ZIWANÊ MA WEŞ O ?

EWILÎ

Ez ewilî wazena vaja ke ino nuşte, yew kitabi sero yo. Kitaba Nurî Keleş'î Ziwanê Şima Çi Weş O! sero yo. Esil bi xo mi ino nuşte da vîst roj ra ver dahîna bitefferruat nuştibi. Tene tayê çîyê kêmî mendibî. Labelê mi o nuşte vîndi kerd. Senî bi ez nêzana la nuşte orte ra hewanîya.

Nizdîyê hîrê rîpel bi. Ez xeylêk behcîyaya rîyê ino ra. Goreyê hesabê xo ez o nuşte, sey nuşteyê aşma kanuni weşanena. Labelê wîna yew çî ame sereyê mi sero û semedo ke ez badê nêweş kewta, nuşteyê aşma kanuni erey kewt. 

KITAB BEHSÊ ÇÎ KENA?  NUŞTOX KAM O?

Kitaba Nurî Keleş'î, Ziwanê Şima Çi Weş O! yew kitaba vîrameyişan a.  Ina kitabi de nuştox gedeyîya xo ra heta sera 1994î, vîrameyişê ke ey sero vîyartî, nuştî. 

Kitabi, raya ewilîn hetê Weşanxaneyê Roşna ra sera 2018î de ameya çap kerdiş.  Nika tene yew çap kerdo kitabi. Ino çap hetê mîzanpaj û edîtorî ra serkewte yo.  

Edîtor-redaktorê kitabi nuştox Roşan Lezgîn o.

Nurî Keleş, mintiqaya Sîwanî ra dewa Pehnê de bîyo pîl. Ina dewe yew dewa Çewligî ya. Kitabi, vîrameyişanê gedeyî ya Nurî Keleşî ra destpê kena, heta ke bîyo 22 serre dewom kena. Goreyê texmînanê mi inê vîrameyişî serranê 1977-1978 ra destpê kenî û heta sera 1994î dewom kenî. 

Nuştox, inê vîrameyişanê xo bihawayo kronolojîk nuştî. Wexto ke kê kitabi wanenî zî kê ino fehm kenî.  Mavajî nizdîyê peynîya kitabi de edî nuştoxê ma bîyo pîl û şino Edena, Entelya û Mersîn înşaat de xebetîyeno. 

Dormareyê sera 1994î de beşdarê gerîlayan beno û sera 2004î de yeno tewiştiş. Tewiştişî xo dima cezaya mûebbedî gêno û nika ha peyberî de yo.

Hem derheqê kitabî de hem zî derheqê nuştoxê de, sereyê kitabî de malumat ameyo dayiş hetê weşanxane ra. Xisusen qismê teqdîm de Roşan Lezgîn bihawayo serkewte, behsê kitabi û nuştoxî kerdo. Kitabê sero şîroveyê ey, xeylêk weş î.

Goreyê Roşan Lezgînî, Nurî Keleş biwesîleya rojnameyê Newepelî destpê keno û zazakî nuseno. Tewr ewilî mektuban erşawena rojname. Inê mektuban ra tewr ewilîni, rîcaya mi dima Roşan Lezgîn erşawit mi rê. Ino mektub zî ez ewtîya de ca dana bere:

DERHEQÊ KITABI DE VATEYÊ MI

Ina kitabi, yew fitrafê heyatê zazayan bîya. Heta yew fitraf vatiş zî kêm bibo belkî. Yew fîlmê heyatê zazayan bîya. Yew fîlmo metrajderg. 

Kitabi de cûya ma, keyf û şayîya ma, kul û kederê ma, orf û edetê ma, fikirîyayişê ma, huyayişê ma, wardiş û roniştişê ma ûsb. pêro ca gênî. Hema hema her hetê ra cuya zazayan ameya eşkera kerdiş. 

Portreyê ke kitabi de yê zî ma rê qet xerîb nînê. Xisusê wendoxo ke dewe de pîl bîyo ko ina kitabi de cuya xo ra, dewa xo ra xeylêk çî biveyno. Ema Lutfîya seke ema ma ya, Dat Hesenê Hesî seke datê ma yo û waka wayda seke waya ma ya. Inê portreyan ra her gu yew, dewa ma her kesî de est a. 

