ESTANIKA HÎRÊ BIRAYAN

Ca bi ca çinê bi. Yew mêrdek bi û hîrê lajê ey estbî. Mêrdek nêweşo, xidar o û cile de yo. Yew roj mêrdek venda lajanê xo dano û vano, bêrî ez şima rê wesîya xo kena. Lajê yê yenî pêser û vanê, bawo vaci, çi wesîya to esta? Mêrdek lajanê xo ra vano, lajê mi wexto ke ez merda, gerek şima her şew bêrî tirba miser û mi rê fatîha biwanî. Heme hîrê lajê ci vanê, tamom bawo, ma yenî. Inê hîrê lajanî ra yew, biaqil nîyo. Nêmcet o. Kêmaqil o. 

Bêyntarê ra çand rojî vîyarenî û mêrdek mireno. Lajê yê, yê defin kenî. Şewa ewilî, lajeko şenik birayanê xo yê pîlan ra vano, birayê mi şima nînê ma şêrî tirba bawoyî ser? Wirdî birayê vanî, qay ina şewe ma kura şonî? Bawo merdo, şîyo. Wullayî ma nêewtanî. Birayo şenik vano, la bawo wesîya xo kerdibî. Înan vanê wa wesîya xo bikero, ma edî şinê her şew şêrî tirba yê ser. O edî merdo şîyo. Inê qalanê înan ser birayo şenik hîz dano xo û wardeno. Înan vanê eman hewa meşo, la o vecîyeno şino tirba pîyê xo ser.

 Tirba pîyê xo reseno û anê pîyê xo rê fatîha waneno. La çî veyno! Ewnîyeno ke yew espar ha yeno hetê ey ra. Mayina ci sûr a, cilê yê sûr î. Yeno birayo şenik het û vano, keço ti ewtîya de çi geyrenî ino orteyê şewe de? Birayo şenik vano, ez ameya tirba pîyê xo ser. Espar vano, la qay kê orteyê şewe de yenî? Birayo şenik vano, wesîya pîyê mi inawa bî, va gerek şima her şewe bêrî tirba mi ser. Espar nişka ra qilicê xo veceno û keno ke birayo şenik bikişo. Birayo şenik piro beno qilicê esparî, yê dest ra gêno û esparî kişeno. Cilanê ci tira veceno. Mayine, cilê û qilicê esparî gêno yeno keye. Mayine axur de besteno, cilê û qilicê esparî beno yew oda de roneno. 

Şewa binê birayo şenik hewna perseno birayanê xo yê bînan ra. Vano, şima nînê ma şêrî tirba pîyê xo ser. O wesîya de va bêrî. Ê vanê wullayî ma nînê. Ti şonê xo rê şo. Birayo şenik vano, wullayî ez şona. Bawo wesîya xo kerda. Dano piro şono birayo şenik. Şono tirba pîyê xo ser û ey rê dûayan keno. Ina ray yew esparo sipî yeno. Cilê ey, mayina ey sipîya se vewr. Yeno birayo şenik het û tira perseno, keço ti ina şewe ewtîya de çi geyrenî? Birayo şenik vano, ez ameya tirba pîyê xo ser. Espar vano, la qay kê orteyê şewe de yenî? Birayo şenik vano, wesîya pîyê mi inawa bî, va gerek şima her şewe bêrî tirba mi ser. Ino espar zî nişka ra qilicê xo veceno û keno ke birayo şenik bikişo. Birayo şenik hewna piro beno qilicê esparî, yê dest ra gêno û esparî kişeno. Cilanê ci tira veceno. Mayine, cilê û qilicê esparî gêno yeno keye. Mayine axur de mayina binê het de besteno, cilê û qilicê esparî beno ê bînan het de roneno. 

Şewa binê birayo şenik hewna vano, birayê mi hema şêrî tirba bawoyî ser. Înan vanê, bawo edî merdo şîyo. Ti ma ra çi wazenî. Ma şinê her şewe şêrî tirbe ser. Inê qalanê înan dima birayo şenik hewna wardeno û şino tirba pîyê xo ser. Destpê keno dûayan keno. Tam o wext hewna yew espar vecîyeno yeno. Yew esparo sîya. Mayine û cilê ey, sey eşkijan sîyayî. Teneyi manenî. Yeno birayo şenik het û tira perseno, keço ti ina şewe ewtîya de çi geyrenî? Birayo şenik vano, ez ameya tirba pîyê xo ser. Espar vano, la qay kê orteyê şewe de yenî? Birayo şenik vano, wesîya pîyê mi inawa bî, va gerek şima her şewe bêrî tirba mi ser. Ino espar zî nişka ra qilicê xo veceno û keno ke birayo şenik bikişo. Birayo şenik hewna piro beno qilicê esparî, yê dest ra gêno û esparî kişeno. Cilanê ci tira veceno. Mayine, cilê û qilicê esparî gêno yeno keye. Mayine, axur de mayina binan het de besteno, cilê û qilicê esparî beno ê bînan het de roneno. 

Beyntarê ra çand roj vîyareno. Axayê dewe vende dewijan dano û vano, hîrê keynayê mi resayeyî estî. Kam bêro qilicê xo ina kişta banê mi ra pirodo, kinara binê ra veco, ez yew keyna xo dana ey. Inê qalanê axayî, wirdî birayê pîlî goştarenî û xo têbestenî, hedre kenî vanê ma şinê keynayanê axayî benê. Birayê xo şenikî ra persenî vanê, ti zî ma reyde nînê. O vano, ney. Hewna vanê, keço bê. Bo keynayê axayî inî. Birayo şenik vano, nê ez nîna. Şima şêrî. Wirdî birayê pîlî, wardenî şonî.

 Birayo şenik, înan dima cilanê xo yê sûrî xora dano, mayina xoya sûri weyşeno û qilicê xoyê sûri gêno û dano piro şono keyê axayî. Birayanê xo ra rewîr keyê axayî reseno. Pê mayina xo dormareyê banê axayî ra şino yeno û qilicê xo reyde dano banê axayî ro. Ina kişta banê ra dano piro, kişta binê ra veceno, keynaya pîli fîneno peyê xo û gêno yeni keye. Yeno keye, keyneke beno yew ode, mayine beno axur, qilic û cilan zî beno cayê înan. Tayê wextî dima birayê pîlî offû puffu reyde yenî. Birayo şenik vano, qayi birayê mi. Şima se kerd? Ê vanê, heş heş. Yew esparo sûr ame, ina kiştî ra da piro, kişta binê ra vet û keyneka pîli girewti berdi.. Birayo şenik vano, de çî nêbeno. Hema di heb keynekê estî. Ko şima înan bêrî.

 Şewa binê, wirdî birayê pîlî hewna xo têbestenî û hedre kenî, vanê ma şonê keyneyanê axayî gênî. Birayê xo yê şenikî ra vanê, ti zî bê ma reyde. O vano, ney ez nêna. Ez şona tirba bawoyî ser. Ê wirdî rayir kuwenî. Birayo şenik înan dima şono cilanê sipî xora dano, qilicê sipî gêno û mayina sipî weyşeno, dano piro şono keyê axayî. Dormareyê keyê axayî ra şono yeno, şono yeno û qilicê xo dano ina kişti, a kişti ra veceno. Keynaya ortîni fîneno peyê xo û gêno yeno keye. Yeno keye, keyneke beno keynaya binê het, mayine beno axur, qilic û cilan zî beno cayê înan. Birayê pîlî hêrs reyde yenî. Vanê, keço şar hewna ame û ma ver ra keynaya ortîni zî berdi. Eke ti biameynî belkî to berdinî. Birayo şenik vano, ney. Kar û gureyê mi şima çino. Şewa binê, edî keynaya şenike tene menda. Birayê pîlî hewna birayo şenikî ra persenî. Vanê, ti yenî ma reyde yan ney. O hewna vano, ney. Ê wirdî kuwenî rayir şonî. Birayo şenik înan dima şono cilanê sîyayî xora dano, qilicê sîyayî gêno û mayina sîyayi weyşeno. Dano piro şono keyê axayî. Dormareyê keyê axayî ra geyreno. Qilijê sîyayî reyde ina kişti ra dano piro, kişta binê ra veceno. Keynaya şenike zî gêno fîneno peyê xo û dano piro yeno keye. Keyneke beno, ê bînan hete. Mayina beno axur, cile û qilicê xo zî beno odayê înan. Birayê pîlî yenê, zaf hêrs bîyî. Vanê, şar ma hete ra hîrê cinî berdî. Ma nişna çîyêk bikero. Ciniyê belaşî. Her şewe yew espar ame û girewt berdî. Ma nêzanî inê esparî kam ê? Dewa ma de inawa esparî çinê ke? Birayo şenik inê qalanê înan dima vano, her hîrê keynekan zî mi berdî. Ê wirdî birayê pîlî ey rê huwenî û vanê, heş lila! Birayo şenik vano, wullayî mi berdî. Qay şima bawer mi nêkenî? Birayê pîlî hewna goş nêdanî ey ser. Bawerî ey nêkenî. Vanê, ti her şewe şanê tirba bawoyî ser. Ti senî yenî keynekan benî? O wext birayo şenik vano, de haydî mi dima bêrî ez şima binawna! Birayo şenik înan beno odeyê keynekan. Heme hîrê keynekê, sey zerencan vinderteyî. Fekê wirdî birayan akerde maneno. Vanê, to cilê kure ra ardî? Mayinê kure ra ardî? Qilijê kure ra ardî? Birayo şenik hal û mesela înan rê îzah keno. Înan beno mayin û cilan zî înan nawneno. Tewr peyen keynaya şenike birayo şenik gêno. Ê wirdî bînan dano birayanê xo bînan. 

Mi yew elba esirî viraşti, derdormareyê Dêranî ra berdi, ardi. Yewî gişta xo nêardi bere. Mehemedî berdi bere, mi dareyi dapiro gişta ey dere kerdi.

DERHEQÊ ROMANA KILAMA ŞÎLANE DE

DESTPÊK

   Seke ma pêro zanî, tekilîya edebîyat û polîtîka zaf pêt a. Pêro romannuştox nêbî zî zafê romannuştoxî û edebîyatkarî, hunerê xo, semedê amancê xo îfade kerdişî ra şuxulnenî. Riyê ino amanc ra karê ê hunermendan, beno lîlikê heyatî. Wendox wexto ke romana wîna yew hunermendî waneno, seke ê serebûtî dormareyê ci de awan benî. Nuştox tîya de edebîyat, semedê wendoxî antişê fikirê xo ser, sey yew wasita şuxulneno.  Wîna hunermendî vanê ke, ''Huner, semedê komelî ra esto.'' 

   Edebîyatê ma yê ciwan de zî, xebatê ke heta nika vîrazîyayî ra zafanê, bi ino amance û metodî reyde virazîyayî. Ino tene roman de wîna nîyo. Sey şîîr û hîkaye, sewbina wareyê edebîyatê ma de zî wîna yew têwgeyrayiş esto.  Helbet ino tesadûf nîyo. Tarîxê komelî ma de cewabê ino têwgeyrayişî hunermendanî ma esto. Ino xusus, malûmê ma hemîn o. 

   Îlhamî Sertkaya zî kitaba xo de wîna yew amanc domneno. Kitaba Kilama Şîlane, seraser meseleya kurd û Kurdistanî sero vindena. 

ZIWAN Û WEŞANAYIŞÊ KITABI

   Ziwanê kitabi, ziwano standarde nîyo. Nuştox, fekê cayo ke kitab de vîyareno û binameyê Karer yeno vatiş,  şuxulnayo. Karer bakurî Çewlig de yew mintiqaya. Ino fek, zafanê başurê Dêrsim û bakurê Çewlig de yeno şuxulnayiş. Kesê ke ziwanê standarde yahût fekê ino ware nêzanî, beno ke wendişê kitab de zehmetî biancî. La wendox biwesîleya kitabi, ko ino feko weş bander bibî. 

