SEYEHMED Û XECÊ

 

Seyehmed û Qeda (Qeragîtran) birayê yewnan î. Pî û may înon mirenî. Wirdî birayî vonê “ma şonê felek^[1] ra heyfonê xu gînê. Kuwenî rayîr û şonê koyê Sîpanî. Qeda ewra di yew maxara mîyon di yew te veyneno û ti ra zaf terseno. Zonê ey gîrîno. Nişno Seyehmedî ra cayê ay çî vajo. Ageyrenî cayê rakowtişê xu. Seyehmed Qeda ra vono:

- Qeda tu ewro felek dîyo û zonê tu girîyewo.

Qeda, orteyê şewi xu aqilîno û vono:

- Felek ha filon ca di filon maxara do. La ma pey nişnî.

Seyehmed Qeda ra vono:

- Ti hela min û yê sêr biki maveynî ez se kena bide.

Seyehmed xu veradono şono a maxara. Ay çî reydi erzenî yewnon û yewnon benî onê, yewnon çarnenî û roj piro tadîno. Peynî di Seyehmed ey dono erd. Ay çî sîneyê xu akeno ke eki yew cenî ya. Vona:

- Mi vato kom ez daya erd, ez ey gîna. Ez tu gîna.

Seyehmed vono:

- Ney wullayî ez tu nîgîna. Ez gerek felek tewşa. Ez nêzewecîn.

Ona vono û şono Qeda het. Qeda ra vono:

- Tu yew gelta cenî dî, zonê tu gîrîya; ti senî felek tewşenî?

Qeda zî Seyehmed ra vono:

- Tu nimaj ra yew gelta cenî çarnaya û zor daya ard. Ma senî felek donê ard?

Wirdî zî wardenî şonî. Rayîr di raştê yew çerçî yenî ki şar heme çîyê ey ti ra tirawito. Şonê heqê ay çîyê çerçîyî dizdon ra gînê û donê çerçî. Çerçî cay dikonê xu înon rê vono û vono:

- Rojo ke şima zewecîyay çi îhtîyacê şima bi ez dona şima.

Don piro şonê wirdî pîya. Şonê şonê raştê yew çadiri yenî. Kişta çadiri di yew cenî tik û tena ronişte ya. Nameyê ina cinî Xec a. Ê zî şonê kişta çadirî di vindenî. Cenî ra vonê:

- Ti sey waya ma ya, yew fikrê ma xirab çin o. Ma xu rê ewte di vindenî.

Seyehmed Qeda ra vano:

- Bî ma gulaş bikî. Ma kom komî da erd, werê estoron o binî dono.

Wirdî pîya gulaş kenî û Qeda xu sist keno, kuweno binê Seyehmedî û gulaş vîn keno. Qeda şino Seyehmed bido ard la nêdono. Seyehmed Qeda ra vono:

- Ney, tu xu sist kerd. Bî ma newe ra gulaş bîgê.

Hewna gulaş gînê û Qeda hewna erd guneno. Êrey şeş heb birayê Xeci yenî. Waya xu ra persenî:

- Inê wirdîn tu ra çî va cay?

Xeci vona:

- Ney, mi ra çî nîva. Mi ra va “ti sey way ma ya”. Nimajna gulaş kenî.

Weyra ra pey Seyehmed û Qeda, şeş birayonê Xece reydi benî ombaz cî. Pîya şonê seydi.

Wext vêreno şono, Seyehmed birayonê Xeci ra vono:

- Şima gerek Xeci bidê mi.

Qeda Seyehmedî ra vono:

- Ma pêro hewt heb lajek î û pa bi tu ra heşt tenî. Ti tene bizewcî û ma bimonî beno?

Seyehmed vono:

- Ya şima mi zewecnenî ya zî ez şima heme hewtinon reydi herb kena.

Ê zî vonê “tamom” û Xeci donê ey.

Seyehmed vono:

- Ay çerçî ma ra vatibi, eki şima zeweceyî bîrê ez heme çî şima dona. Ez şona heme çî xu ey ra gîna.

Seyehmed kuweno rayîr û şono. La rayîr di yew şik dekuwena zereyê ey û xu bi xu vono:

- Nêbo nêbo Qeda çim fîno cenîya mi?

Deyax nêkeno û ageyreno. Ageyreno û Qeda ra vono:

- Willayî bawereya mi bi tu çin a. Ez semedê ino ra ageyra ya.

Qeda vono:

- Eki bawereya tu bi mi çin a, destonê mi besti, ningonê mi zî qeyd ki û şo.

Seyehmed destonê Qedayî besteno û ningonê ey zî qeyd keno û kuweno rayîr şono.

Ay cayon di yew axa beno ke zera ey Xeci di bena. Wazeno Xeci bigîro. Şoneyê ino axayî yeno Xeci het. Xeci şeker dona ey. O zî şeker gîno şono dewa axayî. Axa ti ra perseno:

- Ino şeker çî yo?

Şone vono:

- La qey ti nêzonî, şîrneyê Xeci werdo. Seyehmed Xeci girewta û ino zî şîrneyê înon o.

Axa wardeno, çi ke eskerê jey estî warizneno û vono “ez gerek şîra Seyehmed bikşa û Xeci bigîra”. Eskerê ey şewi şonê dormareyê çadira Xeci gînê. Xeci bermena. Qeda ti ra perseno:

- Xeci qay ti bermena?

Xece vona:

- Dormareyê ma di çileyî veşenî, ez tersena.

Qeda vono:

- Ti ma rê yew çay virazi û metersi. Ez wardena pêrinon kişena.

A gomi Qeda hîz dano xu, ewnîno ke dest û ningê ey beste yî. Xu vîr kerdo ki Seyehmed ey besto. Ageyreno Xeci ra vono:

- Willayî ti edî venday heme şeş birayonî xu di. Ez hînî nişna.

Eskerî axayî heme şeş birayon kişenî û Xeci zî gînê benî. Qeda zî birîndar beno. Seyehmed ke ageyreno xu bi xu vono “mi zonaynî Qeda Xeci gîno beno”. La ewnîno ki Qeda birîndar o û yew kinarî di viste yo. Fehm keno ki karê Qedayî nîyo.

Qeda, pêro mesela Seyehmedî ra vono. Vono “filon axayî Xeci berda”. Qeda dima mireno. Seyehmed ey defin keno û estora ey veredano. Dima cilonê xu bedilneno, xu feqîr keno û şono dewa ay axayî. Dewi di şono yew pîri het. Pîri giştireyî ey ra ey şinasnena. Seyehmed pîri ra vono:

- Pîrey ti şina şîra Xeci het?

Pîri vona:

- Wullayî ez vaja ez şona.

Hîrê çar heb altin dono a pîri û pîri wardena şona. Giştireyî Seyehmed zî ti ra gîna. Tikê mast^[2] xu reydi gîna û şona Xeci het. Ay giştire zî dekena zereyê mastî. Xeci ra vona:

- Ti a hesra ki pê nalena eke nêverdena ti ino mast bora, barî gişta xu tiraki, qe mewri.

Xeci ki giştire veynena, vona “pîrey bi zere”. Xeci pîre ra vona:

- Pîrey ez mêşt^[3] axa xapinena û ti ra vona “ino yew hefte ez zere da. Ez eciz bîya û wazena ki tikê vejîya teber”. Ez siba inawa vejîna teber, ti zî şo Seyehmed ra vaji “Xeci û axa mêşt vejînê teber”. Eki şina wa bîro mi bîgro.

Rojo ki Xeci û axa vejînî teber, Seyehmed yeno axa kişeno û Xeci fîneno peyê xû, gîno şono.

Şono şono û yew yabon di vindeno. Betlîno û sereyê xu çokdê Xeci ser o neno. Xeci zî sereyê ey vilnena. A gomi Xeci ewnîna ke tonê kelkoyî^[4] yew marî dima yî û înon ra yew, ay bînon fetilneno. Xeci ki înon veynena, hiwena û Seyehmed ra vona:

- Ay kelkoyî, sey tu cîhat o.

Xece ki hiwena, Seyehmed vono:

- Ti pey keçela sereyê mi hiwaya, tu ez kerda ombazê ay kelkoyî. Ez heta ki ay kelkoyî nêkişa û goştê ey nêbora, ez nêvindena. Qay ti senî mi û kelkoyî yew kena, ti senî vona “ti sey kelkoyî cîhat î?” Ti ewta di ronişi û pavey mi vindi.

Seyehmed şono kel kişeno û keno ki ey serebirno. A gomi kel hema gon nîdayo û ninga xu weşanono. Ninga kelî Seyehmed rê gunena û Seyehmed zinar ra kuweno war. Orteyê zinari di yew vinişkêra wişki est a. Seyehmed cor ra a vinişkêr rê guneno û vinişkêr pizeyê ey ra şona, mîneyê ey ra fînena teber.

