mûzîkê kurdan ra bitewşi heta estanikanê înan. Îbrahîm Xelîl Baran ina rewşe ra vano Kurdîesk. Îşte Govenda Elî û Zîn, terzêko kurdîesk de ameyo viraştiş. Semedê ino ra di nimûne dana ez:

Mergê lajê xo Elî dima Dayka Zîni wazena govend rona.

Keyna Dayka Zîni Gulreng(Fatoş Yildiz), semedê zewajê xo ra veyve nêwazena. Vana gerek bêveng bibo.

Yew kinarê ra semedê birayê ya Elî ra govenda mergî ronîyena labelê a govenda veyveyê nêwazena. Bêveng bêveng şina keyê zamayî. Tîya de kurdîesk bişeklêko eşkera yeno vera ma.

Dîrektor wexto ke ino keno, raşte raşt yew vateyo sîyasî nêkeno. Yew ziwano fesîh û mînîmalîst reyde  trajedîyê komelê  kurdan ameyo vatiş. Fîlm de tekraran kewtiş çin o. Belî yew sewîya de herikîyeno. 

Konar, fîlm de tene senaryo reyde ney, mekan û objeyan reyde zî waşto ke cuya kurdan bişeklêko rastikîn bîyaro ekranan. Kincê, mekanê, cilê ûsn. zaf orîjînal bîyê.

Konar, semedo ke o bi xo zî wîna yew komel de wîna şertan de pîl bîyo, yew çimê egzotîk reyde nêewnîyayo cuya kurdan ra. Yanî cor ra nêewnîyayo. Eşkera yo ke semedê rastikîneyi ra ked werda.

FÎLM DE KURDKÎ

Semedo ke fîlm de ina babete sero xisusen ameyo vindertiş, mi zî waşt ke ez cîya sero vindera.

Ziwanê kurdî çand şaxan ra yo? Panc heb lehçeyan ra îbaret o? Zazakî lehçeya kurdkî ya yan nîya?

Seke şima zî zanê wîna mûnaqaşayê inê seranê peyenan de kurdan xeylêk meşxul kenî. Hema her roj îna babete sero sewbina çî yenê vatiş. Eşkerayo ke Konar zî înê mûnaqaşayan ra dûr nîyo û yew vateyê ey zî esto ina babete de.  Çimkî fîlm de ino xisus dîrekt bala merdimî anceno. Bala kesê ke inê mûnaqaşayan ra xeberdar ê.

Fîlm de Îsa vernî ra heta peynî kurmancî qal keno. Xalid ey reyde zazakî qal keno labelê Îsa cewabê ci tim û tim kurmancî dano. Maya Îsa Dayka Zîn zî soranî qal kena. Îsa a reyde kurmancî qal keno la Dayka Zîn cewabê ey soranî dana. Lajê Îsa zî pîyê xo de zazakî qal keno labelê Îsa lajê xo reyde zî kurmancî qal keno.

 Peynî peyen ma şinê vajê ke fîlm de soranî, kurmancî û zazakî pîya şuxulîyenê. Heme hîrê zî eynî keye de şuxulîyenî. Pêro kesî zî heme hîrê lehçeyan zanê û yewbinan fehm kenî. 

Bê dîyalektî, kaybazê bi xo zî cîya cîya komelanê kurdan ra yê. Mavajî Dayka Zîn hetê yew kurdê rojhelatî(Maryam Boubanî) ra ameya kay kerdiş. Cenîya Îsa zî hetê yew kurda rojhilatî ra ameya kay kerdiş.(Dîman Zandî)

Eşkerayo ke Konar vano, heme hîrê dîyalektî zî lehçeyê ziwanê kurdî yê û eynî keye de bile şuxulnayişê înan mûmkin o. Ê heme hîrê birayê yewbinanê û eynî kok ra yê.

FÎLM DE ÇÎYÊ KE MI BEGOM NÊKERDÎ

Çande nîyêtê Konarî pak bibo û ma yew fikir de bibê zî wîna eşkera eşkera û şeklêko biquwwet, fikirê birayîya lehçeyan sero vindertiş mi rê problemin ame. Sloganin ame. Fîlm, gerek ana fikirê xo wîna biquwwet nêdeko çimanê temaşekaran. Labelê Konar, bihêz yew şekil de wazeno ke biqirrîyao û vajo inê dîyalektî, lehçeyê kurdkî yê.

Xisusî diyin zî ino yo ke, tempoyê fîlmî nîmeyo ewilîn de ge ge zaf giran beno û fîlm hîkaye ra dûr keweno. Xisûsen yew da pancês daqqa esto ke temaşekar ecis beno. Herikîyayişê fîlmî giran beno.

PEYEN

Fîlmê Govenda Elî û Zîn, çandê tayê kemanîya ci bibo zî fîlmografîyê zazakî de yew tuxlaya muhîm bîyo. Sînematografî(Gorûntû Yonetmenlîgî)yê fîlmî û kaybazeyi xeylêk serkewte bîyê. Xisusen kaybazeya Suat Usta'yî(Îsa) bala mi anti. 

Înşella Konar, her fîlm de dahîna sîyeneno û aver şino. Serkewtiş.

 Fragmanê fîlmî