   Elfabeyê kitab zî elfabeyê Bedîrxanî nîyo. Elfabeyê C.M. Jacobson'î ameyo şuxulnayiş. Yanî elfabeyo ke zazacîyan şuxulnenî. Inê wirdî xususî bala mi ant. Mi înternet sero taye cîgerayiş kerd û ez raştê roportajê nuştoxî ameya.(http://sertkaya1.tripod.com/ilhamisertkaya/id19.html ) Nuştox ino roportajê xo de vano ke mi perwerdeyê zazakî girewto û ez zazakî zana. Eke wînî yo, yan bikeyfî ziwano standarde û elfabeyê Bedîrxanî nêşuxulnayo yan zî perwerdeyê xo zazacîyan ra girewto. Labelê seke roportajê ci de şima zî veynenê, fikrîyatê ci û ê zazacîyan seyyewbini nîyo. Yanî mi sebebê şuxulnayişê ino ziwan û  elfabe fehm nêkerd. 

   Kitabe, 2007 de weşanxaneyê Perî de weşanîyaya û heta nika tene yew çap kerdo.

   Nuştox zazakî, kurmanckî û tirkî nuseno. Cor de lînko ke mi nuşto her hal aîdê sîteya nuştoxî yo. Nuştox ina sîte de zazakî, tirkî û kurmancî nuşto. Şima eşkenî çim bierzî.

KITABE ÇI VANA?

   Wareyê Karer de dewa Pircanan de binameyê Şîlan de gedayêk esta. Şîlanî heywanan weye kena û ardimê debara keyê xo kena.  Heto bîn ra zî şina mekteb. Dewe de her kes bi ziwanê xo qal keno. Şîlan tewr ewilîn, babeta ziwanî sero raştê îqtîdarî yena. Mamosteyê mektebê tîya de riyê îktîdarî beno û wîna yeno vera wendoxî. Mamoste bêrehm û bêwîcdan o.  Wendekaran mîyane ra yew gede sey casûs tewişeno û ê wendekarê ke dewe mîyane de kirdkî qal kenî, hetê ino casûs ra tespît benî û mamoste rê yenî vatiş. Ê ke dewe de kirdkî qal kenî, wîna eşkera benî û mamoste ra kutiş wenî.  Têkilîya inê mamosteyî û ê wendekaran şekleko dramatîk reyde yenê çimanê wendoxî ver. Ino mamoste wendekaran banderê marşanê tirkan keno û goreyê ci inê wendekarî wesîleya mamosteyê xo benê medenî.

   Ina rewş ma pêro rê xerîb nîya. Hema hema her dewa kurdan de wextê verînan de wîna malimî estbî û eyn usil de gedeyanê kurdanî sero, îqtîdarê dewlete awan kerdinî. 

   Îlyas Akman kitaba xo ya newe Edebîyatê Zazakî de bi şekleko hîra behsê kitaba Kilama Şîlane keno. Wendoxî eşkenê kitaba Îlyad Akmanî ra zî îstîfade bikerî.

  Ma û pîyê Şîlane, semedê wendişê Şîlanî ra ya raykenî Îzmîr. Tîya  de waya Şîlane û   merdeyê ci het bena. Semedê wendişî ra yena la waya ci tira vana, îmkan çinê  û ti  gerek bixebetîya. A zî destpê kena xebetîyena. Wexto ke Îzmîr de xebetîyena roj bi roj raştê serebûtê sîyasî yena. Çîyê ke dormareyê ci de benî, ya danê  fikirîyayiş. Çêra  a  semedê  feqîreyi  ra  nêeşkaya  biwana ?  Sebebê  belengazîyeya  ma, kurdey a?  Çêra ino metropol de însanê seyyewbinî nîyê? Roj bi roj wîna persan reyde bena polîtîk. 

   Ê wextan de derbeyê 1980î beno. Şîlanî zî ê wextan de, nizdîyê çar seran dima ageyrena  Çewlig. La Çewlig Çewligê verên nîyo. Her kerra û her zinarê welat de bandora eskeran, bandora dewlete esta. Adir bila beno. 

  Nuştox ino qism de yanî heta ke Şîlane ageyra Îzmîr, hema hema her cûmleyê xo de ziwano dramatîk reyde behsê bandora derbeyê 1980î keno. Eskerî bêqanun û bênîzam fînenê dewan ser, dewijan kişenî û dewan veşnenî. 

  Nuştox cayêk de behsê eskerêk keno, nameyê ci Durmuş Kivrak o. Goreyê nuştoxî ino eskero zulûmkar raşteraşt estbîyo û derbeyê 1980î de merdimo ke tewr ewilî kişîyayo, hetê ino eskerî ra ameyo kiştiş.  Nuştox tîya de cûya rastikîn ra serebûtan û kesan neql keno kitaba xo. Mavacî datê nuştoxî riyê îşkence ra destê Durmuş Kivrak de gan dano. Doxano belengazo ke xêx o û riyê kutişê eskeran ra mireno, esil bi xo cûya rastikîn de est bîyo. 

  Ez şinê vacê ke kitabe hema hema seraser cûya rastikîn ra ameya meydan. Mavacî nuştox bi xo Karerij o. Goreyê ke mi fehm kerdo, yew wext ko de maneno. Kitabe de binameyê Fîrar kesêk esto. Ino merdim gerîlla yo û serkerekterê kitabe ra yew o. Ino Fîrar esil bi xo nuştox o. Nuştox, Fîrar herinda xo de şuxulnayo. Nameyê dewan, mezrayan û wareyan zî rastikîn ê. 

   Dewomê kitab de, sey pêro dewijan,  riyê  dewlete  ra   ma  û  pîyê  Şîlane  zî  koç kenê û şinê Îzmîr. La ê, sey Şîlane rehet banderî bajari nêbenî. Bûya bajari, hewayê bajari weş be înan nêşina. Texmê înan çino bajari de. Bajarî nêbenî, bajar mîyane de dewij mamenî.

  Çand wext dima Fîrar Ewropa de vecîyeno orte. Şîlan reyde têkilî vîrazeno. Şîlan semedo ke Fîrar reyde bizewecîya, şina Ewropa. Kitab wîna dewom kena.

PEYENÎ SER

  Nuştox inê pêro serebûtan de tim û tim wazeno fikirê wendoxî bianco fikiro xo ser. Semedê ino ra hema hema her pele de behsê derbeyê 1980î û kerekteranê romanî ser bandora ci keno. Zafê sehneyan de nuştox cûmleyanê dramatikan şuxulneno û meseleyan ajîte keno. Nîyetê nuştoxî, vengdayişê qelbê wendoxî yo. 

 Sereyê kitabî ra heta peynî yew amancê nuştoxî esto. Roman û kerekterî ino amanc rê xizmet kenî. 

  Nuştox, kitaba xo de yew dewirê nizdî yê kurdan rê lîlik tewişeno. Xususen zî bala wendoxî, babeta ziwanî û ziwanî sero têwgeyrayişê dewleti rê  anceno. Ino de serkewte zî bîyo.

  Nuştox yew amanc reyde kitabi nuşta la ez rehet eşkena vaca ke, kitabe hetê edebî ra kêm bîya. Nuştox qayilo ke yew fikir bido wendox la wexto ke wîna keno, romane hetê estetîkî ra tapa verdeno. Romani hetê edebî ra pey de manena û tene mesajê polîtîkî vernîya wendoxî de manenî. Nuştox nêeşkayo beyntarê mesajanê xo yê polîtîk û estetîk yê kitabe de yew denge bitewşo.  Ca bi ca kê vanê qay ina kitab roman nîya, metnêko polîtîk a. Romananê polîtîk de îcab keno ke nuştox mesajanê xo yew tehm de, yew eyar de bido. 

  Heto bîn ra ma eşkenî vacê nuştox waşto ke kitab de behsê ''wextêko hîra de zaf serebûtan'' bikero. Labelê riyê ino amanc ra ca bi ca kitabe de venganîye(boşluk) ameyê meydan. Qerekterê ca bi ca vila bîyê. Tayê kerekterê nêroniştî, nêmcet mendî. 

  Hetê edebî ra kê eşkenî wîna rexneyan dahîna bizêdnî. Labelê nika ande bes ê. 

NOT: Semedê ino nuşte ra mi meqaleya Mamoste Îlyas Akman'î ''Giredayîya Edebîyatê Polîtîkî de Romanê Kilama Şîlane '' ra zaf îstîfade kerd. Sipas kena. Wa linga ci kerra ver nêkewa. 

VENGDAYIŞ

 DESTPÊK

Ewro ino blog de yew sere ma debîyê. Semedê xususîyetê ino rojî ra ino nuşte yeno nuştiş. 

Ez ewilî qayila vaca ke ino blog reyde yew sere vîyartiş mi zaf keyfweş keno. Xoverrodayişê zazakî de yew kerra kerra ser ronayiş zî bibo ina keda ma, bes a. Ma pê şa benî. Çimkî qelbê ma ziwanê ma reyde dano piro. Sey mi  merdimî, zazakî yew twît zî binusî pê şa benî. 

Ina yew sere de her aşm tewr taye nuşteyêk ame weşanayiş ino blog de. Amancê mi tewr ewilîn zî ino bi: Her aşm tewr  taye nuşteyêk nuştiş. Ino amanc ser ewro vera wendoxan û takîpkerdoxanî ra çareyê mi tokerde yo. La hetê îhtîvayê xebate ser ro hema zaf rayirê ma esto. Yanî hetê senînîye ra xebata ma hema zaf kêm a. La ez hevîdara ke bipaştdayişê şima reyde ko roj bi roj xebata ma layiqê şima biba. Nuşteyo tewr ewilîn ra heta nika ez zî zaf çî bander bîya. Tewr ewilî tersê nuştişê yê mi şikîya. Ê ke zanî, zanî ke semedê nuştişî ra ino tewr çîyo mûhîm o. Ez ewro rehet şina vaca ke destpêkerdiş, nêmeyê nuştişî yo. Ino wahar de ê ke nîyetdarî, ez înan ra qayila vaca ke mevinderî, binusî!

Ina yew sere de ma tewir tewir babetan de nuşte nuşt. Heta ke mi şina mi goreyê standardê Gruba Vate'yî nuşt. La hema zî hetê gramerî ra kemanîyeyî zaf î. 

Mi wexto ke yew sere ra ver destpê ino kar kerd, ez zaf hêvîdar bîya. Enerjîyê mi zaf vîş bi. Moralê mi saxlem bi. Hema zî wîna yo, şikir. 29.10.2019 de ez çi hîsan mîyane de bîya, ewro zî eynê hîsan mîyane de ya.  Mela nika ra pey zî wîna dewom bikero û ma heyecanê xo ra çî vîndi nêkerî.

MA ÇI NUŞT, ÇI NÊNUŞT ?

Ina yew sere de 18 heb nuşteyê ameyî nuştiş. Yanî her aşm rê nuşteyo nîm keweno.  Helbet ino çîyêko weş o semedê ma ra. Înşela ko wextêk bêro ke ma her aşme di nuşteyan biweşanî.

 Hetê muhteva ra ma eşkenî vacî ke inê 18 nuşteyan wîna bî: 

 -1 nuşteyê destpêkî

 -3 şîroveyî fîlmanî

 -1 şîroveyê rêzefîlmî

 -1 şîroveyê keyê tîyatroyî

 -2 şîroveyî kitabî

 -3 hîkayeyî

 -7 heb meseleyî, denemeyî ûeb.