Wareyê ke kitabi de vîyarenê zî wîna yê. Mavajî Dereyê Kaşkûn, Gozêreke, Gola Maseyan ûsb. Belkî nameyê bibedelîyê labelê dewanê ma pêro de wîna cayê est î. 

Semedê inê xisusan ra wendoxê ke dewe de ciwîyayî, ca de dekuwenî zereyê kitabi. Kitab înan kena germin. Seke înan ina kitabi nuşta. Ko seke vîrameyişanê xo biwanî.

Nuştox yew game zî bibo, sammîyetê xo vîndi nêkeno. Nika 50 serre bîyo labelê her vîrameyişa xo de seke ageyreno şino o wextê vîrameyişa xo. Samîmîyet û zelaleyi qet nuştoxê dest ra nêkewena. Kê ey reyde benî kelecan, ey reyde benî xemgîn û ey reyde huyenî.

Zatenî yew kitaba serkewta wîna belî bena. Eke yew nuştox, bişino hîsanê xo wendoxê rê bido hîskerdiş o wext beno serkewte. Ina kitabi de ma tam ino veynenî û ciwîyenî. 

Nuştox inê vîrameyişanê xo de tû detay nêvîreto. Çi ameyo vîrê ey nuşto. Mavajî nêvato ina vîrameyişa mi ko weş ba wendoxê nêşîra. Heme vîrameyişê xo nuştî û wîna nuştişê ci, seke mi cor de va, kitabi kerda sey yew fîlmo metrajderg. Hemê hetê cuya ey yena çimanê ma ver.

PEYEN

 Kitaba Nurî Keleşî, goreyê mi kitabanê edebî yê zazakî mîyane de kitaba tewr serkewteyan ra yew a. Belkî zî tewr serkewte ya. Mi heta nika tû kitaba zazakî ra wîna tehm nêgirewtbi. Vatişê ino de ez zaf rehet a.

Ina kitabi, dîsê edebîyatê zazakî rê bîya yew kerraya xişni. Sewbina tû kitab çina  ke zazakî ameya nuştiş û cuya zazayan wîna serkewte bîyara ziwan.

Pêro inê sebeban ra îcab keno ke ina kitabi, bihawayo serkewte biaçarîya sewbina ziwanan. Xisusen biaçarîya ziwananê awrupaî ke, milletanê modernî, cûya komelê kurdên zazayan ra xeberdar bibê. Eke yew kitaba zazakî açarîyena îngilîzî, miheqqeq gerek kitaba Nurî Keleşî biba.

Ma çandê Nurî Keleşî rê, Weşanxaneyê Roşna rê û Roşan Lezgînî rê sipas bikê zî kêm beno. Sebebo ke ina kitabi, edebîyatê zazakî rê qezenç kerda.  

Goreyê teqdîmê kitabi, nuştox Nurî Keleş vîrameyişê xo yê gerîlatî zî nuştî û erşawitê Roşan Lezgînî. Wexto ke mi kitabi qedînayi, dîrekt hîşê mi şi inê vîrameyişanê gerîlatî sero. Mi semedê inê vîrameyişanê ci zî Roşan Lezgînî rê mesaj şawit. Goreyê vatişê ey, nizdîyan de vîrameyişanê gerîlatî redakte kerdiş zehmet o. Çimkî vîrameyişê pê destan nusîyayî. Herfê wirdîlekê û çewtvir ê.

Ez çar çiman reyde paveyê Weşanxaneyê Roşna ya ke ina kitabi zî biweşanî.

Vateyo peyen: Kitaba Ziwanê Şima Çi Weş O! peyda bikerî û biwanî, mevinderî!

MA KERWAYEYI SENÎ VÎNDI KERDI?