Xece vindena vindena, la Seyehmed nîno. Vona “ez ey dima şîra”. Ard di vewri est a û herindonê Seyehmedî taqîp kena. Şona resena ki yew kelkoyî ha ard di kewte yo û sewlê Seyehmedî zî ha kişta ey dî. La Seyehmed nêaseno. Tikêna over şona ki yew nalî yena goşonê ya. Ewnîna ki Seyehmed zinarî ra kewto û yew vinişkêr zereyê ey ra şîya. Venda Seyehmedî dona. Seyehmed ya ra vono:

- Ti mi caverdi û şo. Sebebê birayonê tu û sebebê birayê xu ez a. Inê gureyî pêro mi verpîdayî. Ti xu rê şo û bizewecî. La wexto ki ti zeweceya û yew gedeyê tu bi, nomey mi poni.

Xece vona:

- Ez cayêk nêşona.

Dima a zî xu vir kena war. A zî şona a vinişkêr ra monena û mirena.

---

^[1]- felek: ezraîl, gangîr (bi tirkî: Azrail)

 

^[2]- mast: qatix (bi tirkî: yoğurt)

 

^[3]- mêşt: siba (bi tirkî: yarın)

 

^[4]- kelkoyî: pezkovî (bi tirkî: dağ keçisi)

 

DÛR Û DEWA MA KURMÊŞ

28 Kasım(teşrîna peyêne) 2003… Tam vîst seri ra ver… Rejîsor Kazım Öz, ino tarîxî de yew mendişo dergî dima dewa xo Kurmêşi(Güzelbahçe) ra vejîyabi û kewtibi rayîrê Almanyayi. Erebaya ke pey dewi ra vejîyaynî, eşkera bi ke kehan bî û rayîrê dewi zî xirabe bî. Kazım Öz, ino rayîrî de yew kaxidî ser tayê notê girewtibî û koşeyê kaxidî de zî tarîxê ay rojî vistibi. 28 Kasım(teşrîna peyêne) 2003…

Inê notê ey inawa destpê kerdinî:

‘’Kaybolan kelimelere yolculuk. Angelopulos bunu anlatmıştı Sonsuzluk ve Bir Gün’de’’

 (Çekuyanê vîndibîyayeyan rê raywanî. Angelopulos ino ra behs kerdinî Bêpeynî û Yew Rojî de)

Öz, gedeyîya xo dewa Kurmêşi(Güzelbahçe) de vîyarnaya. Ina dewi pabesteyê qezaya Pêrtag(Pertek) a. Öz, sera 1997î dima wextirawext şino dewa xo û inê şîyayîşanê xo de dewijan, keyeyan, dar û beran û ûsn çîyan gîno kameraya xo. Badê Öz, inê qeydanê xo reyde belgefîlmo dergmetraj ‘’Dûr’’ano meydan. Ino nuşteyê xo de zî ma belgefîlmê Dûrî krîtîk kenî. 

Dûr, sînematografîyê Özî de belgefîlmo dergmetrajo ewilîno ke kurdkî ameyo kaşkerdiş. Heto bîn ra ino belgefîlm, hetê Özî ra sey tezê lîsanso berzî teqdîmê Unîversîteya Marmarayî bîyo. Hewna îcab keno ma vajê ke Öz ino belgefîlm, birayê xo Abbasî rê îthaf kerdo ke Abbas sera 2001î de Îstanbulî de yew qezaya trafîkî de dînaya xo bedilnaya.

Viraştişê belgefîlmê Dûrî de, hetkarîya Mezopotamya Sînema zî est a.

Dûr de dewa Kurmêş ke vejîyana vera ma, şer, ekonomi ûsn sebeban ra hema hema veng bîya. Dewi de tayê extîyaran ra vêşîr tû kes nêmendo. Dewijê ina dewi, Avrupa û metropolanê Tirkîya rê vila bîyê. Orte de yew temaya girani est a: wenayîş(koçkerdîş, barkerdîş). Belgefîlmê Dûrî, temaya wenayîşî gîno merkeze xo. Ina tema reyde bêrîya dewijanê ke dewanê xo ra dûrî de yî, yena nawitiş. Heto bîn ra standardê heyatê dewan û ey dewijanê bajaran û şeklê fikirîyayîşê jenerasyono veren û jenerasyono neweyî zî ino belgefîlm de yeno têvernayîş.

Wenayîş, dewanê kurdan de yew raştîya pîl a û xususen ino vîst hîrês seri ra vêşîr est o ke ina raşteyî, dewan de giraneya xo ronaya. Dewê ma veng benî. Hetê sîyasî, ekonomik ûsn sebeban ra. Xususen sebebê sîyasîyê, ina raştîye de sebebê tewr pîl û giran î. Welatê kurdan de dewan ra wenayîş, sey yew temaya dramî sînemaya kurdan de ca girewto. Öz, ino belgefîlmê xo reyde waşto ke ino dramê kurdan, bi wesîleya dewa xo bîyaro ziwan.

Beyntarê Kurmêş û Almanya de hîkayeyê wenayîşê ke virazîyayî, dej, berî û hevîyanê xo reyde şuxulîyayî. Hîkayeyê wenayoxan û hîkayeyê tapamendeyan…

Dûr de yew parçebîyayîş, vilabîyayîş û erdî ra dûr kewtiş temaşekaran rê nawnîyeno. Bêrîya ke extîyarî wextê verînan rê kenî, nakokîyê ke beyntarê extîyaran û eyelanê înan de qewmîyenî, venganeyi ke zereyê tapamendeyan de virazîyena… Kê babetanê Dûrî inawa şinê bizêdnî.

Ino belgefîlm, xususen kurdê ke dewan di emir kerdo, înan rê zaf şinasî yeno. Çimkî Dûr, ê dewî ke ma tede pîl bîyê, înan ra zaf çîyan îhtîva keno. Banê herinî, berê texteyinî, şibakî, extîyarê ke rîyê înan qirmiçîyayo, cenîyê mînederaneyeyî… Inê motîfî, tayê temaşakaran ra zaf şinasî yenî. Rîyê ino ra kê rehet şinê vajê ke Dewa Kurmêşî dewa ma pêrin a. 

Çande sebebanê wenayîşî ra yewî ekonomi bibo zî Öz, ino belgefîlm de bi hawayo eşkera ma ra nawneno ke sebebo tewr pîl, polîtîk o. Heta nizdîya peynîya fîlmî de yew sehne de dîyalogan ra ma fehm kenî ke kokê sebebanê ekonomî zî polîtîk ê. Rejîsor, ina babeti de xo tapa nêdano û mesajanê polîtîkan zî dano.

Öz, metodê peardişê paralelî reyde hem hîkayeyanê wenayoxan û hem zî hîkayeyanê extîyarê ke dewan de mendî, pêser pêser ano ziwan. Ino metodî reyde rejîsor, çîyanê ke wazeno vajo, dahîna weş ano ziwan.

Kazım Öz, babeta belgefîlmo kurdkî de ino ceribnayîşo ewilîn de karêko serkewte keno û sînemaya kurdî de cayê xo dahîna pêt keno. Öz, sey wenayîş yew mefhumo ke qederê kurdan bîyo, yew ziwano sivik û dîyayîşkî(bi tirkî: görsel) reyde şuxulnayo. Sînemaya kurdî de wenayîş, sey merg û sîndor, yew kodo sabîto ke tim yeno şuxulnayîş. Ino belgefîlmî zî, inê şuxulnayîşan ra nimuneyêko serkewte yo.

Belgefîlmê Dûrî, platformê Mubi de nika weşanîyeno. Labelê sewbina sîteyan ra temaşekerdiş zî mûmkin o.

Ez wazena ino nuşte, belgefîlmî ra yew vate reyde biqedna:

''Homa tene maneno, însan tene beno?''

TIFING

Senî ke zîlê tenefûsî cenîya ma tayênan xo vist teber tayênan zî zereyê sinifi de vindertî. Ez zafanê zereyê sinifi de vindertini labelê ay roj yew karê mi estbi û ez semedê ey ra ca de vejîyaya teber û mi vera xo tadayi dikanê Memoyî. Dikanê Memoyî, sey yew bûfeyi bi û vernîya mektebê ma de bi. Memo zî ma ra panc şeş ser pîl bi. Ino dikan pîyê ey akerdibi û zafanê Memo ameynî şuxulnaynî.