Inê nuşteyan ra çar hebî nuşteyê mi nîyê. Nuştoxê inê nuşteyan Tehîr Barasi, Ugur Sermîyan û Weysel Hanyildiz bi. Ez ino wahar de inê embazanê erjîyayeyan rê zaf sipas kena. 

Wexto ke ez dana hesabê ro, her nuşteyê ma dormareyê  100 heb kesan ra ameyo wendiş... Raşte raşt ina humare  zaf taye a. Yanî keştîya Hz. Nuh'î de bile 80 heb kesî estbî. Ez her nuşteyê xo gruba whatsapp yê Morceleyê Kirmanckî de bar kena. Tena ina grub de 129 heb kesî estî. Humara 100, hewesê merdimî şikneno. Ez inê nuşteyan tene whatsapî sero ney, facebook û twîtter de zî bar kena. Hewna zî çî nêbedilîyeno. Ez ge ge persena xo ra, gelo xelatîye mi de esta yan însanî ma zazakî rê mird bîyê ?  Yan ma tembel î?

  Her nuşte tewr taye nîm rojê mi gêno. Eke yew hîkaye binusa yew di rojê mi gêna. Labelê elaqeya ke nuşte veyneno, zaf tay o. Ez ina zî vaca ke, wexto ke mi destpê kerd ino karî, mi ino xusus girewt çimanê xo. Mi pawitinê wîna yew çî. Yanî ina rewşe qet hewesê mi nêşiknena. Ez ko heyecanê rojê ewilinî reyde dewom bikera. Labelê ez wazena ke yew nuşteyo zazakî dahîna vîş kesan bireso. Hetê dahîna vîş kesan ra bêro wendiş.

SEBEP ÇÎYO ?

Mesela werekna tene mi ra îbaret bibînê. Werekna tene nuşteyî mi bêeleqa bimendinî. La wîna nîyo. Ma kurdan mîyane de ina rewş sey kanserî vila bîya. Ney ke tene zazayan de, kurmancan de zî wîna yo. Ewro xebatî semedê ziwanê kurdkî ra yenê kerdiş, pêre ked û cefaya pîli reyde virazîyenî. Zafê xebatkarî wextê xo ra nanê xo ra kêmnenî û wîna xebetîyenî. La mîyane ra tû kes çino ke heqê xebata xo biveyno. Kinara maddî ra ma pêro zanî hema hema kes paşt nêdano wîna xebatan rê. Ino eşkerayo. La heto bîn ra manewî zî tû paştdayiş çino. Ez ina qale tim kena, marîfet tebîyê îltîfatî yo. Eke yew merdim nuşteyê mi rê di çekuye reyde yew şîrove biko, cefaya ke mi semedê ay nuşte ra werda mi vîr ra şina. Mecbûr nîyo ke ay şîrove pozîtîf bibo, negatîf zî bibo wîna yo. La ez xo dima ewnîyena ke, çî şîrove çî çîyo, 100 heb kes ancax lînkê nuşte tikneno. 

Ez ina zî vaca ke, inê rexeneyî mi wa sey ''sîtem'' bêrî fehmkerdiş. Ez vana qay ande zî heqê mi esto. 

PEYEN SER

Raşte raşt wîna birexne reyde yew nuşte niştiş qet nêameynî mi vir. Tene bêeleqa mendişî nuşteyanî mi sebebê inê rexneyanî nîyo. Ez ina zî vaca. Ez tîya de yew têwgeyrayişê ma yo nêbeye rexne kena. Blogê mi tene wesîle bi.

Mesela qorona ra ver kovara Zrîng estbî. Heta qorona 6 heb humara ci vecîyayî û heme şeşi zî hem zazakî hem zî kurmancî vecîyayî. La Zrîng pandemî de edilîyayi û ina aşm newe ra destpê kerd weşaneyê xo. Labelê tene kurmancî... Şexsen mi heme 6 humarê Zrîng yê zazakî bikeyf reyde girewtî. Ez wexto ke pêhesîyaya edî zazakî nêvecîyena, zaf behcîyaya ez. Sebebê ci zî, seke malumê şima yo, bêeleqayîye. Zrînga zazakî nêroşîyena û nêna wendiş. 

Zazayî ke zazakî dir eleqedar nêbenî rê ez çî nêvena. La ê ke eleqedar benî zî zaf zaf sist î. Dexwaya xo de samîmî nîyê. 

Ez tîya de wazena vaca ke, tene yew merdim çar destan reyde yew dexwa ra binişo û bixebetîyo, serkewtişê ci mûmkûn o. Numûneyê Elîezer Ben Yehude sey kerra ma ver de yo.  La ma ande zafî, hewna zî heta şewe ma behsê merdişê zazakî kenî. Esil bi xo ma behsê tembelîya xo kenî,  xebera ma çina. Ma ina gerek weş fehm bikerî ke zazakî sey futbol yahût asnawe yew hobî nîya. Sey hobî zî gerek nêra veynayiş. Eke ma ina mesela rê wîna ewnîyayî, o wext ma keyê xo xerepnenî. 

Mela ma pîya hema zaf seran ino blog de dewom bikerî. Nika bimanê weşî de. 

Snowpîercer senî bîyo?

 

  Semedo ke pisporî germbîyayişê global(kûresel isinma) biedelnî, ceribêk(deney) kenî. Ina cerib serkewte nêbena û dîna pêro cemed tewişena. Beyntarê ra hewt ser vîyarenî.  Zaf taye însan heyat de mendî. Inê pêro însanî wesîleya trena ke nameyê ci Snowpîercer a û 1001 wagon a, heyat de mendî.  Ina trene dormereyê dîna de geyrena û gerek qet nêvindera. Trene mîyane de tewir tewir sinifan ra însanê estî.  Trene xo mîyane de çand qisman ra îbaret a û her yew qisim yew sinif ra yeno meydan. Qapîtalîzm senî însanan mîyanê de sinifan ano meydan, trena ma de zî wîna yew rewş vîrazîyaya. Rêzefîlmê, tekilî û pêrodayişê inê sinifan sero vindeno.

   Senarîstê rêzefîlmî Greame Manson, eynî wextî de senarîstîye rêzefîlmî Orphan Black yê Netflîx zî keno.

   Serqerekterê rêzefîlmê de  Jennîfer Connelly ke xelata Oscarî girewta  û Daveed Dîggs estî. Inê aktoran rê  Alîson Wrîght, Mîckey Sumner, Susan Park, Îddo Goldberg, Ktîe McGuînness, Annalîse Basso, Sam Otto, Roberto Urbîna, Sheîla Vand û Jaylîn Fletcher hetkarî kenî. 

   Rêzefîlm, hem fîlmo ke 2013 de biîmzaye dîrektor Bong Joon-ho virazîyayo û eynî name de yo  hem zî xêzeromano Fransî ke nameyê ci  Le Transperceneîge yo, xo rê referans girewto. Semedê ino ra  temaşekarî, eşkenî rêzefîlmê ra ver fîlmo Snowpîercer zî  temaşa bikerî û înan bidê têver. Ez ina zî vaca ke zafê însanan gore fîlmo Snowpîercer dahîna serkewte yo. Rêzefîlm tayê hetan ra fîlmo Snowpîercer bimano zî xeylêk hetan ra tira cîya yo. Fîlm de felaketê cemedîyayişî dima 17 sere vêretî, rêzefîlm de 7 sere vêretî. Fîlm bitemamî yew çî girewto merkezê xo: Xoverrodayişê Boçikkaran(Kuyrukçular- Boçikkarî tewr peynîya trene de yî û sermînê xoverrodayişî de ê estî.) La rêzefîlm  tewr tay di sezon rameno û her sezonê ci des qisim o. Riyê ino ra tene xoverrodayişê Boçikkaran ci rê bes nêkeno û keno ke behsê zaf çî bikero.  Wexto ke behsê zaf çî keno hîkaye zaf hîra bena, melzeme vîş beno û zereyê hîkaye veng beno. Vila bena hîkaye.

   Esil bi xo destpêkê rêzefîlm de tehmêko weş esto . Anîsmayon reyde destpê keno û dima tadîno raştîye. Ino destpêk ca de merdim gêno zereyê hîkaye û pawitîye(beklentî) merdimî vîş keno. La rêzefîlm de xorîneya qerekteran çina û ina rewş zî qalîteya rêzefîlm kêmneno. Mavajî qerektero ke rêzefîlm de sey xeleskar û xoverdekar yeno daşinasnayiş Andre Layton( Daveed Dîggs ) o û ino qerekter fîlm de zaf zeîf maneno. Mûmkûn o ke temaşekar ge ge vaco, ino çi tewir xoverdekar o?!

  Rêzefîlm de çîyo tewr rind û serkewte, performansê kaykera bioscarî Jennîfer Connelly(Fîlm de: Melanîe Cavîll) bîyo. Biraştî ina kayker ra nêbo rêzefîlm de tehmn nêmaneno.

  Rêzefîlm hetê mekan, babet û dîstopîya ra fîlmê Platform maneno. Platform de mekanê pêserî. Snowpîercer de mekanê pêdima yî. 

   Rêzefîlm de ca bi ca qerekterî xeyalanî xo de ageyrenî dînaya verên. Semedo ke inê sahneyî zafê, hîşê merdimî xoverrodayişê Boçikkaran ser nêeşkeno sabît vindero.  Vila beno. Yanî ino xusus herikîyayişê fîlmî heremneno. Ma eşkenî ina zî sey kemaneyêk bivacî.

   Rêzefîlmê ma wayirî yew babeta weş o. Labelê ina babeti weş nêşuxulîyeya. Înşella sezonê dîyin de rêzefîlm, qerekter û hîkayeya ke dahîna pêt a reyde yeno ma ver. 

                                           Notê Rêzefîlmî

Beyazperde.com : 3,4/5

ÎMdb: 6,7/10

Yê mi: 6/10   

ŞÊX MA RA ÇI WAZENO?

     Şêx Muhyedînê Hênî,  bi goreyê texmînan nêzdîyê serra 1849 de Karaz de ameyo rîyê dinya. Tirkan nameyê na qeza ewro bi tirkî Kocaköy nayo pira. Pîyê xo zî şêx bîyo û nameyê ey zî Şêx Ehmedê Karazî yo. Keyeyê xo de domano pancin o. Şêx Muhyedînî domantîya xo qezaya Hêni ya Dîyarbekirî de vîyarnaya. Seba ke tehsîlê îlmî bikero, şîyo Mêrdîn û uca de medrese de dest bi wendişî kerdo. Dima semedê waştişê pîyê xo ra, şîyo medreseya pîyê xo û leyê birayê xoyê pîlî Şêx Merûfî de wendişê xo domnayo. Îcazeta xo girewtişî ra pey, çend serrî dewanê Balicne û Zobrîne ya qezaya Licêyî de melatî kerda û dersî dayê. Şîîranê xo de mexlesê Sa’î û Heqî gurenayê. Bi nameyê “Fî Beyanî’l Et‘îmeh we Mezaqîha” (Beyanê Werdan û Zewqê Înan) yew berê ey esto ke şêx tede qalê werdan û zewqê înan keno.

Mela Birhanê Tarinî Dîwanê Şêx Evdirrahmanê Aqtepî de bi tesadufî  rastê menzumeyêka nê eserî êno.  Semedo ke werdan ser o yê, babeta beytan bala ey ancena. Dima seba ke nê meseleyî zelal bikero, kuweno meseleyî dim a. Verêverkan şino leyê îstînsaxkerdoxê nusxayê destê xo, Şêx Zeynelabidînê Amidî. Ci ra pers keno, tey qisey keno û dima kamîya nuştoxê beytan peyda keno ke o Şêx Muhyedînê Hêni bi xo yo. Derheqê cuya ey û menzumeya ke behsê werdan û zewqê înan kena, aye de cigêrayîşê xo hîrayêrkerdişî ra pey, Mela Birhan nê menzumeyî ser o xebitîno, transkirîbe keno û serra 2015î de nê eserî  bi hetkarîya çend pisporan a Weşanxaneyê Pewyendî ra vejeno.