                                                                             DESTPÊK

Egeja Egeja d'Aîva

Kerwayeyi(Kerwayîye), esil bi xo coxrafyaya Mezopotamya de sey yew tewirê têkilî, gelanê ina coxrafya mîyanê de estbîyo. Ina coxrafya mîyanê de zî zafanê gelanê aryayîyan mîyanê de vila bîyo. Her tewirê komelê gelê kurdan zî,  semedo ke merkezê înan coxrafyaya Mezopotamya bîya, mîyanê xo de edetê kerwayîyeyi domnayo. 

Kerwayeyi, çandê mîyanê pêro komelanê gelê kurdan de estbibo zî, tayê komelanê kurdan mîyanê de dahîna xort û bitesîr estbîyo. Mavajî, kurdê êzidî û elewî mîyanê de kerwayîyeyi, dahîna wayirê qaîde û standardan bîyo. Inê komelê kurdan de têkilîya kerwayîyayi, gerek bitemamî goreyê inê qaîde û standardan bivirazîyo. 

Bê kurdan, sewbina gelê Mezopotamya û  gelê ke dormareyê coxrafyaya Mezopotamya de ciwîyenî, têkilîya kerwayîyeyi xo mîyan de îhtîva kerdo. Inê gelan mîyanê de têkilîya kerwayeyî viraştişî de tek tûk ferqan vêşîr, bi mehnaya pêroyî de qaîde û standardê eynî bîyî.

MEHNAYA ÇEKUYE

Gelê kurdan mîyanê ra komela zazayan de kerwayeyî, binemayanê kerwa, kewyra, kirîv, kirwa, keyrva û kevra ameya vatiş. Ino tewirê têkilî, tirkî de bîyo kîrve. 

Wareyê Pîranî de  ina çekuye sey kerwa yan zî kerva yena vatiş.

Eke ma mehnaya ina çekuye sero vinderî, ina babete sero tayê teorî est ê. Goreyê yewîn, kokê çekuyi, çekuya ''kir'' î(Penîs) yo. Heceya ''-wa, -va,'' zî yena mehnaya cêrabîyayişî. Goreyê teorîyê diyin, çekuya ''keyr'' fariskî de yeno mehnaya hacetê birnayişî. Heceya ''-wa, -va,'' zî hewna yena mehnaya cêrabîyayişî.

Tayê nuştoxê zî vanê, ziwanê bawkalanê kurdan Hurrîyan de, çekuya ''kir'' yena mehnaya azad bîyayiş, heceya ''-ub'' zî yenoamehnaya birnayişî. Ina hece da wextî reyde vengê u kewto û vengê b zî bedilîyayo û bîyo vengê v.

SENÎ VIRAZÎYENO

Ewilî ez wazena vaja ke, ino qisim de ez tene wareyê Pîranî de viraştişê kerwayeyî sero vindena. Beno ke tewirê viraştişê ina têkilî, sewbina wareyanê kurdan de sewbina tewir biba.

Pîranî de kerwayeyî, zafanê beyntarê di aîleyê ke dost û şînasîyê yewbinanî de  virazîyeno. Beyntarê inê aîleyan de, zafanê têkilîya aqrebayîye çin a. Kêm kêm kerwayî, aqrebayê yewbinan benî. Eke beyntarê wirdî kinaran de aqrebayîye esta zî, ina aqrebayîye dûr rê ra ya.Çimkî mantiqê kerwayeyi oyo ke, beyntarê wirdî kinaran da têkilî dahîna xort biko. Rîyê ino ra kê eşkenê vajê ke, kerwayê merdimî, ey rê benê aqreba zatenî. 

Eke kerwa, yew aqrebayo nizdîyo o wext a kerwayeyi zaf nîna vatiş. Ay însanê zaf qîymet nedanê ay tewir kerwayeyi. Eke ez nimûne bida, kerwayê mi datê mino mesela. Labelê caran ma yewbinan ra nêvanê kerwa. Yan zî ma behsê kerwayeya yewbinan nêkenî. 

Destpêkê kerwayeyi wîna beno: Eke yew mêrdim gedeyê xo sunet keno, yew dost yan zî nasê xo(Oyo ke naza ey bi ey rê vêrena) ra vano, ''bê gedeyê mi xo keş ni. '' Yan zî o merdim pê hesîyeno ke dostê ci gedeyê xo sunet keno, tira vano, ''ez gedeyê to xo keş na.''