Van Gogh

Ez pêhesîyaybîya ke çekîlîş ameyo dikanê Memoyî. Ino çekîlîşî de yew kaxidî ser o nuqtayê sîyayî bî û ma pey nenguyanê xo inê nuqtayanê ra yewî xêz kerdinî, binê a nuqta de yew hûmari vejîyaynî. Dima ma peyê ino kaxidî ra ewnîyaynî, vera a hûmara ma de kam cîcik binuştinî ma ay cîcik qezenç kerdinî. Çekîlîş de her xêzkerdiş 500 quriş bi. Ay roj yew mîllinê mi bi û mi pey di çekîlîşî antî. La wirdînan de zî balonî vejîyayî mi rê. Çekîlîşan de çîyê ke vejîyaynî zafanê sey balon, vînce, şeker ûsn çîyê sivikê bînê. Çîyê qiymetinî sey topa futbolî, topa basketî, topa tenîsî, taqimê satrancî, tifing ûsn çîyê bî. Inawa çîyan ra çekîlîşî de kêm bî û zafanê çekîlîşî de kê rê balon yan zî vînce vejîyaynî.

Ino çekîlîşê Memoyî de senî ke me zereyê qutîya çekîlîşî de dî, mi zer devisti yew tifingî. No tifing, tifinganê ke ma tim gînê nêmanaynî. Yewna tewir bi û rengê ey zî zaf weş ba mi şi bi. Ma roşanan de zî tifingî girewtinî labelê inawa yew tifing mi hema nêdîbi. Zatenî ey mi ewîlna ke tifingan ser o yew eleqaya mi est bî.

Mi ay roj wirdî balonê xo girewtî û ez ageyraya ders. Teştareyi ma vejeyî oglen arasi û ez şîya keye. Keyê ma nizdî bi mektebî ra. Mi werê xo werd û maya xo ra di mîllin girewt. Ez ageyraya mekteb û mi pey yew mîllin rayna di çekîlîşî antî. Labelê hewna mi rê çîyê sivikî vejîyayî. Zatenî zafanê çekîlîşan de siudê mi çinê bînê. Ez eciz bîbîya ina rewşi ra. Tersê mi ino bi ke, ko kesêk şêro çekîlîş bigîro û ay tifing qezenç bikero. Mi waştinî ke ez hema ca de ay tifing bianca.

Ez dikan ra bêkeyf bêkeyf vejîyaya şîya mekteb. Teştareyi ra pey di dersê ma bî. Ders de mi embazê xo Hesenî ra behsê çekîlîşî kerd. Hesen dewa Tehnzêri ra bi û mekteb de yatili mendinî. Yew gedeyo feqîr û bêveng bi. Ma eynî sira de roniştinî. Ageyra mi ra va;

-          Abîş ma şîyê dikanê Tahayî, sey çekîlîşê dikanê Memoyî yew çekîlîş zî weyra de estbi.

O ke inawa va, keyfê mi ame û mi xo bi xo va ez paydosî de şêra dikanê Tahayî de zî pey ay yew mîllinê xo çekîlîş bigîra. Taha, mi ra şeş hewt ser pîlêr bi û lajê ema mi bi. Semedo ke zafanê dikani ra Taha ewnîyaynî, mavaynî dikanê Tahayî. Ino dikan zî rayîrê keyê mi ser o, binê keyê ema mi de bi. Zatenî keyê ema mi û keyê ma, eynî mehla de bî.

Hesen ke mi ra inawa va, edî ay di dersî nêqedîyayî. Mi xo bi xo vatini, eke weyra de zî eyni çekîlîş est o, gelo yewer ay tifing qezenç kerdo yan nêkerdo? Eke tifing vejîyayo, ez şina a topa futbolî veja yan nişna? Inawa fikirîyayîş reyde mi ay di dersî zor qedinayî. Senî ke zîlê paydosî cenîya, mi çanteyê xo vist xo mil û gamanê pêtan reyde kewta rayîr. Wendekarê ke paydosî de mektebî ra vejîyaynî û şînê keyeyanê xo, hemînê dikanê Tahayî ver ra vêretinî. Ez tersaynî ke wendekaran ra yewî mi ra ver şêro çekîlîş bianco û ay tifing bivejo. Semedê ino tersî ra ez pêro wendekaran ra ver vejîyaya mektebî ra û vernîya qefleyê wendekaran de dikanê Tahayî resaya. Ez şîya ke berê dikanê Tahayî payse akerde yo labelê dikani de tû kes çin o. Eke inawa bibînê, ma daynî pajaya keyî ro û vendaynî ke kesêk bêro dikan. Mi pêt da paja ro, zere ra Taha vengê xo yê qalind reyde venda va;

-          Howww!

Mi va;

-          Taha, bî dikan.

Taha off û puffî reyde ame. Zaf keyfê Tahayî nêameynî ma wendekaran ra. Çimkî zanaynî ke pereyê ma tay î û ma çîyo vîş nêgînê.

Ma pîya şî zereyê dikanî. Kaxidê çekîlîşê ca de bala mi anti. Kişta kaxidî de zî yew qutîya xişni de cîcikê çekîlîşî vinderte bî. Çimê mi ca de zereyê qutî de ay tifing rê ginayî. Mi kaxidê çekîlîşî girewt xo dest û ez ti ra ewnîyaya. Mevaji ke ino çekîlîş û çekîlîşê Memoyî eynî yê. Eşkera bi ke eynî wextî de wirdî dikancîyan eynî toptancî ra inê çekîlîşî girewtibî.

Bê tifingî topa futbolî zî weyra de bî labelê topa basketî çinê bî. Ez Taha ra persaya, va;

-          Topa basketî yew gedeyî qezenç kerdi.

Ez kaxidî ra derga derg ewnîyaya û mi yew nuqta weçînayi. Normalde kê nuqta weçînaynî û dikancîyan girewtinî a nuqtaya kê xêz kerdinî û hûmari vetinî orte. Labelê mi nêverda Taha xêz bikero. Heyecanî ra ver mi hema ca de nuqtaya xo xêz kerdi. Yew hûmari vejîyayi û ez peyê kaxidî ra ewnîyaya ke vera a hûmara mi de baloni nuşte ya… Mi ca de yewna nuqta belî kerdi û xêz kerdi. Ina ray zî mi rê yew çîqolataya şeniki vejîyayi… Ez behcîyaya labelê çîyo ke mi dest ra bêro çinê bi. Ez milçewt milçewt weyra ra vejîyaya û kewta rayîrê keyeyî.

A şewi ez ay wirdî çekîlîşan ser o fikirîyaynî ke nişka ra yew fikir ame aqilê mi. Gelo eke wirdî çekîlîşî eynî yê û seyyewbinan î, gerek cayê hûmarê înan zî eynî nêbo? Yanî eke koşeyê kaxidê çekîlîşê Tahayî de mavajî eke hûmara 5î est a, gerek çekîlîşê Memoyî de zî eynî ca de ina hûmari biba. Ino mantiq ra zî fehm beno ke eke ez bişina inê wirdî çekîlîşan ra yewî de koordînatanê yew nuqtaya ke vejîyaya, aqilê xo de bitewşa, ez şina çekîlîşo binê de eynî ca de a nuqta xêz bikera û yew cîciko rind qezenç bikera. Ino fikir mi rê ande weş ame ke ez hema ke keyf ra nêvazda teber. Seke mi yew çî îcat kerdo. Ez warişta sey delîyan zereyê keyî de acêr qayme şîya ameya. A şewi heyecani ra hewnê mi perra. Bile mi vîr nîno ez saet çi de kiştakewta.

Nimaj ez eynî heyecan reyde hewnî ra warişta labelê mi vîr ame ke pereyê mi qedîyayî. Mi xerclixê xo dahîna ver maya x ora girewtibî. Gerek tewr tayê çar panc roj mi ti ra perey nêwaştinî. A gami yew zûri ameyi aqilê mi û mi ti ra va,

-          Dayê, malimê ma semedê dersê îş egîtîmî ra kirtasîye ra tayê malzeme wazeno ma ra. Perey ke ha mi dî bes nêkenî, ti şina pere bida mi?

Dayî tayê uff puff kerd, labelê peynî de vet yew panc mîllina kaxidini day mi. Ez pey a pancini rew vejîyaya keye ra. Rayîrê mektebî ser o ez direkt şîya dikanê Tahayî. Yew uff puff zî Taha kerd û va;

-          Qay sebîyo ino sersibay ti ameyî?

Mi va;

-          Ez çekîlîş ancena, dayî perey day mi.

Taha hewna uff puff kerd çimkî çekîlîş, çîyêko erjan bi. Labelê uff puffê ey xemê mi de zî nêbi. Semedê planê xo ra ez weyra de bîya.