Heta tîya heme çî rind o. Ma o wext problem çi yo? Yew şêxî mitbaxa kurdan ser o bi hawayêkê edebî kitabêk nuşto. Ma ney ra başêr çi? Ganî şêxî tim meseleyanê fiqhîyan ra behs bikerê û înan binusê? Heqê şêxî çin o ke paqlawaya ke werda pesnê tehmê aye bido? Nika ez beytanê Şêx Muhyedînê Hêniyijî ra çend nimûneyan bida ke wa mesela weş bêro fehmkerdene, çiyo ke anormal o eşkera bibo.

Cenabê şêx wexto ke behsê werdan keno ge-ge qale ano zazayan ser zî. Çîyê ke zazayan het de estê, înan  goyneno.

 

“Veke behsa wê yaxliya çehrezer                      (Ake behsê a yaxlîya rîzerde)

Heçî ku bixwuy dê bibe derbider                      (Kam ke biwero do bibo derbedere)

Bizan xwarina dimebilyan e ew                          (Bizane ke werdê dimbilîyan o no)

Weha reng e hemmalê mane di xew” (r. 38)     (Rengê ci sey yê hemalanê lixedemendeyan)

Cayê bînî de şêx  seba zazayan duwayan keno û înan bi çekuyanê rindan wesifneno.

“Vizik çizika dimbiliyan heye                              (Esta înan het de vizik çizika dimbilîyan)

Qeda bê li van dimbiliyêd se ye” (r. 55)               (Qeda bêro wa serê ê dimbilîyanê kutikan)

“Heçî dimbilî ne heram in heram                       (Êyê ke dimbilî yê pîs ê û heram)

Munafiq we rûreş we kelb in temam” (r. 55)     (Munafiq û rîsîya û kutik ê temam)

 

            Ancîna Hezretê Şêx zaf weş pesnê dimilîyan dano û înan sey çimeyê rindîye, birayîye, comerdîye û sîneyîşî vîneno. Şêx wina dewam keno:

“Me seh kir şeytanî ye cumle tev       (Ma zana ke şeytanî ya pêro pîya)

Ji ber ku xiyala ewan roj û şev           (Xeyalê înan bi roje û şewe)

Nifaq û xiyanet we cille û kîn                               (Nîfaq û xayînîye û cillekîye û kîn o)

Bizan wan heram in di ruwê zemîn” (r. 55-56)   (Bizane ke ê  heram ê serê erdî de)

 

Şêx Efendî zazayan ra hende hes keno ke ma bi heywanêkê rind û kedkarî ya miqayese keno. Tepîya vano ke kam ke zaza yo, rind goş bidê ey ser. Bi nê hawayî qiymetê ma mîyanê şaran de keno berz.

            

“Çira behsê nakî ji yonca giran               (Çirê nêkenî  behsê wencaya tuman)

 Ku zaza bi savar dixwun wek keran      (Ke zazayî aye wenê sey heran)
             

              Qeda bê li wan û li wê xwarinê                    (Qeda bêro bi serê ê werdî û înan)

Heçî zaza ye guh medin gotinê” (r. 58-59)     (Êyê ke zaza yê, goş medê qala înan)

             

            Ma zazayî, ganî nameyê nê şêxê ezîzî caran xo vîr ra mekerê û seba ruhê ey fatîhayêk biwanê. Çike ey sîneyîşê xo seba ma zazayan zaf weş îfade kerdo û ma ser o beytî nuştê. Xora bi xo nika qezaya Hêniyî ya Dîyarbekirî de kîşta gora pîyê xo de wedarde yo. Ancîna ma kirmancî ganî serrgêra mergê ey de ê werdê ke ey behsê ci kerdê, înan bipewjê û seba xatirê ruhê ey vila bikerê. Seba dayîşê deynê ma no zî qîym nêkeno, la ma yê feqîrî se bikerê?

                                                                                            Ugur SERMÎYAN             

                                                                                                                                                                                                                                 

HEJ DEWRÊJ Û DAT HESO

   Qezaya Pîran de dewa Dêran ra di heb merdimî estbî. Hej Dewrêj û Dat Heso. Têkilîya inê wirdî mêrdiman zaf weş bî. Teraqa înan wayirî yew qalîte bî. Wexto ke tereqnaynî dor bi dor qal vîye yewbinan daynî û cemaat paşt pize ra kerdinî.  Mîlete teraqa înan ra keyf girewtinî. Mirdê teraqa inê wirdî merdiman çinê bi. Qalan reyde yewbinan zaf weş setinî.

   Hewna rojêk zimistanî Hej Dewrêj keye ra vecîyeno ke şêro camî. Ay wext keyeyî dewe yewbinan ra disnaye bî. Hej Dewrêj inê dêsan ser ra geyreno û hêdî hêdî şino camî. La yew dês ser linga yê sirikîyena û kuweno ard. Ganê ci zaf dejeno. Daşt naşt ra milete vazdena yê ser. Dat Hejî heyran, Dat Hejî qurban... O hema ay dejê xo mîyan de vano, ''Hiş bibê hiş bibê. Vengê xo berz mekerî.  Wa ay kutiko kor, ay Heso mi nêveyno.!''  Semedo ke milete têkilîya ey û Dat Heso zana, vengê xo kêmnena.

   Ino erdgunayişî dima ganê Hej Dewrêjî zaf dejeno. Kuweno cile.  Milete daşt naşt ra yena zîyareteya ci.  La çimê yê paveyî Dat Hesoyî... O Heso ra xo keno. Xo hete de vano, ''Nêbo nêbo Heso pêbihesîyo ke ez dês ra erdgunaya. Ko zaf qeşmereya xo mi biko û ez ey ra nêxelesîya''

   Çand roj ra pey Dat Heso zî yeno zîyareteya Hej Dewrêjî. Teraqa înan destpê kena. Ey Hej Dewrij tetik de yo. Dat Heso ra persan perseno, maveynî xebera Dat Hesoyî erdgunayîşê ci ra esta yan çina. Tayê wext normal tereqnenî. Badê Hej Dewrêj perseno Dat Heso ra, '' Eey Heso. Kinara şima da çi esto çi çino? Çîyeko xam esto? ''  Dat Heso cewabê ci rehet dano. Vano, ''Ney Dewrêj, çîyeko xam çino. Heme çî normal o.''

   Hej Dewrêj ino cewabê Dat Hesoyî ra memnûn nêmaneno. Zereyê ci hema zî rehet nîyo. Nêzano ke, xebera Dat Hesoyî erdgunayişî ci ra esta yan çina. Ca Hej Dewrêj nêkuweno. Tayê vindeno û rayna perseno, ''Heso a mehla de, şima hete de senî vîyarena? Înşella çîyeko xam çino?''  Dat Heso zî paveyî rayna persayişê ci yo. Ina ray xo anceno pêser, qirika xo temîz keno û seke çîyekî ra xebera ey çina, cewabê Hej Dewrêjî dano, ''Wullayî Hejî, çand roj ra ver keyna mi Fatma va yew deli ameyo dêsan ser ra geyrayo û erdgunayo. Milete ey rê pêser bîya. Sewbina çîyek pênêhesîyaya ez.''  Dat Heso qala xo qedeneno, paşta xo dano dêsî ver û Hej Dewrêj temaşa keno.

  Dat Hesoyî ke qala xo qedenayi, Hej Dewrêj yeno pêser, sûr beno û nêeşkeno pitê xo bikero.



(Hej Dewrêj, pîyê Mehemed Malmîsanij o.)

KEYNEKA LEMANI

 

       

Payizê hezar û new sey û çewres û heşt yê Dêranî, sey her payizî vîyartinî. Dewijî paleyeya xo qedînaybî û destpê kerdibi cite payizî kerdinî. Germ hêdî hêdî qedîyaynî. Varan roj bi roj çilkeke kerdinî. Vîyaya ciwan, Zilxa bebika xo girewtibî û ameybî Mîyanê Daran ke xebata xo payizî bika. Siudê ya ra ay roj seke rojê temmûzê hamnan bi. Germ, qapaxê sereyê merdimî hewenaynî. Mîyanê Daran seke nameyê xo de belî yo, wareyêko pirê daran o.  Hema hema di metre de hey darêk esta. Darî şalbîre, mazîre, vinişkîre, fistiqîre û tîyere... Pirê teyr, tebir û heywananê. Vengê mîçikan têmîyan kewto û seraser Mîyanê Daran de  beno vila. Ino ware, vakurê Dêran de binê koyê Malmîsan de yo. Dewe ra zaf vete nîyo.  Zilxa, keynaya xo Menike ke çar serraya, binê yew lema şalbîre de hewnaybî û karê xo de mijul bînê. Menike gedeya tewr şenika yê Zilxa bî. Menike ra pîlêr di heb lajê ya estbî. Merdeyê Zilxa hema hema serêk ra ver dîna xo bedilnaybi. Hîrê heb yêtimî milê Zilxa û vistirîya ci de mend bî. Sewbina kesê înan zî çinê bi. Kar û gureyê xo, debara xo Zilxa û vistirîya ci pîya kerdinî. Zilxa hema cinîya ciwan bî. Xo seri bî. Zerenc manaynî. Qam û qelefetê ya çinê bi her cinî de. Kê vatinî qay hema nêzewecîyaya û newe balix bîya. Zatenî rew zewecîyaybî. Semedo ke hema ciwan bî û vîyayi bî, dewe de rehet nêbî. Merdiman rehetey nêdaynî ci. Zatenî dewe de cinîya vîyayi qet nêeşkaynî rehet têwbigeyra. Yan gerek camêrdê ya bibo yan zî newera bizewecîya. Zilxa zî rewna ino bar xo mil de hîs kerdinî. Camerdan dori dormareyê ya de geyraynî. Tewir tewir vateyî ameynî goşê ci.  A bi xo zî memnûn nêbî ino halê xo ra û waştinî ke yew camêrd reyde bizewecîya û bixelesîya ino rewş ra. Fikirê xo nêeşkaynî eşkera bika la, waştişî ya wîna bi. Çand wext esto ke dewijan ra Mehemê Heji reyde yew têkilîya siviki viraştbî. Mehemê Heji camerdanê bînan yê dewe ra bêferq bi. Yem qama normali, zimbilê, riçiko esmer... Ino merdim Zilxa ra pîlêr bi. Wayirî di heb cinîyan û yew bolaga gedeyan bi. Zereyê Mehemê Heji, zewacê Zilxa ra zaf ewilî Zilxa de bi. Ciwaneya Zilxa de qayil be ki Zilxa bigiro mareyê xo, labelê mûmkin nêbi. Semedê ino ra vîya mendişê Zilxa dima, her tim hîş û aqilê ci Zilxa sero bi. Waştinî ke Zilxa biremno û bero Amedi. Plan û programê her çî zî viraştbi. Paveyê wextêko mûsaît bi. Çinkê zanaynî ke Zilxa zî wîna yew çî pawena. Ci ra nêvana ney. A bi xo zî qayila. La Mehem gedeyanî Zilxa rê qayil nêbi. Nêwaştinî înan xo reyde bero. Xo hete vatinî ke, zatenî dapîra înan esta  û ko wayirê înan vecîya.

  

   Ay rojê payizî de Mehemê Heji dewe mîyani de dî ke Zilxa geda xo , xo mil naya û ha şina yaban. O zî limitîki ya dima kewt. Hêdî hêdî peyê ya de şînê.  Zanaynî ke bareyê înan ha Mîyanê Daran de yo û Zilxa zî nika şina weyra. 