Yanî teklîf beno ke her di kinarê ra bêro. Feqet vate, daîma eynî yo: Xo keş nayiş.

Rojê sunetê de, kerwa yeno gedeyo ke sunet beno, gêno keşa xo û tewşeno ke sunetçî ey sunet bikero. Gama sunetî de gona gedeyê, keşa kerwayê ci rê bena. Bingehê kerwayeyi, ina gon a. Keşa kerwayê rê vila bîyayişê ina gon a. Ino xisus, ''kan kardeşlîgî'' yê tirkan maneno. Wexto ke ay gon, keşa kerwayê rê vila bîyê, edî beyntarê wirdî kinaran de kerwayeyi virazîyena. Têkilîya wirdî kinaran, bena têkilîya goni. 

Goreyê edetan, heqê sunetçî miheqqeq kerwa dano. Sunetî ra çand roj dima, kerwa goreyê debara xo tayê xelatan gêno û şino keyê ay gedeyî. Şino gede dîye maneno. Zîyaretê kerwa re pey, ge ge keyê gede zî şino keyê kerwayî zîyaret keno. Feket ino tim û tim wîna nêbeno.

Zafanê debara wirdî kinaran seyyewbinî ben a. Yanî wirdî kinarî hetê ekonomî ra yew sewîya benî. Mavajî yew aîleyo qednayox(zengîn), nêşino yew aîleyo feqîr reyde kerwayeyi nêkeno. Qaîde wîna yo labelê yew standardê ci çin o. Ge ge beno ke tersê ino qaîde zî kerwayeyi virazîya.

Ino dewro peyen de sunetê ke ma bere resayî, bê kay kerdiş bînê. Yanî sey sunetanê tirkan, dawil û zirna reyde kay kerdiş çinê bi. Labelê extîyarê ma vanê, dewa ma de wîna yew kerwayeyi virazîyaya: Di aîleyê wazenî ke beyntarê xo de kerwayeyi bivirazî. A dorim de her di kinarî ra çand heb gedeyê înan ameyê wextê sunetî. Dawil û zirna ranenî, yew hefte bêtim sey yew veyve dewe de kay kenî. Pêro dewijî yenî, wirdî kinarî werd danê dewijan û yew hefte millete keyf û şayî kena.

Tîya ra ma fehm kenî ke, semedê sunetî ra veyve ronayiş kûltirî ma de zî est bîyo. Belkî nika çino, labelê wexto xo de bîyo.

MUHÎMEYA KERWAYEYI

Kerwayeyi, sey pêro gelanê mezopotamya, ma zazayan de zî komel mîyanê de wayirê ehemîyetê giran bîyo. Tayê çî estî ke, dîsê komelî pêt kenî û bi wesîleya înan, heyatê sosyal yê komelan xort beno; kerwayeyi wîna çîyan ra yew o. Belkî zî tewr mûhîman ra yew o.

Goreyê vatişan, kerwayî yewbinan rê benê sey bira. Ande ke benê nizdîyê yewbinan, edî nişnê keyna bidê yewbinan. Yanî kerwa nişno keyna kerwa biwazo. Ino qedexe, heta torn tornê înan zî dewom kerdinî. Labelê wareyê Pîranî de ino 50-60 sere esto ke ino qedexe çin o.  Çimkî Şêx Evdirezak vato, bisilmaneyi de wîna yew qedexe çin o. Vateyê ey dima wareyê Pîranî de millete edî ino qedexe peygoş kerdo. Nika gedeyê kerwayan yewbinan reyde zewicîyenî.