Ma şî zereyê dikan û mi kaxidê çekîlîşî girewt xo dest. Çimê mi kaxidî ser hûmarê xişnan geyraynî. Çimkî hûmari çandi xişn biba, cîciko ke vejîno ande pîl bînê.  Nişka ra çimê mi hûmara 26î ginayî. Mi destpê kerd cor ra û kişti ra koordînatanê ina hûmari ezber kerdî. Hetê raştî ra corî ra kê 11 nuqta ameynî cêr û 6 nuqta şînê hetê çepî. Tabî tek tek inawa nuqtayan hûmaritiş zehmet bi. Çimkî raya ewilîna ke ez inawa yew çî kena. Ge ge mi xo şaş kerdinî û nuqtayî kewtinî têmîyan. A gami mi sere ra newe ra destpê kerdinî. Zor bela mi koordînatê humara 26î ezber kerdî. Labelê ez peyê kaxidi ra qet nêewnîyaybîya ke hûmara 26î reyde senî yew cîciki kê rê vejîyena. A gami ino xusus xemê mi de zî nêbi raşteraşt. Çimkî hûmara 26î, ino çekîlîşi de hûmarêka pîli bî û ez emîn bîya ke ko îllehîm pey yew cîciko rind vejîyo mi rê.

Kontrol kerdişê mi tayê vîş ramit û Taha ageyra va;

-          Ti se kenî ino yew saet?

Ca de mi cewabê ey da;

-          Tamom, ez ina nuqta xêz kena.

Mi inawa va û hema yew nuqta ke nişka ra çimê mi bere ginayî, mi girewti xêz kerdi. Eke mi yew nuqta xêz nêkerdinî û ez tapa bivejeynî dikanî ra, hem Taha hêrs bînê û hem zî semedo ke mi kaxidê çekîlîşî ande kontrol kerd, mi ra şik kerdinî. Semedo ke ez vernîya inê talukeyan bigîra mi zûrî ra yew nuqta xêzi kerdi. Vejîya ke eke mi vînce qezenç kerdo. Mi yewna xêzi kerdi, vejîya ke ino zî yew şekero şenik o. Dima mi zûrî ra xo bêkeyf û behcîyaye kerd, mi pereyê Tahayî dayî û ez dikan ra vejîyaya. Labelê esil bi xo zereyê mi gup gup kerdinî. Mi koordînatê yew hûmara pîlî aqilê xo de tewiştibi û eke dikanê Memoyî de humara 26î hema nêvejîyaya, mi miheqqeq yew cîciko pîl qezenç kerdinî.

Ay heyecanî reyde ez kewta rayîrê mektebî labelê heta ke ez dikanê Memoyî biresa, zîlê derso ewilîn cenîya û ez şîya mekteb. Mi xo bi xo dersê ra maliman ra û mektebî ra tayê nengî çînayî û şîya kewta ders. Mi va, ez ko tenefus de şêra dikanê Memoyî.

Ay derso ewilîn mi rê sey yew seri ramit. Ne vernîya dersî bî ne zî peynîya ey. Mi çîyek zî fehm nêkerd dersî ra. Axrê ke peynî peyen qedîya qedîya.  Ez pêro embazan ra ver vejîyaya sinifi ra û mi her nardoni di gami reyde qedinayi.

Inawa payanê dergan reyde ez dikanê Memoyî resaya. Nizdîyê dikanê ey de mi payê xo sist kerdî ke ez sakîn biasa. Vernîya dikanî de mi yew şeklo sakîn da xo û ez dekewta zereyê dikanî. Mi waştinê ke Memo halê mi de yew anormaleyi nêveyno û mi ra şik nêkero. Çimkî çîyêko ez anê kena, yew hîle bî.

Mi kaxidê çekîlîşî girewt xo dest û ca de çimê mi şî nuqtaya hûmara 26î. Ez çi biveyna, nuqta xêzkerde nîya! Keyfê mi ame labelê mi gerek belî nêkerdinî heyecanê xo. Mi xo zor tewişt. Semedo ke ez bala Memoyî nêanca mi ewilî yew çekîlîşo texmînî ant. Yew çîqolataya şeniki vejîyayi. Badê mi qestî va;

-          Ez yewna zî kaşka maveynî se beno!

Mi inawa va û mi nuqtaya hûmara 26î xêzkerdi. Mi xêz kerdi û hûmara 26î veti. A gami zî hema mi nêzanaynî ina hûmari reyde mi rê çi vejîno. Mi ca de kaxit tada û ez peye kaxidi ra ewnîyaya ke vera 26î de bi tirkî ‘’barbie bebek’’ nuseno… Fekê mi ra nengî ser o nengî vejeyî. Mi maya barbîe bebekî ra destpê kerd ez emika ya resaya, Memo zor ez edilnaya. Mi xo ra zî gelek nengî çînayî. Ino siûd, zatenî ancax sey mi yew nêbeye de bibo.  Labelê vindertiş mi rê çin bi. Moral herimnayîş zî îcab nêkerdinî. Mi ko ay barbîe bebek bidaynî yew yegenê xo. Nika mi gerek eynî planê xo tersî ra tetbîq bikerdinî. Pereyê mi zî hema zaf bî. Mi qestî ra kaxidê çekîlîşî girewt û ez rîpelê nuqtayan ra ewnîyaya. Hûmara tifingî 34 bî. Ez nuqtayan ra ewnîyaya la mi hûmara 34î nêdî. Hema tû kes nişnabi tifing bivejo. Mi newe ra kaxit tada û ez hûmaranê wirdî topan ra ewnîyaya. Topa futbolî 31, topa basketî zî 32 bî. Ez ageyraya vernîya kaxidî ra ewnîyaya, labelê wirdî hûmarî zî hema nêvejîyaybî. Ez edî newe ra peyê kaxidî ra nêewnîyaya û mi xo bi xo va, ez dahîna vîş bala Memoyî nêanca. Mi yewna çekîlîş ant û yew balon vejîyayi. Mi ino çekîlîşo peyen zûrî ra ant ke wa Memo nêvajo ti çîra ande kaxidî ra ewnîyayî. Eke ino ewnîyayîş dima mi yew çekîlîş nêantinî, beno ke Memo hêrs bibînê û mi ra şik bikerdinî.

Çekîlîşo peyen dima ez weyra ra vejîyaya û şîya dersê xo. Labelê ez tike erey kewtibîya dersî rê. Zîl cenabi nizdîyê yew di daqqa ra ver.

Dersî de hewna hîşê mi bi temamî çekîlîşan ser o bi. Hîleyo ke mi ferq kerdibi, heme kes nişnaynî ferq bikero. Hîşê heme kesî, ino gurî ver nêşînê. Mi xo yew mêrdimo biaqil û anormal veynaynî. Ino zî zaf keyfê mi ardinî. Malim texta ser o ders vatinî labelê çimê mi ge dîsanê sinifî ge zî tawanê sinifî ser o bî. Zafanê zî ez peşmirîyaye bîya. Seke ez yew çîyo zaf zor serkewt bîya. Mi xo pêro wendekarê ay mektebî ra cîya veynaynî. Ande şinê wirdî dikanan ra çekîlîş ancenî labelê hema ina hîle ferq nêkerdbî. Şînê pereyanê xo daynî, balonan û vînceyan reyde ageyraynî. Çandi ehmeq bî inê wendekarî!

Yew kinar ra ino sirê mi zî mi rê hêdî hêdî giran ameynî. Zereyê mi de ino sir roj bi roj sey yew gota golaragîyî xişn bînê. Ez zaf qayil bîya embazanê xo ra, xisusen embazanê keynekan ra ino sirê xo bivaja. Labelê mi zanaynî ke eke mi kesî ra va, edî qali cayê xo de nêvindena û gurey mi herimîno. Rîyê ino ra mi xo bi xo qerar girewt ke heta ke ez ay tifing veja, ez tû kesî ra nêvana. Zatenî se bibînê wa bibo mi zanaynî ke peynî peyen de ina fisi qiyda mi de nêvindena û ez îllehîm embazan ra vana û pey payeyi xo kena.

Ay roj ez mekteb ra ageyraya keye labelê ez rayîr ser o nêşîya dikanê Tahayî. Rojo binê teştarey ez ameya keye mi werê xo werd û ageyrayîş de rayîrê ser o ez şîya dikanê Tahayî. Yew di roj mîyani de ino hîrê ray beno ke ez şina dikanê Tahayî. Ina rewşi, bala ey zî anti. Çimkî ey mi caran vîş pereyê mi çinê bînê ke ez inawa zirt pirt şêra dikanan. Senî ke mi di va;

-          Ti hewna ameyî çekîlîş?