  

  Mehemê Heji wîna Zilxa dima nabi û nika peyê yew dare de temaşeyî Zilxa kerdinî. Saet nizdîyê 17:00 estbi. Roj edî qedîyaynî. Mehemê Heji çand saet estbi ke xo peyê dare de limitinî. Bikelecan bibi. Axirî waştişê ci ameynî ca. Semedê ino ra kinarêk ra xeylek şa bi.  Zilxa betelîyaybî. Karê peyenê kerdinî. A game Mehemê Heji nişka ra xo peyê dare ra vet û şi ya heti. Qirt û qilikî Zilxa qerefîyayî wexto ke yê dî. Dest û lingî ya têmîyan kewtî. Karê xo caverda û Mehemê Heji ra vengêko zeîf reyde persayî,

''Ti çi geyrenî ewtîya de?''
Cewabê Mehemê Heji hedre bi. Va,
''Ez ameya ke to bera.''
Xewf dekewt zereyê Zilxa. Çimê ya bilq bî. Va,
''Qay ti mi benê kura?''
Mehemê Heji bikeyf reyde va,
''Ez to bena Amedi. Eke ti mi reyde bêra ez to bena Amedi.''

   Wirdî pîya wîna panc des daqqa têser têbin kerd, hema her çî ser çand heb qalî kerdî. Rika Zilxa zaf pêt nêbî. Mehemê Hej zî ina zanaynî. Bawereya ina kerdibi ke amebi. La zereyê Zilxa hewna zî teng bibi. Çinkê Mehemê Heji nêwaştinî gedaya xo tewr şenike Menik zî înan reyde bîyaro. Zilxa ra va, ''Gedaya xo, cayê ya de caverdi. Wa binê a leme de bimana. Hema şewe nêbîya zatenî. Yaban ha pirê merdiman o. Ko merdimêk ewtîya ra vîyaro û geda to biaqilîyo. Zatenî rayir nizdîyê ewtîyo yo. ''

   Refş dekewti lewanê Zilxa, la a zî zanaynî ke nêeşkena Mehemê Heji . Raşte raşt a bi xo zî zaf qayil nêbî ke Menike xo reyde  bera. Xo hete vatinî ke, zatenî vistirîya mi ko wayirî Menike zî vecîya, sey ay gedeyanî mi bînan.

   Zılxa ino fikir  mîyane de Menike xo, şenika xo ke hema nêeşkena payra vindera, yew êreyê payizî de binê yew lema şalbîre de ca verdayi û Mehemê Heji reykewti. Mîyanê Daran de wareyê mar û mişkan de binê lema şalbîre de gedayêka çar serra... Menika feqirî çi bizana heta peynîya emiro xo, a leme xo reyde kirişena? Çi bizana yew leme şalbîrê merdimî rê bena lekmatike?   

   Xo dima zaf nêewnîyayi Zilxa. Rayiro ke ya ver de bi, dahîna bala ya antinî. Homa wîcdanê ya tira girewtbi û berdibi peyê koyêk xir û xalî de vistibi.

  

  Tînc hêdî hêdî şinê peyê koyan. Şiwanê û gawanê, heywanê xo koyê Malmîsan ra acî daynî hêdî hêdî. Dewijê ke karê yaban de bî zî  edî karê xo peyenê kerdinî. Dewijan ra Hej Walî zî înan ra yew bi. Karê ci ewro rew qedîyabi. Waştinî rew şêro keye ke semedê misafiranê xo keye hedre biko. Sîneyê Dat Hessen ra xo vera da Zeqtere. Zeqtere ra degeyra û hetê Mîyanê Daran ra rayir kewt. Destêk yê de dareyi, destê binê de çuwaye ci estbî. Mîneyê ci deranîyaybi edî. Tele gicikê sîyayi nêmendibî sereyê ci de. La hewna zî kar û gureyê xo ra nêmendinî. Ewro zî semedê îzime şibi yaban. 

Wexto ke  kişta Mîyanê Daran de şinê, vengêko bermayişî eşnawit. Belî bi ke vengê yew bebik o. Gamêk vindert û veng goştarit la hewna rayirê xo dewom kerd.  Xo hetê de va her hal ma û pî yê bebike inê cayan de yî. Zatenî ewro zaf betelîyabi. Nişnaynê linganî xo ser vindero. Ino veng peygoş kerd û raymend hetê keyê xo ra. 

   

   Tînc peyê koyan de vîndi bîbî. Çirçirika çirçirokan destpê kerdibi ca bi ca. Perdeyê şewe ronîyaynî hêdî hêdî Dêran ser de. Hej Walî wexto ke dekewt zereyê dewe, vera ci de vistirîya Zilxa Emoyi ameynî. Senî ke Emoyi dî, rayirşîyayişê ya ra fehm kerd ke, çîyêko nebaş esto. Emoyi Hej Walî ra da-des ser ciwan bî. Linganê ya de citayêk lastikê kewe, ya sere fistanêko kehan û gicikê ya sere de mexmela sipî estbî. Riyê kar û gure ra mexmele ya  ca bi ca kutîn bibî û sipîyê ya vîndi bibi. Dûrî ra kutîneya mexmele belî kerdinî. 

   Vera Hej Walî de, yê ra pîtêr ameynî Emoyi. Gama ke raştê yewbinan ameyî, Hej Walî telaşê Emoyi dahîna weş fehm kerd û hema ya ra ver o persa,

''Xeyro Emo, ti ino mexreb  şina kura?''
Hema ke o cûmleyê xo nêqedinabi Emoyi cewabê ci da,

''Xalo Hejî veyva mi Zilxa gedaya xo Menike girewti û şî Mîyanê Daran. La hema zî nêameya. Caran ande erey nêkewena. To ya dî yan nêdî?''

Hej Walî mîneyê xo berz kerd, nefesêk girewt û va,

''Emo wullayî ez Mîyanê Daran hetê ra ameya la mi kes nêdî. Tene vengêko bermayişî eşnawit mi. Vengêko gedaya şenike bi. La mi va her hal ma û pîyê ya, ya hetê de yê û mi dewom kerd ez ameya. Sewbina kes nêdi mi.''

  

   Hej Walî senî ke peynîya qala xo ardi, Emoyi çarpay vazdayi. A game azanê mexrebî wana. Dîna edî tarî bîbî. Emoyi kinarêk ra fikirîyaynî û kinarêk ra vazdaynî. Heme çî ameynî aqilê ya. Pilîşê xo yew destê xo reyde tewiştbî û heta ke şinaynî vazdaynî. Wexto ke Mîyanê Daran resayi, dîna xir û xalî bibî. Aşm akewtibî û Emoyi rê roşn kerdinî. Hem nata vazdaynî, weta vazdaynî û hem zî vengêko pêt reyde vendaynî. La cewab nêgirewtinî. Dima vengê xo birna û goşê xo akerdî ke,  vengo ke Hej Walî behsê ci kerdinî hema esto yan çino. Wîna bêveng bêveng çand daqqa geyrayi.  Gama ke teselîya ci edî kuwena  vengêko bermayişî ame goşanê ci. La vengêko pêt nêbi. Seke wayirî vengî, zor reyde ay veng xo ra veceno. Hetê vengê ra vazdayi û dî ke Menike ha mînderêk ser de ronişteya û sûr bîya sey çeyle. Çimê Menike masaybî, çimane de hesirê nêmendibî.  Çilaya aşmi çilaya çimanê Menike de bî. Hesirê ci bereqîyaynî. Ande bermaybî ke, edî zor nefes girewtinî. Hema hema nêfetesîyaybî. Emoyi wexto ke Menike wîna dî, qasbaya ya adir girewt. Hema ca de Menike girewt verika xo û bermî reyde va, ''Keyna mi! Keyna mi! Qay mi gerek to verê leman ra arê bikerdinî! Qay ti keyneka leman bîya! Wey zalimên mele keyê şima bixerepîyo!'' Wîna vacîyayi û çand veng venda Zilxa da. Labelê a bi xo zî her çî fehm kerdibi û zanaynî ke ino vengdayiş veng o. Zanaynî ke Zilxa çina edî.

   Menika xo pêt dekerd verika xo û kewti rayir. Çimanî ya bîyî pirê hesirê. Menike ya, torna ya, emaneta lajê ya leman ver caverdeya bî. Bîbî keyneka leman...

   Wîna nusîyaybî hîkayeya Menike. Destpêka hîkaye tene, mîyanê xo de hîkayeyêk bî. Hîkayeya Menike de şayî çinê bî. Huyayiş çinê bi. Nika bîbî wayirê gedeyan û tornan. Mîyane ra vîyartibi 50-60 sere. Çilaya çimanê ya kemîyabi. La gamêk zî bibo xo vîr ra nêkerdinî: A keyneka leman bî.  Kam wext şêra cayêk û babeti abiba,  bermî reyde vatinî, '' Ê, Ê! Şar ma leman hete de caverda. Ma kerd keyneka leman!'' Wîna vatinî û qasbaya ya, ya veşaynî, xirp û xirp bermaynî.  Rojêk nêvîyartbi ke Menike rayêk nêvaja ''Ma keyneka lemanî!''  Semedê ino ra daşt naşt her dewij, her şinasnayox hîkayeya Menike eşnawit bi. Zanaynî ke a keyneka leman a. Gedeyanê ya, tornanê ya...A bi xo dayike bîbî. Labelê ne wayirê dayike bî, ne wayirê bawo bî... Dayika ya lemêk şalbîre bî. 

Wîna nusîyaybî hîkayeya Menike.

AP HUS'Ê MA

 Amed, 2018, 64 rîpelî

Kitabê ke mi Amed de Fuarê Kitaban yê Tuyapî ra herînayî ra yew zî kitabê Roşan Lezgînî Ap Hus bi. Seke şima zî zanê ino fuar êlulê 2019î de bi.  Tabî ino kitab miyanê kitabanê bînan de vîndi bi. Heta çend wextî ra ver koşeyê kitabxaneyê mi de vinderte bi. Wexto ke mi dest bi wendişê kitabî kerd, mi xwi rê va gerek ez inê kitabî ser o çend çiyan binûsa. Qismet ewro bi. Semedê inê nuşteyî mi nuştoxê kitabî mamosta Roşan Lezgînî reyde zî qisey kerd.

Qehremanê hîkayeyanê enê kitabî Ap Husê Keyê Hesan, seke sereyê kitabî de nuştox vano, pêarde (kurgu) yo. Xelet fehm mekerê, o bi xwi pêarde yo, hîkayeyî ma ney. Senî ney? Inê hîkayeyan ra tayê beno ke yew cumle ra îbaret biyê, tayê sereyê sewbîna kesan ra vîyartê û tayê zî sewbîna şekil de ameyê ciwîyayiş. La nuştoxî heme dormareyê Ap Husî de newe ra viraştê û seke qehremanê hemîne Ap Hus bo, o qeyde xeliqnayê. Yanî Ap Hus sey tîp karaktero xeliqnaye yo. Labelê wexto ke kê hîkayeyan wanenê, ino xisûs qet nîno çimanê merdimî ver. Çinkî Ap Hus û hîkayeyî zaf weş pêameyê. Zaten seke sereyê kitabî de nuştoxî vato, her dewa ma de yew Ap Hus esto. Semedê inê ra wendox wextêko kilm de Ap Husî sey dewijêkê xwi veyneno û tira hes keno. Zaten edebîyat zî wina pêarde (kurgu) yo, îlhamê xwu cuye ra, ciwîyayiş ra gêno.