Xatirê kerwayeyi, zaf wextêko derg ramena. Wexto ke di merdimê kerwayeyi virazenî, edî hewt qewmê înan zî yewbinan ra vano kerwa û têkilîya xo rê wayir vecîyenî. Ez tîya de qayila ma ra yew nimûne bida şima: Pîyê bawkalê mi, dewanê Xarpêt ra Wişkila de yew mêrdimî reyde kerwayeyi virazeno. Esil bi xo, vano ma kerwayeyi virazî labelê nêeşkenî bivirazî. Feqet hewna zî yewbinan ra vanê kerwa û beyntarê înan de yew têkilîya kerwayeyi destpê kena. Ino çîyo ke ez vana belkî de 100-120 sere ra ver bîyo. Feket ina têkilî pîyê bawkalê mi ra manena bawkalê mi rê, ey ra zî manena pî û datanê mi rê. Ewro hema zî inê kerwayê ma Wişkila reyde zaf yew têkilîya ma ya xort est a. Ê yenî wextirawext misafirê ma benî, ma zî şinê misafirê înan benî. Ez rehet şina vaja ke, sewbina aqrebeyanê xo reyde bile ma wîna samîmî nîyê. Çand sere ra ver zî yew datê mi, yew keynaya înan lajê xo rê waşti. Ina dewa Wuşkila zî, bakurê Pîranî de bi wesayît reyde yew saet ra cêr nêramena. Zaf cayêko zehmet de ya. Coxrafyaya ci koyin a. Labelê hewna zî têkilîya kerwayeyi, ino koyan û royan ser kewena.

Ez wexto ke têkilîya ma û inê kerwayanê ma Wişkila ra ewnîyena, ez fehm kena ke ma wayirê çîyê û ma ino wexto modern çi vîndi kerdo. Eya, çi vîndi kerdo.

Teknolojî û dînaya moderni, zanayişê ma ra vîşêr çî ma dest ra girewto. Ay çîyan ra yewî zî kerwayeya. Ez dormareyê xo ra ewnîyena, belkî ino da pancês sere esto ke mi nêdîyo kes, kesî reyde kerwayeyi ronaya. Sebebê inê tewir tewir ê. Însanê ma, sey însanê dînaya moderni, edî qiymet nêdanî têkilîyanê sosyalî. Tenebîyayiş û sosyaltî ra dûr kewtiş, sey yew dirikîre însanê ma rê pêşîyayo, dere nêbeno. Oxma ke, seke Arîsto di henzar sere ra ver vato, însan heywanêko sosyal o. Sosyal bîyayiş, têkilîya însananê ma keno xort û komelê ma beno komelêko şidinaye. 

Eya. Belkî însanê ma sey verênan muhtacê yewbinan nîyê. Her kes goreyê xo, debara xo keno. Labelê gerek têkilîya ma, debara ma ra besta nêba. Ma gerek her hal û şart de bişinî, xo bikê sosyal. Însananê xo reyde bikewî têkilî.

Sebebanê qedîyayişê kerwayeyi ra yewî zî, vecîyayişê sunetçîyê modernî yo. Çande ino sebep, sebebêko talî zî bibo, ma veynenê ke însanê ma gedeyanê xo benê şaristanan de cayê sunetçîyan de sunet kenî û anê dewe. Kes vajo ez kerwayê gedeyê şima bena, gerek înan reyde şêro şaristan û ino wesfeyê xo bîyaro ca. Insanê ma, tembeleya xo ra ino zî nêgîno xo çim. 

Verê wîna nêbi, sunetçî ameynî dewan. Kerwayan rê rehet bi, gede xo keşnayiş.

PEYEN 

Kerwayeyi, se seran reyde komelê ma mîyanê de sey betonê têkilîya însananê ma pêt tewişt. Tewirê têkilîyanê bînan ra dahîna xort bi, têkilîya kerwayeyi. Key
na dayişî ra bile dahîna xort bi. Labelê ewro hêdî hêdî û bêveng bêveng wedarîno komelê ma ra. Wedarîno hîşê ma ra. Kê çi vajê kêm maneno.

Vera çerxanê dînaya modernî de kerwayeyi, belengaz maneno. Çi heyf.

TANGERÎNES : YEW DIRIKE

 DESTPÊK

Tangerînes hîkayeya di extîyerê(Îvo û Margus) ke beyntarê şerê Abhazya û Gurcîstan de mendî, sero vindeno.