Mi va;

-          Eya, ez ameya çekîlîş. Ez heta ke ay tifing nêveja, ez nêvindena.

Va;

-          Ey bî maveynî.

O vernî de ez peynî de ma pîya dekewtî zereyê dikanî. Ez hetê çekîlîşî ra ewnîyaya û ca de çîyêk bala mi anti. Topa futbollî cayê xo de çinê bî. Topa basketî, tifing û cîcikê binê weyra de bî labelê a weyra de nêbî. Ez persaya mi va;

-          Qay topa futbolî se bî?

Va;

-          Vizêr yew gede ame çekîlîş ant û ey rê vejeyî.

Ino cewap ser o ewilî mi nêzana ez behcîyaya. Yew kinari ra mi dest ra yew topi vejîyayi. Eya, amancê mi tifing bi labelê mi ay topan ra zî çarnabi. Semedo ke mi hîleyê çekîlîşan ferq kerdibi, edî mi xo sey wayirê heme cîcikanê rindan yê wirdî çekîlîşan hesibnaynî. Ay gedeyo ke ameyo dikanê Tahayî ra topa futbolî qezenç kerda, seke topa mi biterewo. Ez inawa fikirîyaynî. Labelê ino zî ameynî mi vîr ke heta ke wirdî dikanan ra yewî de kesêk inê cîcikanê rindan ra yewî nêvejo, eynî cîciki dikanê binê de vetişê mi zaf zehmet o. Gerek wirdî dikanan ra yewî de topa futbolî bivejîya ke ez koordînatanê ya bander biba û dikanê binê de biveja.

Pêro inê fikirî çand sanîya mîyani de hîşê mi ra vêretî. Mi dima no şoq xo ser ra vist û mi kaxidê çekîlîşî girewt xo dest. Dahîna ver ez dikanê Memoyî de ewnîyaybîya û mi zanaynî ke topa futbolî hûmara 31î de ya. Rîyê ino ra ez direkt rîpelê vernî yê kaxidê çekîlîşî ra ewnîyaya û çimanê xo reyde nuqtayan mîyani de hûmara 31î geyraya. Çimê mi hetê raştî de koşeyo corîn de raştê ina hûmari ameyî. Mi ina ray hetê raştî ra koordînatî hesibnayî. Hûmara 31î, kinarê raştî de cori ra hîrê, raştî ra hetê çepî nuqtaya diyini de bî. Mi ca de inê koordînatî hîşê xo de tewiştî û mi nuqtayanê bînan ra pêser pêser di heb çekîlîşî antî. Wirdînan ra yewî de mi rê vînce, yewî de zî yew dudiki vejîyayi. Mi inê wirdî çekîlîşî zurî ra kerdî ke pey ez bala Tahayî nêanca. Mi vînce û dudika xo girewtî, zûrî ra milê xo kerd çewt û ez dikan ra vejîyaya. Rayîrê mektebî de hewna gum guma qelbê mi bî. Ge ez rayîrraşînê ge ez vazdaynî ge zî mi kaykerdinî. Eke yewî teberi ra mi ra biewnîyaynî, ko bivatini ino aqil pernayo.

Dikanê Memoyî vernîya mi de bi labelê ez bile ti ra nêewnîyaya. Çimkî hema vizêr mi çekîlîşê ey ra barbie bebek qezenç kerdibi. Gerek tewr tayê yew roj bidekewtinî beyntar ke ez bala Memoyî nêanca. Mi gerek ino taqtîk hem vera Memoyî de hem zî vera Tahayî de dewom bikerdinî. Mi zanaynî ke çekîlîş de cîcikanê xişnan vetiş, goreyê dikancîyan çîyêko baş nêbi. Gedeyê ke yenî çekîlîş ancenî, semedê ê cîcikanê xişnan ra ancenî. Eke çekîlîşî de nê cîcikê xişnî bikemî yan zî biqedîyê, gedeyê edî nînê çekîlîş naêncenî û ay çekîlîş zî dikancîyan dest de maneno.

Rojo binê ez dahîna bidîqqat têwgeyraya û mi embazê xo Hesenî ra va;

-          Bê ma teştareyi şêrî dikanê Memoyî. Ay roj mi xo rê babie bebek veti, ewro zî ma şîrê yew çekîlîş ti bianci yew zî ez. Pereyê wirdînan zî ez dana.

Mi waşt ke ez inawa pey bala Memoyî nêanca. Çimkî mi zanaynî ke Memo mêrdimêko nêbeye yo. Eke mi ra şik bikero, bile nêverdeno ez çekîlîş bianca. Hesen embaz zî mêrdimêko saf û feqîrek bi. Ino teklîfê mi keyfî reyde qebul kerd.

Ay roj heta teştareyî edî Hesen reyde pêro teraqa ma çekîlîşan ser o bî. Teştarey zor ma rê ame. Zîlê dersê çarin ke cenîya ez û Hesen ma ca de xo vist teber. Semedo ke gedeyê dewa ma şînê keyeyanê xo werd werdinî, dormareyê dikanê Memoyî qalabalix bînê. Ma va heta ke qalabalix nêvirazîyayo ma xo dikanê Memoyî biresnî.

Ma şî dekewtî zerey dikanî, mi vengo berz reyde zûrî ra Hesenî ra va;

-          Dostim willa ay roj mi barbie bebek anti. Siudê mi çinê bi. Heqê çekîlîşê to zî ewro ez dana. Qe nêbo nêbo to rê yew top yan zî tifing bivejîyo.

Heseno belengaz zî heme çî ra bêxeber bêxeber peşmirîya û va:

-          Wilay dostim ey mi zî zaf siudê mi çin o inê çîyan de. De hela ma biewnî.

Memo dikancî kaxidê çekîlîşî vet û derg kerd ma rê. Mi va;

-          Hesen ewilî ti yew bianci.

Hesen zaf nêfikirîya û kaxit girewt xo dest. Ca de yew nuqta belî kerdi û pey nenguyê gişta xo ya eşhedî destpê kerd, a nuqta xêz kerd. Ez a gami bidîqqat a nuqta ra û nenguyê ey ra ewnîyaynî. Nenguyê Hesenî epey derg bi û zereyê ey leymin bi. Qelbê mi ame ti ra. Bi waştişê reyde nenguyê ina gişta xo nêqesnaynî bêxeyret.

Hesen nenguyê xo yê kutîn yew di ray berd ard û mi dî hûmara 4î vejeyî. Mi ca de zereyê xo de va, yewna balona Memoyî şî... La ez ewnîyaya ke Hesen xêzkerdişê xo dewom keno. Nişka ra kinarê çepî hûmara 4î de hûmara 3yî nêasîyayi mi ra…  Mi nêzana ez se bika. Seke koyê Malmîsanî biqelebîyo mi ser. Heta ke dikancî Memo û Hesen mesela fehm bikerî, çewres heb fikirî hîşê mi ra vîyartî. Eya, Hesenî rê tifing vejîyabi. Tifingo ke ez ino yew hefte semedê ey ra sey veredeyayeyon, beyntarê wirdî dikanan de şona yena… Mi va Heseno belengaz, Heseno feqîrek nîzana çi, la lajek ame çekîlîşo ewilîn de tifing vet. Û hem zî pey pereyanê mi…

Memo ke Hesenî ra va, to tifing qezenç kerd, edî fîq fîqa Hesenî nêvinderti. Fekê ey şi pey goşanê ey. Ey nêheq zî nêbi lajek. Ez zî kinar de tewir tewir çîyan hîs kena. Dest û lingê mi têmîyan kewtî. Labelê ez yew kinarî ra zî zûrî ra peşmirîna, seke keyfê mi ameyo ino çekîlîşê Hesenî ra. Zor reyde peşmirîyayîşî ra tayê mendibi fejir bido rîyê mi ro.

Nika topa futbolî antişê mi beno ke teşqale biviraştinî. Labelê eke Hesen tifing anto, gerek ez binê ina hereketa ey de nêmendinî. Mi xo bi xo va, se beno wa bibo, wazenî wa Memo ma bikuwo. Ez gerek a topa futbolî bianca. Çand rojo ke ez beyntaran de şona yena, la tene mi dest de mîr est o û Heseno feqîrek ame orte de dapiro û tewr cîcika rindi veti. Qay inawa beno?