  

Ap Hus zaf hetan ra Mela Nasredînî maneno. Hazircewabey, zeka û mîzahê ci. Sey Mela Nasredînî, eyarê fekê Ap Husî zî çin o. Her game her ca de her çî fekê ci ra vejîyeno. Tayê hetan ra Mela Nasredînî ra cîya kuweno. Ma vajî Ap Hus mela nîyo û melayan ra hes nêkeno û beyntarê ci û melayan weş nîyo. Inê xisûsî ser ma eşkenê vacî ke hîkayeyanê Ap Husî de zaf ray metnocêrin (altmetin) yaxût mesajê pîl û xorînî estê. Inê mesajî zafane polîtîk û dînî yê.  Xisûsen hîkayeya ''Barekerdişê Biratîye'' û ''Melayî Nêdanê, Gênê!'' ina babete ser o zaf muhîm ê. Kinarêk ra wendoxî huwnenê, kinarêk ra zî danê fikirîyayiş. Ap Hus zaf ray ekserîyetê komela kurdan temsîl keno û fikirê komelî fekê Ap Hus ra yenê eşkerakerdiş. Sîstemî û dînî rexne keno.

Hîkayeyê Ap Husî 2010 ra nat  zazakî.net û Newepel de ciya-ciya, qisim-qisim weşanîyayê. 2018 de nuştoxî inê hîkayeyî ino kitab de pêser kerdê û weşanayê.

Seke nuştoxî destpêkê kitabi de vato hema her dewa ma de yew Ap Hus esto. Wendox kitab de Ap Husê xwi zî veyneno. Ma pêro zanê ke her dewa ma de yew Mela Nasredîn, yew Ap Hus esto. Çiyo  muhîm o yo ke, ma bişênê qiymetê Ap Husanê xwi bizanê. Binûsnê û qeyd bikerê.

Kitabi 2018 ra nat yew çap kerda, çapa ewilîne ha qedîyena, tay menda. Çapa diyine ko wexto nizdê de vecîyo.

Mi gore qapaxê kitabî zî standardan ra yew duşt cor de yo. Weş biyo.

Peynîya kitabî de hîrê hebî hîkayeyî estê ke her çendî qehremanê înan Ap Hus nêbo zî, terz û pêardişê înan yew o. Nuştoxî va, semedo ke terzê înan yew bi, ma waşt ke înan zî daxilê inê kitab bikerê, wa teber de nêmanê.

Ziwanê kitabî de zî tu problem çin o. Ziwanêko fesîh û edebî ameyo şixulnayiş. Çinkî nuştoxê ma xebatkarê pîl yê zazakî yo.

Mi Ap Husê Keyê Hesan ra zaf hes kerd. Ez vana şima zî ko hes bikerî!

Çapo Yewin: Amed, 2018

Edîtor-Redaktor-Nuştox: Roşan Lezgîn

Weşanxane: Weşanxaneyê Roşna

NÎNNA NÎNNA ZOR NÎNNA!

                                           

 Ewro  105  serê   Jenosîdê   Armenîyan   debenê. Xususen  her  ser  wexto ke 24  nîsan nizdî beno, ina mesela ser cîya cîya  polemîkê   destpê  kenê. Hem hetê tirkan  hem zî hetê  kurdan  ra.  Kinarê tirkan de  tayê  merdiman  vêşîr  kes  ino  jenosîd qebul  nêkeno.  Pêro   partî,  sîyasî   û   fikirî   ina mesela ser  yew  benê. La  kurdê,  semedo ke ê bi xo hetê dewleta tirkan ra des rayan reyde maruzê wîna   komkiştişan  û  jenosîdan bîyî,  armenîyan dahîna   weş    fehm    kenê   û   ino  jenosîdê   de mesulîyetê  xo  hema  hema qebul kenê. Ez  vana hema   hema   çinkî  kurdan  mîyane de   zî   tayê kesê   vanê,  kurdî  pêro pêser ino jenosîd  de   ca nêgirewto   û    qerarê    jenosîdê   hetê    înan   ra nêameyo   girewtiş.   Armenîyan   zî  kurdî   qetil kerdê  û  kurdî   zî  xo   pawito.  Eke ca ca xetayê kurdan    bîyo,   kî    nişnê    vacê    pêro   kurdan sîstematîk   ino  jenosîd de ca girewto.  Fikirê inê kurdan   wîna   yo. Yanî   kî   şinê vacê ino babet, kurdan mîyane de zî polemîk viraşto. Emser   ino polemîk,  roportajê roşnvîr Firat Aydin(https://nupel.net/firat-aydinkaya-8-soruda-kurtler-ve-ermeni-soykirimi-85131h.html)  destpê kerd. Ino roportaj dima entelîjansîyaya  kurdan mîyane    de ino babete   ser zaf polemîkê giran destpê kerdî. Xebera şima zafanê esta inê polemîkan ra. Ez edî zaf behsê inê polemîkan nêkena. Yew  îdyom reyde heta ke mi şina tayê çî vana ez zî.

     Wareyê ma de yew îdyom esta ke zaf şuxulîyena; 'nînna nînna zor nînna.' Mehnaya ci ina ya; karo ke nêbeno, îmkanê ci çino û bêmantiq o. Yanî zor reyde nînna nêbena. Ina îdyom wîna yena şuxulnayiş. Çand wext ra ver ez damîrîya xo ra persaya ke mehnaya ina îdyom çîya. Cewabê ya raşte raşt mûyê mi teli kerd. Ez zaf ecêb menda. Inê polemîkan ser zî mi va ez ino nuşte binûsa û behsê ina îdyom bika.

     

   Damîrîya mi va ke, dewa Vîrdan(Çayûstû) de yew zinaro pîl esto. (Ina dewa Pîranî Pîran ra 5 km dûr a.) Wextê verînan de bisilmanê armenîyan benê ino zinar ser û zinar ra erzenê war. Wexto ke hema zinar ra nêerzenî, armenîyan ra vanê 'Kay bikê, nînna vacê ma rê. Şima nînna vacê ma şima nêerzenî.' Armenî ageyrenî bisilmanan ra vanê, 'Zor reyde nînna bena? Nînna nînna zor nînna.' Bisilmanê ê ke nînna vanê zî ê ke nêvanê zî zinar ra fînenê war.Dewa Vîrdan cede(esil) xo de dewa armenîyana û nika zî yew kîlîsaya rijiyeya weyra de esta. Bisilmanê armenîyan kişenê û dest mal û milkê înan ser nenê. Badê zî çekuya 'armenî' sey yew kifir şuxulnenê vera yewbinan ra. Kam ke merdimo nêbeye bibo, pîs bibo ey ra vanê armenî. Pêro wareyê ma de wîna ameyo meydan tarîx... Ina îdyom zî ay roj ra nat şuxulîyena.

   Goreyê mi kurdî ino jenosîd de ca girewto. Sûcdar ê. Bawkalan ma ino jenosîd de ca girewto. Eya mesulîyeto pîl yê dewleta tirk o. Labelê mesulîyetê kurdan zî tayê nîyo. Ez tene yew nûmûne dana ino polemîk ser; 1938 de komkiştişê Dersîm bi. Dewlet henzaran reyde kirdê kiştî û henzaran reyde zî dayê koç kerdiş. Labelê ewro hema zî Dersîm de kirdî estî. Nêqedîyayî. Dewlet nişna Dersîm kirdan ra veng biko. Labelê ino tarîx ra 23 sere ra var, wexto ke dewlet dahîna bêquwwet bî û şerê ewilîn yê dîna mîyane de bî, warişti û çikê armenî estê zor reyde dayê koç kerdiş û erdê inan veng û varit kerd. Eke kurdê paşt nêdaynî dewlet mûmkûn nêbi tene xoser ino gure bika. Mamoste Firat Aydinkaya heqîqet ardo ziwan. Qebul nêkerdişî reyde heqîqet nêmireno.

   Eke kê vacî ez derg kena, nûmûne zaf ê. Labelê çim padayiş reyde heqiqet nêliminêno. Zor reyde heqîqet vîndî nêbeno. Zor reyde nînna nêbena. Nînna nînna zor nînna!

ÇAYA GERMINE FEKÊ MERDIMÎ VEŞNENA

Arno Bank, 1944 , Elaîne Haxton.

Mezgê ma zafane ci rê çi tewr asan yeno şino duseno ey a û peyê ey ra rêça ey teqîb keno. Qalî, manayî, têwgêrayîşî se benê bibê yan çira benê bibê zafane eqlê ma yê asanî ser o yo. Gama ke ma qalêk yan kelamêk şinawenê ca de verê xo danê tewr şîroveyê rehetî. Çunke eslê xo de hîşo ke ma eql name kenê mekanîk o, ma qaîlê ci bê yan nêbê kîmya yo. Kamcîn sî ci rê şenik bo destê xo erzno ey bin, kamcîn werd nêrm bo gaz nano ey a. Yewer ma rê di saetî qisey bikero ma rê xemê ey ra vêşêr xemê ma rayîr mojneno.

Mesnewîya Mewlana de meseleyêk esta. Vano wextêk merdimê hetê Hîndîstanî fîlêk kerdo axuro tarî. Dima şarî ra tek tek vato şêrê zere û zere de çi esto ma rê bi destanê xo fehm bikerê û bêrê teber terîf bikerê. Kam kewto zere dusayo kiştêkê fîlî ya û destê ci koyayo kamcîn hetê fîlî ya vejîyayo teber û goreyê ey tarfîê xo kerdo. Yewî vato sey estune bî, yewî vato sey lulî bî, yewî vato sey textî bî û yewî vato sey palasî bî. Her kes qasê destnayîşê xo fehm kerdo la seba ke çimî girewte û mekan tarî bîyo kesî fîl pîya nêdîyo. Kam destê xo eşto kotî tena uca reyde qerarê xo dayo û vejîyayo teber. Keso ke destê xo eşto linga ci vato estun, keso ke destê xo eşto goşê ci vato palas û hew.

Der û dorê ma de yan zereyê ma de zaf serebûtî qewîmîyenê zaf rewşî ciwîyenê la ma zî sey ê şarî tena hetêkê ey a dusenê û bi lez û bez sereyê xo de qerarê xo danê, çira ke eqlê ma asan ra hes keno, çira ke asan sereyê ma nêdejneno û karê ma vîneno. Ge ge merdim wina keweno tarîyêkî mîyan ke xo wayîrê des çiman hesibneno. Her çî zaneno her çî ra fehm keno derheqê her çî de wazeno zanayîşê xo yo xorî û erjaye bare bikero. Her welat de her dîn û milet ra merdimê kamilî peyda benê ke têwgêrayîşê nînan o ortax tay qiseyî û zaf goşdarî yo. Nuştoxê nê nuşteyî zî têde ma rê qala asan heqîqet ra şîrinêr o, serdestêr o. Kes yê xo ra nîno war û her kesî verê herê xo dayo kiştêko bîn û ço-çoyê ci yo.

Ma kurdan de na rewşe rewacê berzêrî ra herîyeno. Ti vanê qey homa teqsîr nêkerdo ma her yewî rê yewna dîn û pêxemberî dayo û vato yê bînî zî qet qebûl meke. Dima zî ma verdayo yewbînan. Çar muşterekê ma çin ê. Ma seba pancine lej kenê. Yew meqbûlê ma çin o, o ke esto zî derdê ey şiwaneyî ya. Na rewşa rîsiya de zî ma heme kehremanêk pawenê ke hefseranê ma bigro destê xo û ma rê ge vajo biçerê ge vajo mexel bê.

Ka persêko baş: ma se kerê? Çîyêk zî hewce nêkeno. Ganî ma ney bizanê ke verê her çî sakîn bê. Verê cayê xo germ bikerê. Dima puncan ra heta kilawe biewnêrê xo ra. Dima biewnêrê mînder û balişna ra. Dima biewnêrê xalî û dêsan ra. Welhasil verê biewnêrê xo ra. Çira koyî nêwewyenê, çira zinarî nêrişîyenê, çira herre gerreyê rewşa xo nêkena, çira darê ke ma her wisar terenê reyna vilan akena ma fehm bikerê. Sakîn bê û bifikirîyê ma. Çira merg hem hende dûrî hem zî binê çengê ma de gêreno. Çira her kes hende meqbûl o.