Inê wirdî merdimê, estonyayijî û wexto ke ino şer, yeno dewanê estonyayijan reseno, pêro estonyayijê wenenî, şinê Estonya. Labelê Îvo(Lembît Ulfsak) û Margus(Elmo Nûganen) hema nêşîyî. Nêeşkayo şêrî. (Yahut nêwaşto.) Wirdî pîya werteyê şerî de manenî û edî debara xo zor kenî. Îvo necar o. Margus zî wayirê baxçeyê mandalîyan o. Nîyetê înan(Yan zî ey Margus'î) oyo ke karê xo reyde pere biancî pêser û sey ê bînan, biwenî şêrî Estonya. Labelê tayê sebeban ra erey kewenî û şer yeno reseno fekê berê înan. 

Werteyê ino şerî de di heb eskerê birîndarê zî înan dest manenî. Mecbur benî ke wayirê inê eskeran bivejî. Inê eskeran gênî keyê xo û heyatê înan dahîna beno zehmet.

Fîlm, bitemamî ina hîkaye gêno werteyê xo. 

Tangerînes, fîlmêko namdar o û xeylêk ameyo qrîtîk kerdiş. Rîyê ino ra ma nuşteyê xo de tene tayê hokan ra Tangerînes sero vindenî.

BI MEHNAYA PÊROYÎ DE

Werteyê şerî de yew dewa tip û tali û di extîyarî. Kenê ke xo talukeyan ra bipawî. Labelê gerek berê înan zî yew roj bicenîyo. Miheqqeq bicenîyo. Û cenîyeno zî. Cenîyayişê berê Îvo'yî dima, mûmkûn nîyo ke heyatê înan sey verê dewom bikero. 

Tangerînes, yew fîlmê şerî nîyo. Labelê zafê fîlmanê şerî ra serkewtêr, şer sero vindeno. Merdiman sero tesîrê şerî, xeylêk serkewte yeno çimanê ma ver. Şer, senî însanan keno heywan û çîyêkê însanîye înan de nêverdeno? Werteyê şerî de însanîyeya xo mehfize kerdiş mûmkûn o yan ney?

Şerî de heqdar est o yan çin o? 

Tangerînes, cewabê wîna  û yê sewbina persan dano ma. 

Fîlm de hîrê tewir însan est î : Gurcîyê, abhazê(çeçenê) û estonyayijê.  Şer, beyntarê gurcî û abhazan de yo. Labelê estonayijê zî zilmo pîl veynenî. Ê zî tewr tay 150 sere esto ke ay heran de ciwîyenî. Feket dişmeneya înan bi kesî çin a. Birîndarê ke  Îvo û Margusî ardî keyê Îvo'yî, yew gurcî yew zî çeçen o. Wirdî zî yew pêrodayişî de birîndar bîyî. Doktor Juhan(Raîvo Trass) ke yeno înan çand rey mexne keno zî estonyayij o. Îvo, Margus û Juhan xeylêk merdimê nemirî,  beyntarê birîndaran de ferq nêveynenî. Labelê têkilîya wirdî birîndaran zaf xidar a. Inê hîrê kinarî, sey tez, antîtez û sentez yew têkilî mîyan de yî.

 Îcap keno ke, kê fîlm  ina hoke ra zî biewnîyî.

 MARÎ MA RA SE VANA?

Heskerdoxê sînema, fîlmê Nurî Bîlge Ceylan'î Bîr Zamanlar Anadolu'da de sehneyê keyna mixtarî weş zanî. Ay sehne de her gu yew qerekter yew sebep ra mîyanê xo de hesabê xo veyneno. Her gu yew, destê yew derdî ra sûcdareyî veyneno xo de. Sûcdarê ma Kenan zî heta a game, semedê termî ra tim cayo xelet nawneno înan rê. Ay odeyê mixtarî de keyna mixtarî, xo dest de lamba reyde yena zereyê ode. Rindeya ci û sifetê qerekteran, tek bi tek wesîleya lamba reyde ma ra aseno. Ina rindeya keyneki, halê qerekteranê ma ra tam ters o. Sifetê keyneke, şere mîyanî de sey yew vilike yeno ekranan. Ina têkilî dima, Kenan cayo raşt înan nawneno. Ino tesadûf nîyo helbet. 