Hesenî dima mi ewilî zûrî ra yew çekîlîş ant. Yew şeker vejîya. Badê zûrî ra mi çimê xo kaxidî ser o tayê vîş çarnayî û peynî de mi gişta xo berdi koordînatanê humara 31î ser de edilnayi. Mi ca de nuqta xêz kerdi û hûmara 31î veti orte. Senî ke ina hûmari vejeyî orte, seke ez nêzana mi çi qezenç kerdo ez ageyraya rîyê Memoyî ra ewnîyaya. Memo mat mende bi. Mi ca de kaxit tada û ez rîpelê binê ra ewnîyaya. Mi zûrî ra çimê xo dorî reyde hûmaran ser o çarnayî û ez hewna zûrî qirraya mi va;

-          Futbol topî, futbol topî!

Mi inawa va û ez pirobîya mi qutîya çekîlîşî mîyani ra topa futbolî girewti verika xo. Seke ez gedeyê xo bîga verika xo. Ande ke ez zûrî ra huyaynî, zûrî ra têwgeyraynî ke… Mi zî xo ra ino performans nêpawitinî raşteraşt.

Mi topa xo, Hesen zî tifingê xo girewt û ma vejeyî dikani ra. Memo ageyra mi ra va;

-          Dayza ez hînî nêverdena ti çekîlîş biancî. Nêke ino çekîlîş mi ser maneno. Ti yenî sewbina çî gînê bî, la hînî semede çekîlîşî ra mey.

A gami mi vîr ame ke mi xo vîr kerdbi ke ez koordînatanê tifingî ra biewnîya. Ma dikan ra zî vejîyaybî û ay halê Memoyî de newe ra ageyrayîşê mi zî mûmkin nêbi. Mi xo bi xo va, çî nêbeno nika ma keyfê ina rewşi vejî.

Mi topa xo Hesen zî tifingê xo girewt û ez kewta rayîrê keyeyî, Hesen zî kewt rayîrê yemekhaneyê mektebî. Keyfê Hesenî zaf ca de bi. Labelê ey mi sey ey nêbi. Yew kinarî ra tek antişî de tifing qezençkerdişê ey, yew kinarî ra zî koordînatanê tifingî ra nêewnîyayîşê mi… Inê wirdî xisusî keyfê mi pernaynî.

Mi topa xo girewti û rayîrraşîya hetê keyî ra. Mi topi qet nêvisti ard û mi pey kaynêkerd ke topi pîs nêba. Çimkî yew fikir amebi aqilê mi. Gelo mi topa xo bidaynî Hesenî û ey zî vera topi de tifing bidaynî mi se bînê? Ma inawa yew terape(bi tirkî: takas) bikerdinî zaf weş nêbînê? Semedê ino fikirî ra mi topa xo pank tewişti ke pey Hesen teklîfê mi qebul bikero.

Teştarey ra pey dersan ra ver mi Hesen dî, mi teklîfê xo ey ra vat. Mi direkt ti ra nêva ma terape bikê tabî. Qalanê nemiran reyde derga derg mi weş kerd ey rê. Îşte ez ino çand wexto ke ino tifing dima ya, mi zer devista ino tifing, ti zî futbolî ra hes kenî zatenî… Filan bêvan. Labelê mi kerd nêkerd ino kutikbav ey xo ra nêame war û teklîfê mi qebil nêkerd.

Ay di dersê teştareyî ra peyî de mi zaf kêm Hesenî reyde qal kerd. Mi xo bi xo vatinê, pey peranê mi çekîlîş anto û qezenç kerdo, la mi reyde nişno bibedelno. Mi inawa vatinê vatinê û nengî Hesenî ra çînaynî zereyê xo de.

Ay roj, rojo îne bi û rojo peyen yê heftî bi. Di roj tehtîl kewtinî mekteb. Memo ay di roj dikanê xo qefilnaynî û ey Tahayî zî zaf tayê şuxulîyaynî. Ez ay di roj ina mesela ser o zaf fikirîyaya û mi zaf da girewt. Memo edî nêverdaynî ez dikanê ey de çekîlîş bianca. Tifing zî tene dikanê Tahayî de mendibi. Eke mi deste xo têwnêdaynî, beno ke yew gede şêro dikanê Tahayî ra ay tifing qezenç bikero. Mi ino risk nişnaynî bigiro çim. Mi gerek ay tifing bivetinî. Labelê ewilî ez gerek dikanê Memoyî ra koordînatanê tifingî bander bibînê.

Peynî peyen mi qerar da ke ez sirê xo Hesenî ra vaja. Ez sirê xo vaja û wa herinda mi de o şêro dikanê Memoyî ra zûrî ra tayê çekîlîşan bianco û koordînatanê tifingî bander bibo. Dima zî mi ra vajo û ez şêra dikanê Tahayî ra ay tifing bianca. Sewbina yew çareyê mi çinê bi. Nika tek problem heta sereyê hefteyî di roj sebirkerdiş bi.

Mi se kerd kerd ay di roj qedeyî û dişeme ame mi rê. Nimaj dersî ra ver mi Hesen dî û ma yew ca de tene roniştî. Mi pêro sirê xo, hîleyê xo ey ra sere ra heta peynî biteferruat va. Hesen fekakerde mi goştaritinî. Sey heme zemanan, yew belengazeyi û safeyi rîyê ey ra vila bînê vera qalanê mi de. Yew kinari ra keyfê mi zî ameynî ke çimê Hesenî de mi xo zaf berz dînê. Heseno feqîrek vera inawa yew şeytaneyi de mat mendibi.

Mi ay roj nîm saet ra vêşîr Hesenî reyde qal kerd, labelê ino qeşmer mi kerd nêkerd îkna nêbi û va, ez ino kar nêkena. Vatinê ez tersena, eke Memo ferq bikero, ko tifingê mi mi ra bigîro û mi bikuwo. Eke Taha ferq bikero, ko o zî bido mi ro. Bêmirad tene saf nêbi, tersonek zî bi. Peynî peyen teslîya mi ey ra kewti. Mi ti ra fek vereda û mi va ez sewbina yew embazî îkna bikera. Dormare de embazî zaf bî zatenî.

Semedê îkna kerdişê Hesenî ra ay roj veng vêret. Ez destveng ageyraya keye. A şewi betim tifing aqilê mi ra nêvejîya. Her saeta ka vêrena yew risk bî mi rê. Çimkî beno ke kesêk şêro dikanê Tahayî û ay tifing bianco. Ez ay roj paydos de nêşîbîya dikanê Tahayî ra zî nêewnîyaybîya, gelo tifing hema weyra de yo yan ney. Rojo binê nimaj ez keye ra vejîyaya û rayîrî ser o şîya dikanê Tahayî. Ez şîya ke hem çekîlîş bianca hem zî biewnîya maveynî tifing hema weyra de yo. Ez senî ke kewta zereyê dikanî çime mi qutîya çekîlîşî rê ginayî. Eke tifing qutî de çin o! Ca de ez vengêko berzî reyde persaya, mi va:

-          Taha ay tifing kûre do?!

Ageyra mi ra va;

-          Ay yew lajeko tehnzêrij bi, nameyê ey nîno mi vîr. Qoma ey kir a. Ay ame di hîrê heb çekîlîş antî û peynî de tifing vet, girewt şi.

A gami kard bidaynî mi ro, goyni nêameynî mi ra. Qirika mi zik û ziwa bî. Mi bawer nêkerd û ez yew di ray persaya, labelê terîfo ke Taha kerdinî tam terîfê Hesenê ma bi. Heseno belengaz, Heseno feqîrek…

DEYÎRA ESKERÎ

             Hîkayeya Deyîri:

Yew keyneki aşiqê yew lajekî bena.  Qelem yena û no lajek şino esker. Ay wextan de ê ke şinê esker, şînê fekê berê şubeya eskerîya de vindertinî û nameyê kam wanîya, sewqîyatê ey vejîyaynî.

Alî Mîrzaxanî

Eskerî ke şino esker, na keyneki semedê ey şina şube ver. Sewqîyat mîyani ra ewnîyena, eskerê xo nêveynena. Mevaji ke eskerê ya sewqê Gelîbolî bîyo.

A keyneki na deyîri fînena ey ser.

Kitaba[1] Îdrîs Yazar de hîkayeya na deyîri ser o wîna nusîyeno:

“…dewa Aldunî ra yew eskero “qirx bîrlî” eskerîye ra yeno îzin û demêk maneno, dima tepîya şino Gelîbolu. Seke şino eskerîye, embazê ey derûdormeyê ey de pêser bene, wazenî ey ra xebera welatî û qewmî bigîrî. Suhbetî ra pey, yew eskero kasanij ey ra pers keno, vano “Tu cey waşta mi nidî?”. Aldunij vano, “Mi aye bi xwi nêdî la yew deyîra tu dima vata ke dekewta heme ca…” û dest pêkeno na deyîri înan rê waneno. Heme uca bermenê…”

 

 Vateyê Deyîri:

Wela mi va emon emon emon emon emon emon

Wela mi va emon emon emon emon emon emon emon emon eskerî yo

Wela mi va lajêk heyron kirkbelî[2] yo, qelem umeya esker şono

Emon emon eskerî yo

 

Wela eskerî heyron mi va esker şîyo verberî şobî yo

Wela mi va ez xu rê şîya ewnîyawa vernî peynî yo

Mi eskerê xu tede nêdîyo

Yewî mi ra va ''hûrbê[3] derdê to çî yo?''