Beno ke dima ma warzê xo rê çayêk ser nê û hûmara nê çirayanê xo bizêdenê. La ganî êdî ma tay qiseyî zaf goşdarî bikerê. Zerrîya xo ra heta teberê dinyayî. Kam çi zaneno kê key tey vejeno derdê xo ke ci rê derman vîneno. La xo vîr ra zî nêkeno derdê her kesî cîya, dermanî her derdî cîya yo.

ANONÎM

ÇARES SERRAYA BÊNAME

   Yew rojê sibate de otobûsa Amedi Pîran ra vecîyaybî kewtibî rayir. Hewa zaf serd nêbi, çî nêvaraynî. Hewr estbi. Otobûsi wexto ke Erxenî vîyarti, saet nizdiyê 14.00 bibi. Sey her wextî, otobûsi heta fekê xo pir bîbî. Extîyarê mîne derenayeyî zî payre de mendbî edî. Xortî zatenî hema hema her wext payre de bî. La payre vindertiş zî zehmet bi. Cayê ke merdimî payre vindertinî de çi çinêbi ke! Torbeyê ruwenî, toraqî, qatiqî, duyî, peynirî û sewbina çîyan. Torbeyê pir bîbî, semedê bajarîyan ra. Hema hema her raywanî xo reyde yew torbe ardbi. Tewir tewir, reng bi reng torbeyî. Fekê her yewî pêt bestîyabi. Otobûsi bîbî otobûsa qargoyî. La ino wazîyet newe nêbi. Raywanî xerîbê ino hal nêbî. Ina otobûsa Pîran û Amedi bî.

   Fatmaye Mistî semedê tazîyeya pîyê xo ra ameybî dewa xo û ageyraynî Amedi. Semedo ke otobusi goreyê dolmîşi erjan bî, otobûsi weyniştibî. Kinarê camê de yew xortî cayê xo da bi bere. Emirê ya 65 vîyartibi. Gijikê ya de mûya sîyayi nêmendibi. Rîyê ya pilisîyaybi. Zeîf bî. Çilaya çimanê ya zaf kemîyabî. Riyê ya ra zaf çî wanîyaynî. Sereyê xo da bi cam ro û  teber ra ewnîyaynî. Çimê xo pêsenaynî çand sanîye û hewna akerdinî. Pêsenaynî û hewna akerdinî. Hesirê çimanê ya hêdî hêdî û biîstîqrar bala bînî. A zî weş zanaynî ke inê hesirê, hesirê yew emir ê. Hesirê sivik nîyê. Rojê, aşmê û serrê çimanê ya ver ra vîyartinî. Yew kinar ra seke hîç emir nêkerdo, seke ande çî sereyê ya ra nêvîyarto. Seke heme çî wextê çim akerdiş û padayiş de bîyo. Yew kinar ra zî seke cexnimê ya bîyo ina dîna. Seke emir emirê ya nîyo, a emirê yewna merdim ciwîyena. 

   Ino halê ya beyntarê 50-60 heb raywanan de tene bala yew merdimî antbi. Hatîca semedê ruweno ke pêser kerdo, bera biroşa şînê Amedi. Ino ruwen rotiş reyde debara xo û gedanê xo kerdinî. Ca da bi kermelê xo la a ca nêdibi. Orteyê otobûsi de payra vindertibî. Wexto ke yew raywan Erxenî de robi, a lez kerd û şî cayê ci de ronişti. Kişta Fatma de. Wirdi zî dewijê yewbinan bî. Yewbinan persayî, tayê qal kerdî û wexto ke qalê înan qedîyayî vindertî.  Erxenî ra vîyartbî otobûsi. Saet dormareyi 14:00 bi. Yew wext ra pey bala  Hatîca ant ke Besike sereyê xo dayo cam ro û teber ra ewnîyena. Hesê xo nêkena, pit tira nêvecîyeno. Deyax nêkerd û persayi va, '' Encika Fatma qay pit to ra nêvecîyeno? Semedê pîyê xo ra xo meqehrni zaf. Dat Mist zatenî zaf extîyar bibi. 80 ser emir qismetê her kes nêbeno. Wa cayê yê cinnet bo.'' 

   Fatma hêdî hêdî sereyê xo cam ra kaş kerd û açarna Hatîca ser. Ay beyntar de hesirê çimanê xo zî estiritî. La çimê ya sûr bîbî. Va, '' Keyna mi senî hes mi ra vecîyo? Ez nêzana pîyê xo rî biberma, nêki xo rî biberma. Ez vana qay hesirê yew çimê mi semedê mi ra bala benê, ê çimê mi binê semedê pîyê mi ra bala benê.'' Senî ke qala xo qedinayi, hesirê çimê ya hewna pêt bî, gur gur gur ameynî war. Hatîca ca de taneka xo ra peçeta veti û day Fatma ke pê hesiranê xo biestera. Fatma wexto ke hesirê xo esteritî  yew nefeso xorîn girewt. 

   Hatîca va ''Encê sewbina çi problemê to estê  vaci mi ra. Hem ti rehet bena û hem zî wext weş vîyareno. Zatenî rayirê ma mendo hema.''

   Fatma va, ''Keyna mi yew emir yew saet de yeno vatiş? Ez çi vaca, çi nêvaca? '' 

Hatîca ca de cewabê ya da, ''Encê çîyo ke nika tewr zaf to dano fikirîyayiş û to qehrneno, ey vaci.''   

Fatma tay bêveng mendi. Cam ra yew çim vist teber û ageyrayi va, ''Ma gedeyeya xo , ciwaneya xo nêciwîyayi ke ma emir ra emir vacî. Çîyo ke destpêk de xelet bibo, dewomê ci zî xelet beno. Ez to ra ciwaneya xo ra zewacê xo ra tayê behs bika, ko ti mi weş fehm bika.'' 

Hatîca va, '' Vaci encê, ez çar goşan reyde to goştarena.''

   Fatma seke  bizana nefesê ya bes nêkeno, hewna yew nefesêo xorîn girewt, peçeta reyde çimê xo estiritî û destpê kerd: 

   ''Keyna mi ez hema 14 serre bîya. Maya mi ra ez û yew birayê mi estbi. Maya mi çand ser ra ver şîbî rehmet. Pîyê mi Mist newera zewecîyabi û damîrîya mi ra zî di heb gedeyê ci bîbî. Bêmayeyi zaf ant ma. Damîrîya reyde tekilîya ma zaf hewl nêbî. Pîyê mi tehda ma kerdinî. Semedo ke pîla keye ez bîya, zereyê keye de her kar û gure mi kerdinî. Ez acî vazdaynî, qayme vazdaynî. Karê yaban zî kerdinî ma. Hamnanan paleyeyi sey nikayîni nêbî. Makîneyê çinê bî. Ma yew patos yew hefte zor safî kerdinî. Pîyê mi raşte raşt mi xardaynî. Rehma homayî tede çinê bî. Yew xeletîya mi de repika mi ronaynî. Mi zaf pîs kutinî. Mi wexto ke firset dînî ez şînî embazanê xo reyde ma kay kerdinî zî. Yanî ez hem keynek bîya hem zî geda. Çinkê emirê mi hema 14 bi. Yew wext ame, mi ra va gerek ti cinî biba. Edî keynekeyi û gedayeyi qedîyaybî. Pîyê mi waştinî ke yewna cinî bîyaro xo rî. Mi zî bedîlê xo kerdinî û daynî birayê a cinike. Aîleyan pêkerd. Pîyê mi şi cinî ardi. Ina cinika yê hîrêyîn bî. Hewna zî dewe de xo rî veyve rona, mewlit da. Dewijê pêser bîyî, mirda xo kay kerd. Hîşê to kuweno ino gure keyna mi?  Hesaban gore semedo ke merdeyi mi  ha eskereya xo keno, ez lez nêberdinî. La wîna nêbi. Vistewreyê mi qebul nêkerd û ez berda. Berda ke pê mi, kar û gureyê keye xo biko. Ez keyneka 14 serra bîya. Veyva teza. La mi rê yew fistan bile nêgirewt. Ne veyve, ne şîrne û ne zî mewlit. Pîyê mi, bedîlê mi, cinike hîrêyin beno, veyve raneno, mewlit dano. La yê mi çîyek çinê bi. Ez wîna xewilnaya berda. Keye de ez tam di ser paveyî merdeyê xo vinderta ke eskereya xo biqedno. Hîşê to kuweno keyna mi?''   

   Peçeteyê ya qedîyaybî. Çande qal kerdinî, hesirê ya ande pêt bînî. Hatîca zî zaf zerrîzîz bîbî. Va, ''Encê yew nefes bigire, eceleyê ma çino.''  Çanteyê xo ra newe peçeteyê vetî û hesirê Fatma estiritî. Fatma şişaya awke xo ra di qultê awk şimiti û dewom kerd. ''Mi di ser zî keyê vistewreyê xo de keynekeyi kerd. Ay di ser bêtim mi hema merdeyê xo nêdibi. Yew fitrafê ci zî nêdibi mi. Mi ey nêşinasnayni.. Mi ne gedeyeyî ra ne keynekeyî ra ne zî cinikeyî ra çî fehm nêkerd. 

   Merdeyî mi reyde 8-9 heb gedeyî ma bî. Ino vîst ser ra ver wexto ke keyneka mi tewr şenike hema verika mi de bî,  merdeyî mi şi rehmet. Ma caverdayî. Ez  40-45 serreya xo de vîya menda ez. Milê mi de 8-9 heb yêtimî. Senî mi înan pîl kerdî homayi zano.  Pîyê mi 80 ser emir kerd û çand roj ra ver şi rehmet. Emirê ma girewt, emirê xo sîyena. Ma ameyî 65 resayî, bûya mergî yena ma ra. Ez nika fikirîyena, gelo inê hesirê mi semedê mi ra yê, yan semedê  pîyê mi ra yê? Ez 14 serreya xo de geda bîya, keynek bîya yan zî cinîk bîya? Ino 65 serro ke ez cewabê ino pers geyrena û ez vana qay bê cewabê ino pers ez sereyê xo ranena. Dûgmaya ewilîna yê paçê ma xelet tavisteya.  Mûmkûn o ke dûgmeyê binê raşt bibê keyna mi? ''

   Fatma wexto ke qal kerdinî, di heb cinike ke vernîya ya û Hatîca de ronişte bî, vera xo tadaybi înan û ya goştaritinê. Xemgîneya înan zî çimanê înan ra belî bînê.

Hatîca destê de çand peçeteyê şîrîk şelpik bîbî. A zî xeylêk binê tesîrê Fatma de mendibî. Derdê ya zî, ya vîr ameybî. 

   Nika wirdî pîya teber ra ewnîyaynî. Teber de yew hewayo xirab, yew hewayo ke zera merdimî teng keno. Vera înan de nêweşxaneyê cîgerayişî. Otobûsa Pîranî sey her wextî, hêdî hêdî şînê. Ê wirdî seke otobûsi de nêbî.

DUAYE CINIKE VÎYAYI

Inê rojanê wesar de hewa roj mîyan de ge ge des ray bedilîyeno. Tînc akuwena, varan vareno, hewna tînc akuwena, hewna varan vareno... Ay roj hewna wîna bibi. Dayî paca de teber ra ewnîyaynî û mi dî ke va, ''Her  hal yew ca de duaye cinike vîyayi qebul bîya.'' Tabî ina qala ya bala mi ant û ez persaya, a zî vat...

Wextê verînan de yew cinike vîyayi û çand heb gedeyî ya benê. Cinike wayirî di heb manga bena û pê inê mangayan debara xo kena. Zimistan qedîyeno û wesar destpê keno. La simerê cinike qedîyeno. Cinike nişna dewar bera yaban zî. Tim û tim varan vareno. Ewnîyena ke simerê ya qedîyeno û dewar veyşan maneno, mecbur şona berê axayê dewe kuwena. Axa ra vana tayê simer bidê mi wa dawarê mi nêmiro, neki gedeyê mi veyşan manenî. Axa ti ra vano, bê yew ray deku cila mi û mi rê ciniyeyi biki, ez simer dana to. Cinike şermayena, xo vîye kuwena, dana piro ageyrena keyeyê xo şona. Yanî teklîfê axayî qebul nêkena.  

Ageyrana şona keye û bêçare yew hal de destanê xo homayî rê akena vana, ''Ya rebbî qirbonê to bena. Eke dewarê mi çî nêwero mireno û ez bi gedeyanê xo veyşan manena. Qirbonê to bena, wa şew varan varo û roj tinc abikewa ke ez dewarê xo bera yaban biçerna û dewarê mi nêmiro.'' Ina duaye cinike qebul bena û ay sereyê wesar de şew varan vareno û roj tînc akuwena. Cinike zî dewarê xo bena çernena û dewar nêmireno. Ê zî veyşan nêmanenî.

Semedê ina mesela ra wexto ke rojî wesarî mîyane de hewa zaf bedîlîyeno, vanê her hal yew ca de yew duayê cinike vîyayi qebul bîya.

QELEŞ

Tînce teştarî mezgî merdimî girnaynî. Kî vatinî qay tînce ha peyî milê kî de ya. Inê saetanê rojê de însanan kar û gureyî xo yê hile nimacê qedinaynî û dekewtinî zereyî keyê xo, heta ke inê tewr germ saetê rojî biqedî. Sey însanan mîçikê, kargê, kutikê û pisîngê zî inê saetan de zaf teber de nêmendinî. 

Maya ci ay roj hewna saet şeş de Adem wariznabi hewn ra. Lebayiş û di-hîrê ray ameyiş û şîyayişê dima.

Adem her roj wexto ke wariştinî, birayî û wayî ci ke zereyê oda de hewn de bî, înan ra ewnîyaynî û ino pers xo ra persaynî: "Çîra ez? Çîra inê bênamusî rakuwenî û ez her roj şona heywanan." 

Gedeyî mehla ke ey reyde şonê heywanan, birayan xo reyde nowbet kenî. Gedeyî damîrîya Adem zî beyntarê xo de nowbet kenî. Labelê birayê Ademî semedî nowbeti ra yan zaf şenik, yan zî zaf pîli bî.

Bikilmî sey destpêka her roj yew destpêkerdiş bi ewro semedê Ademî ra.

Yaban de wexto ke Adem seya xo peymawit û dî ke bîya çar game, ca di o û embazê ci heywanê xo ramitî keye.

Çar game bîyayişî sey, îşaretê bîyayişî saetê des o. Ino qayde, qaydeyanê bênuşte yê şiwaneyi ra bi.

Adem betilîyaye û ecizbîyaye yew hal de xo vist keye. Wero ke maya ci hedirnayo, ca de werd û şî teber. Sey ey, gedeyî binê yê mehla zî tek tek ameyî teber. Wext wexto kay û kelbit bi. 

Zatenî hile nimaj û hile êreyi de şonê heywanan. Semedê kay ra tene mîyanê hile û şew manena. 

Destpê kerd kayî rê Adem. Di heb birayê ci ke damîrîye ci ra bî zî kay de estbî. Pîlê înan Ferît bi. Gedeyêko problemin û hêrsin bi. Demêk kay kerdişî dima têkilê Adem bi. Adem ey ra pîlêr bi. Labelê xem nêkerdinê Ferît rê. Tayê qalê kerdî Ademî rê. Ademî zî cewabî ey da. Dima maya Ademî ra nengî çînay. Inê nengî ci zorê Adem şî. Ademo ke tersê pî û damîrîya xo ra heta a game sakîn mendibi, inê nengan dima da Ferît ro. Yew lekmate û yew tekme.

Qij û wijî Ferît sîye kewt. Kî vatinê qay Koyê Malmîsanî qelibîyayo Ferîtî ser. Heta ke gûcê ey bes bi, veng xo ra vet.

Robert Gîllmor

Beyntarî Adem û Ferît şenikeya înan ra hewl nêbi. Semedo ke Ferît şenik bi û her pêrodayişê înan de, pîyê înan Ferît biheq veyneno, Ferît hil û gilam gala Ademî kerdinî. Inê wextê peyenan de edî timanê xo qinay xo ra vetibi. Eşkera eşkera qeleşeyi kerdinî.

Qij û wijiya Ferît dima maya ci keye ra xo vist teber. Heta ke Ferît resayi, her game de nengî çînayî Ademî ra, zewtî day piro. Fekê aye nêvindertinî. Vatinî Adem Ferît kişt, Adem ganê Ferît girewt ûsn. 

Maya ci çengileyê Ferît ra yê tewişt û vito vit reyde berd pî yê het. Pîyê înan het, mesela bitemamî bedilnayişê reyde vat. Va Adem Ferît kût, Adem Ferît kişt... Va û va...

Mêrdeyê ya inê qalanê ya dima bihêrs reyde şi teber û hem vengeko berz reyde venda Ademî daynî hem zî yê geyraynî.

Çimê yê bibê tarî. Zatenî Adem çimanê ci de tim tapakewte bi. Seke gedeyê ci nêbi Adem. Ferît goreyî Ademî zaf averdi bi çimanê pîyê înan de. Pîyê înan semedê ino ra zafanî raşt-xelet nêewnîyaynî û nêheqey kerdinî Ademî rê. Semedê kutişê Ademî ra, di heb nege û botan bes bî.

Semedo ke Adem zî ino xuyê pîyê xo zanaynî, bermayişê Ferît dima ca de perra û xo limit. Limitişê ra çand daqqa dima vengo berz yê pîyê ci ame ci.  Qirrayni û vatinî "Adem!  Adem!" 

Qirtê qilikê Ademî qerefîya tersê ra ver. Kutişêko pîl verî çimanê ey ra vîyart. Tersê pîyê xo ra cayê xo ra vecîya û teslîmê pîyê xo bi. Pîyê ci çengileyê ci girewt û yê berd  keye. 

Senî ke berê keye ra şîyê zere, rap û tap Ademî resa. Seke gedeyê xo nêkuweno, seke yew gede nêkuweno. Seke bido yew gawurî rê. Lekmatê, nîçikê û tekmeyê...Labelê nêberma Adem. Sir bi sey yew fringî. Labelê nêberma. Embazê ci yew lekmate re di qij û wijî reyde bermaynî. Labelê o nêberma. Caran kutişê pîyê xo ver nêbermaynî. Hesê xo nêkerdinî. 

Peynî de pîyê ci betilîyayişî ver vindert. Ma Ademî Emîna zî sere ra heta peynî şahîdê ino kutişî bî. A zî qij û wij reyde kerdinî ke lajê xo destê merdeyê xo ra vejo. Labelê quwwetê ya bes nêkerd. Caran zî bes nêkerdibi. Ademo ke heta a game çilke hesir bala nêkerdibi, wexto ke maya xo ino hal de dî, çand dalpayê hesirî bala kerdî. Semedo ke qayil nêbi inê çand dalpayan zî kes biveyno, peye xo taday înan. Destanê xo reyde çimê xo dîgîrnayî. Refş dekewti lewanê ci. Ge lewê xo limitî ge zî çimê xo.

Ay têwgerayişê maya ci yew kila adir bibî û dekewtibî zereyê ci. Qasbaya ci maya ci rê, qasba maya ci ey rê veşaynî.

Pî yê vecîya şi teber. Adem û maya xo tena mendî zereyî keye de. Maya ci nizdîyê Ademî ameyi û va " Mebermi lajê mi, meber mi. Keyê mi emirîye to rî, keyê mi!" Inê qalanê Emîna dima Adem xo vera da û zir zir berma. Hesirê sey yew laye çimanê ci ra ameynî war. Maya ci pilîşê xo reyde kerdi ke hesirê Adem biestera. Labelê inê hesirê, hesirê pilîşî nêbî. Inê hesiran reyde eke bend bibesteynî  baraj virazîyaynî. A game Adem qirra û  vengêko  cayê ameyişê ci belî nêbi, reyde va, " Ez yan ino merdek kişena û yan zî xo!" Badê zorkinî reyde maya ci ey berd zereyî keye. Keye de şi mîneb de xo derg kerd kilîme ser. Mînebo ke ker  melê û zixreyî keye tede pêserbîyaye yo. Çilaya mînebî hewna kerd, berê ci pada û xo kilîme ser ant pêser. Bala bîyayişê hesiranê ci sist bibi labelê hema nêvindertibi. Çimê xo, xo rê kerdibi  firingî. Heta şan , maya ci şinî ameynî, ci rê werd ardinî, aw ardinî labelê Adem fekê xo pa nênaynî. Maya ci lebaynî, heyran vatinî, qurban vatinî la bêfayde bi. Waştinî ke Adem bera odayan. Semedo ke pîyê ci ameybi zereyî keye, Adem qet nêwaştinî şêrp ode û riçikê ci biveyno.

Elîsabeth Sommervîle

Şamîya keye hedirîyayî û sifre rabi. Birayê û wayê Ademî dor dormareyî sifre de vila bîyî. Kinarê sifreyo ke mînder rabîyo, pîyê înan roniştibi sey her wext. Tirşike koye virazîyaybî emşo. Emîna sifre de tabaxêk pir goşta hedirnayî û berdi mîneb. Ademî ver ronayi û va,  'Wardi lajê mi, di loqme biweri , mi meqeharni, awke linganê to wena!'  Adem xo têwnêda. Emîna xo hetê de va ez ageyra ode, ko Ademî werdê xo biwero. Ageyrayi sifreyê ser, la yew loqme qirika ci ra nêvîyartinî. Sifre ser da des kesî û bêvengîyêka xorîn estbî.

A şew keye de hewayî her wextî ra cîya yew hawa estbi. 

Saetek dima Emîne şî mîneb, ewnîyayi ke Adem fekê xo werdî ra nênayo  û  rakewto. Batnayêk qalini Ademî ra dayi û tepsîye werdi hewenayi berdi mitfaxi.

Semedo ke keye de tehm nêmendibi emşo, her kes rew cila xo ravisti û rakewt. Sey her wext ,tewr erey Emîna rakewti. Tewr erey rakewteya û tewr rew wariznayeya keye yew bî, Emîna bî.

Serê sibayî de semedê nimajî ra Emîna warişti û lez û bez şî mîneb. Eceba Adem batina xo, xo ser ra vista yan nêvista? Heta sibayî se kerdo senî bîyo?

Odeyê xo ra lez û bez vecîyayi û pêt da berê mîneb ro, ber akerd. Abîyayişî ber û beq bîyayişî çimanî Emîna yew bi. Yew qirrîyayiş peyda bi a game. Emîna bi xo zî nêzana kureyî ya ra vecîyayo. Seke cereyan tewişto. Dawaro ke kardi milê ci ra nêna, senî yew veng veceno, nika zî wîna yew veng peyda bi.

Ademî ya, çilaya çimanê ya sey yew estini veradîyabi demirê tawonî ra. Milê ci de kendîlo sûr. Semedo ke qama ci derg bî, hema hema sereyê linganê ci erd resaynî.

 Pol û baskê ci yê ver veredîyaye bî. Bêhereket, bênefes û bêgan bi. Edî çinê bi.