Willay mi va ''willay ez ameya mi eskerê xu nêdîyo''

Va ''eskerî to çi şeklo çi barî yo?''

Mi va ''willay eskerê mi yew do dergo barî yo''. Tayê eskerî mîyon d' belî yo

Mi ra va ''korey willay eskerê tu dayo şube reîsî yo''

Willay mi ra va ''eskerê mi to ray kerdo Gelîbolî[4] yo''

Wela mi va ''ez şîya rîcay baş şube reîsî yo''

 Şube reîsî mi ra va ''hûrbê derdê to çî yo?''

Mi va ''şube reîsî heyran willay ti ko eskerê mi nêkî sewqatê Gelîbolî yo''

Va ''willayî hûrbê çî mi dest de çin o, mi da destê sewq memurî yo''

 Wela mi va ''ez şîya rîcada sewq memurî yo''

Wela mi va mi rîca kerd rîcay cenî yo

Sewq memurî ageyra mi ra va ''hûrbê derdê to çî yo?''

Mi va ''willay ti ko eskerê mi nêkî sewqatê Gelîbolî yo''

Va ''willay hûrbê çî mi dest de çin o, înkon mûmkûnê ey çinî yo, eskerê to defter di qeydlî yo,                  willay bîyo sewqatê Gelîbolî yo''

Mi va ''sewq memurî heyron la pers veyni, çawuş o onbaşî yo?''

Va ''eskerî to malê alayî yo''

Emon emon emon eskerê yo

 

Eskerî heyron mi va, emon emon emon emon emon, emon emon eskerî yo

Eskerî heyron mi va willay ez to dima bîya barî yo

Lajêk willay mi va ez to dima bîya barî yo

Emon emon eskerî yo

 

Eskerî heyron mi va willay Pirdê Palî pirdo text o

Wela mi va, bêwey (?) Palî, bêwo (?) text o

Mi va bextê mino to û ino teresê Îsmet Paşayî şîyo text o

Nêverdono keynek û xortî bêrê wexto

 

Teyr omeya teyra Mûşî

Pelê xu dayî kaş û kuşî

Hînîkê ha tede di xeberê qal û qirşî

 

Teyr yena teyra Wanî

Pelê xu dana qibxeyê bonî

Dona qibxeyê estuna mîyonî

A teyr di est î xeberê xomî

 

Eskerî heyran willay ez nêweşa, nêweşa teweron[5] a

Cila mi bionci mîyonê bexçon o, bindê nalwêron o[6]

Ez ay wexto derdê tewda xu şima rê vona

 

 

---

[1] Îdrîs Yazar, Deyîranê Qerebegan û Sîwanî Ser o, Weşanxaneyê Vateyî, İstanbul, 2020. r. 19.

[2] kirkbelî: Qirkbîrlî. No ‘’qirk bîr’’ goreyê teqwîmê rûmî yo (1341) û goreyê teqwîmê mîladî sera 1925î yo. Ê ke sera 1925î de şîyê esker ti ra vanê ‘’qirkbîrlî’’.

[3] hûrbê: Semedê cenîyan ra yew şekle hîtap o. Sey ‘’hurmê’’ zî vajîyena.

[4] Gelîbolî: Gelibolu. Yew qezaya Çanakkaleyî ya.

[5] teweron: tewon

[6] nalwêr: hinarêre

Ma Govenda Tîki Vîndi Kerdi

Çand rojî ra ver mi fîlmê namdar yê Kazım Özî Bahoz temaşe kerd. Sey yew sînefîlî, temaşekerdişê nê fîlmo namdarî de ande erey kewtiş, mi rê elbet yew kemaney a. Sînemaya kurdî ser o wayirê ande eleqaya pîli bîyayîşê mi û wareyê sînemaya kurdî de nê fîlmê namdarî ande erey temaşe kerdişê mi, na babeti de yewna nakokî ya. Eke ez xo sey yew sînefîl bihesebna, esil bi xo sînefîlan de wîna yew kemaneyi tim est a. Zafê sînefîlê estê ke fîlmê ke sînemaya dîna de wayirê cayêko mûhîmî de yî, temaşe nêkerdî. Çimkî ê zafanê popûlarîte ra dûr kewenî û fîlmê ke zaf çiman ver de nîyê, ê tewir fîlman dima kewenî. Mi zî rîyê wîna sebeban ra fîlmê Bahozî heta ewro temaşe nêkerd. Tim vîrê mi de bi labelê mi tim taloq vist. Zatenî medyaya sosyali de ez tim raştê no fîlmî ra tayê sekansan ameynî. Romantîzmê no fîlmî, hetê şarê ma ra mird beno. Beno ke nê romantîzmê sivik zî mi fîlmî ra dûr visto û nêverdayo ez heta nika ey temaşe bikera.

Egon Schiele

Axrê ke peynî peyen no fîlm temaşe kerdiş qismet bi. No nuşte de ez Bahoz krîtîk nêkena. Bi wesîleya sehneyo tewr peyen yê Bahozî, ez yewna babeti ser o vindena. Temaşekerdoxê no fîlmî ko bizanê ez behsê kam sehneyi kena. Ez lînkê ay sehneyî tîya de ronena. No sehneyi de feribota Pêrtage-Xapêrti ser o yew qefleyê veyveyî est o û no qefle ra şeş heb camêrdî, sereye ferîboti de têdest kuwenî û govendi gînê. Senî ke no sehne vejîya vernîya mi, babeta nuşteyê na aşmi ca de hîşê mi de zelal bî. Mi zana ke edî ez na aşmi çi ser o nusena: govenda tîki.

Na govendi ra zazayê ma ‘’Govenda Tîki’’ yan zî ‘’Govenda Ca De’’ vanê. Govenda tîki vanê, çimkî na govendi de kaybazî gerek sey şewti tîk vinderî. Govenda ca de vanê, çimkî na govendi de aver tapa şîyayîş zaf kêm o û kaybazî hema hema bitemamî yê govendi de cayê xo de vinderte benî. No sehneyê Bahozî de yew dawilcî û yew qirnetecî(bi tirkî klarnetçi) cenenî, kaybazê zî kaykenî. Weyra de qirnete bibo zî, zafê wareyanê zazayan de herinda qirneteyî zirna, lûlî yan zî dûdiki gîna. Hunermendo namdar Arif Sağ zî pey qirneteyî, bi hawayo serkewte mûzîkê govenda tîki cenayo ke lînkê no mûzîkî zî ez tîya de ronena. Semedê mûzîk û rîtmê na govendi fehmkerdişî ra nê performansê Arif Sağî, wasitayêko mûnasîp o.

Govenda tîki de kaybazî tîk vindenî û goreyê rîtmê mûzîkî çokanê xo şiknenî. Govdeyê kaybazan zaf têwnêgeyreno û goreyê lingan pasîf o. Na govendi, govendêka giran a û lingî, na govendi de xeylêk aktif ê.

Govenda tîki de ge ge yew mêrdim vejîno orte û orte de kaykeno. Ê bînê zî ey rê çepikan kuwenî. O ke vejîyayo orte ti ra vanê ‘’koçek’’; wîna orte vetişî ra zî vanê ‘’koçekî kaykerdiş’’.

Na govendi, govenda camêrdan a labelê kêm kêm zî bibo cenîyê zî na govendi gînê.

Veyveyanê verênan de govenda bingeyina ke şarî pey betelîyaynî û cîfê xo veredaynî, govenda tîki bî. Şari ke betelîya, sazbendan vatinê ‘’tadî nazoyi’’ û kaybazan govenda nazoyî reyde seke aresîyaynî. Govenda nazoyî zî delîloya nikayina ke kaybazê ya çar gam aver çar gam tapa şinê yenî ra vajîyena.

Govenda tîki nika folklorê Tirkîya de bi nameyê ‘’Elazığ Dik Halayı’’ şinasîyena. Labelê na govendi tene Xarpêti de ney, zafê wareyanê zazayan de yena kaykerdiş. Pîran, Gêl, Hêni, Licê, Çewlîg ûsn wareyan de govenda camêrdan, govenda tîk a. Labelê çi heyf ke govenda tîki, ewro sey wextê verênan kaynêbena. Ewro herina govenda tîki, sewbina yew govendi girewta û govenda tîki ke verê kaybînê, ewro eynî şekil de kêm kêm yena kaykerdiş. Govenda ke veyveyanê nikayinan de bi nameyê ‘’halay’’ yena kaykerdişî de rîtmê ‘’yew di hîrê çar, hop hop hop’’ est o û na govendi çandi tayê hetan ra govenda tîki bimana zî rîtm û têwgeyrayîşê înan yewbinan ra cîya yê.  Mavajî govenda tîki de aver tapa şîyayîş kêm o labelê ‘’halay’’ de aver tapa şîyayîş zaf o. Hewna kê şinê vajê ke ‘’halay’’, goreyê govenda tîki dahîna hereketin a.

Govenda tîki, eke kê şîrove bikerî yew hetî ra motîfanê xo reyde tîk vindertiş û sere nêderenayîş zî temsîl kena. Kaybazê govenda tîki, sey yew pezkovî tim sereyê xo berz tewşenî. Na govendi de semedê linganê yewbinan ra ewnîyayîş zî bibo sereyê xo derenayîş çin o.  No hetî ra govenda tîki, govendêka karakterîstîk a û karakterê mîllî yê kurdan xo mîyani de îhtîva kena.

Wareyê ke govenda tîki tede yena kaykerdiş, wareyê zazayan î û kê şinê vajê ke govenda tîki, govenda zazayan a. Na govendi mavajî wareyanê kurmancan de rew rew nêvejîyena vera kê. Na govendi, zazayan reyde yew bîya labelê çi heyf ke sey zafê çîyan, na govendi zî bêwayîr menda û bi mehnaya zanistî, heta nika derheqê ya de xebatî nêvirazîyayî. Ewro veyveyanê zazayan da camêrdanê extîyaran vêşîr tû kes na govendi ra çî nêzano û kay nêkeno. Wexto ke camêrdê resayeyî ‘’halay’’ kaykenî, kê wexto ke weş temaşeyî înan kerd kê fehm kenî ke hereketanê înan de govenda tîki ra nimûneyê zaf î. Labelê xortê nikayînî tim ‘’halay’’ kaykenî û govenda tîki ra zî bêxeber î. Sazbendê nikayinê zî mûzîkê govenda tîki rê xerîb ê û nêzanî bicenî. 

Sey govenda tîki, kêm kêm tewirê govendan estê ke karakterê ma wîna eşkera temsîl kenî. Çi heyf ke ewro na govenda qedîm yê zazayan, roj bi roj şarê ma mîyani de vîndi bena. Sey vîndibîyayîşê zafê çîyan, ma vîndibîyayîşê govenda tîki zî bêçare bêçare temaşe kenî. Dest û lingê ma beste yî.

Yew Pers

Rojê hîrêyin yê roşanê hajîyan bi. Keye veng bibi. Kom û kulfeto ke semedê roşanî ra amebi keye, heta rojê diyin yê roşanî vila bibi qedîyabi. Wayê zewijnayeyî, birayî û misafire bine… Pêro ageyraybî keyeyanê xo. Qalabalixê roşanî yew di roj yan ramit yan zî nêramit. Ma banderbîyayeyê inawa yew qalabalixî zî nîyê raşteraşt. Verî keye bi xo her roj inawa qalabalik bi. Labelê her kes tek tek zewejîya, vila bi û hûmara ma kemîyayî. Ma banderê sakîneyi bî.

Ay rojo hîrêyini de ez, dayî û waya mi tene ma keye de bîyê. Îre bibi. Wayi, odeyê xo de meşxul bî û kêm kêm vejîyaynî teber. Ez û dayî ma heyata keyeyî de ronişte bîyê. Heyata keyeyê ma, vera pêro keyeyî ma ya. Hela hamnanan, tim honik a. Belkî ino des pancês seri ra ver Keko yew perone girewtibi û ardibi orteyê tawonê heyata m ara leqnabi. Sey vizêr mi vîr yeno, ardibi û yew waya mi reyde pabesti bi. Ez pancês şîyês serra bîya. Mi meraq reyde temaşeyê înan kerdibi. Semedo ke kare cereyanê ra zaf fehm nêkerdinî, yew qapaxê peroneyî ke gerek montajî ra ver pabibînê, xovîrrakerd û pê ay qapaxî perone montaj kerd. Wexto ke xeletîya xo fehm kerd, edî nêwaştbî ke newe ra perone semede ay qapaxî ra abikerî û awa mend. Marqaya ino peroneyî TMT yo. Ay rojî ra ke yew ray ariza nêdayi. Hamnanan hema hem ama qet ey nêedilnenî. Vîst û çar saet xebetîno. Zatenî heyata ma tînci nêveynena, ino perone reyde zî dahîna honik bena. Hamnanan ge ge ez yena keye ke heyati de çar panc heb mêrdimî ha xo derg kerdo û rakewtî. Înan ra tayênan cîranê ma benî. Eke îreyî yew çaya qaçaxi zî virazîyayi, heyati tam weş bena. Dapîra mi rehmetî, çaya îreyî yê maya mi zanaynî û her îreyî ameynî heyati de ma reyde çay werdinî.

Ay roj ez û dayî tene ma heyati de bî. A ronişte bî, mi zî paşta xo daybî dîsî ver û xo derg kerdibi. Ma wirdî zî xo daybi yew dîsî ver ro. Sereyê ma ser ro peroneyê Keko’yî tadîyaynî hêdî hêdî. Çila, perone ra corêr bî û akerde bî. Perone ke tadîyaynî seya peranê ey vera ma de daynî dîsê heyatê ro. Tek tek seya ay peran vêretinî çimanê mi ver ro. Mi ge ge hûmaritinî, hûmara dewirê peranê peroneyî. Tene vengê tadîyayîşî ino peroneyî est bi heyati de. Ge ge zî vingûvinga meysan ameynî goşanî mi. Ne mi ra ne dayî ra pit nêvecîyaynî. Ma yewbinan ra zî nêewnîyaynî. Seke ma pêrodaye bî. Mi nêzanaynî hîşê ya ra çi vêreno. Hîşê mi de yew pers estbi. Ez seya peranê perone ra ewnîyaynî. Seke wext a gami giran giran herikîno. Fekê mi axî bi. Vîrameyişan hîşê mi de vazdayî pêser. Mi kerd nêkerd mi nişna hîşê xo bikero zelal. Herhal mi nêwaştinî zî bibo zelal. Ge ge mi çimê xo padaynî û mi waştinî ke wexto ke mi newe ra akerdî, wa ay perone vinderte bibo. Mi pizeyo safî ra bawer kerdinî ino waştişê xo ra. Seke mi vîş bawer bikerdinî, ko waştişê mi biameynî ca. La çi heyf ke ez xemê peroneyî de nêbîya. Hîşê mi de yew pers estbi. Meysî zî vingûvingeya xo dewom kerdinî. Nişnaynî bêrî binê peroneyî la dûrî ra vengê înan ameynî. Bêvengîya heyati, vengê yew citaya meysan û peroneyî reyde heremîyaynî. Ge ge ez bine çiman ra dayî ra ewnîyaynî. Mi zaf meraq kerdinî gelo çi vêreno zereyê ay sereyi ra? Hîşê ya de zî persî estbî yan çinê bî?

Ay beyntaran de waya mi ode ra vejîyaynî ge ge. A ke bere odeyê xo akerdinî, fîlmo ke hîşê mi de vêreno vindertinî û heta ke hewna ageyra odeyê xo kay nêkerdinî.

Vanê ‘’Wext, dermanê heme derdan o.’’ Gelo yew derdo ke wextî reyde dahîna beno giran est o yan çin o? Yew kûla ke zereyê kê de roj bi roj dahîna bena xorîn, gelo key sist bena? Eya, ay roj û ay rojê bînan de heyata ma honik bî. Perone zî govdeyê kê honik kerdinî. La qasbaya kê pey çi honik bena? Semedê qasba honik kerdişî ra yew îcat est o yan çin o? Kila zereyî senî hewna şina?

Hîşê mi de yew pers estbi. Cenîya ke kişta mi de roniştebî, bêxeber bî mi ra. Ez zî ya ra bêxeber bîya. Ez şermayaynî ya het de biqehrîya. Qehrê xo ra şermayaynî ez. Awirê ya seke diriknaynî. Ri û destê qirmiçîyayeyî, barê desseran wegîrotinî. Mi nişnaynî vîş ti ra biewnîyo û mi tadaynî sereye xo. Pey peroneyî, zereyê ya zî honik nêbînî.

Hîşê mi de yew pers estbi. Wayirê peroneyî kura de yo?