Tangerînes de zî wîna yew semboli ameya şuxulayiş. Odeyê Îvo de yew fitrawê tornê ci Marî est o. Marî ino fitraf de pizeyo safî ra huyena. Fonê ino fitraf zî sey pakeya rîyê Marî, sipî yo. Fon û huyayişê Marî, atmosferê keyê Îvo rê, tam ters o. Ewilî Ahmed, badê cû zî Nîko dor bi dor ino fitrafî ra ewnîyenî. Eşkera yo ke, bindê bandora huyayişê Marî de manenî û atmosfera keyeyî, hêdî hêdî bena nemir. Yeno fehmkerdişî ke, fîlm de ino fitrafê Marî, sey yew metafor ameyo şuxulnayiş. Şer sey yew virso, huyayişê Marî birneno.

ÎVO SERO

Lembît Ulfsak(Îvo) fîlm de xeylêk serkewte kay kerdo. Sehneyo ewilîn yê fîlm ra ino fehm beno. Lembît Ulfsak qerekterê Îvo'yî rê tam ronişto. Cîxara antiş, awir û têwgeyrayişê ci, xorînî û temaşekarî sero tesîr verdenî. Kê rehet şinê vajê ke fîlm de qerektero tewr serkewte, yê Îvo'yî bîyo.

Fîlm de Îvo, şerê ra hes nêkeno û goreyê ci heqdarê şerî çin o. O bi xo zî lajê xo, ino şerî de vîndi keno. Labelê goreyê ey, kiştoxê lajê ci kam beno wa bibo ''Ferq nêkeno'' . Peynî peyen lajê ci merdo. Çîyêko mûhîm ino yo.

Sehneyê tewr ewîlin de Ahmed û Îbrahîm, Îvo ra wer wazenî. Îvo, kamîya înan perseno, la cewap nêgîno. Hewna zî kamîya înan, ey rê mûhîm nîya. Şino wer dano înan.  Beno ke ino xisûs, çimê temaşekaran ra biperro, labelê Îvo hema nêzano Ahmed û Îbrahîm gurcîyê yan abhazê, wer dano înan.

Îvo, nêzano zûr zî bikero. Ino sehne de Ahmed tira perseno, inê keyeyan de kes ciwîyeno yan ney. Îvo vano, ney û dewom keno: ''Nizdîyê ino hêga de yew mêrdim ciwîyeno. Mandalîyan rameno. Ez ey rê ardim kena. ''

Cayêk de Margus Îvo ra vano, birîndarê karê ma betal kenî. Îvo ey ra cigirîyeno û fikirê ci qebul nêkeno.

Seke şima zî veynenî, Îvo sey qerektero bêqusir û xorîn pêameyo.

ÎVO ÇÎRA NÊAGEYRENO ESTONYA ?

Tayê rîpelê înternetî û rexnekarê sînema vanê, Îvo û Margus xebetîyenî ke mandalîyan biroşî û pê pereyê mandalîyan biwenî, şêrî Estonya. Sey ê bînan. Raşte zî Margus wîna yew amanc dima yo. Keda ci ino ser a. Fîlm de yew ca de o bi xo zî wîna vano.

Labelê vernî ra heta peynî, temaşekar fehm nêkeno ke Îvo qayilo ageyro Estonya yan qayil nîyo. Îvo çîra ê bînan ra tapa mendo û nişnayo şêro Estonya? Eke torna ci Marî şîya, o çîra nêşîyo? Qayilo şêro yan qayil nîyo ?

Cayêk  de Juhan tira vano, mandalînayan biroşi û şo  Estonya. Îvo cewabê ci dano: Ti zanê ez çîra tîya de vindena.

Ino dîyalog de zî ma veynenê ke, fîlm de tayê wareyê grî est î. Inê wareyê grî zî eşkerayo ke hetê rejîsorê fîlmî ra ameyî verdayiş.

Margus û Ahmed zî ina babete sero fikirê Îvo'yî persenî, labelê cewap nêdano.

Peynîya fîlm de Nîka  tira perseno: Tî tîya ra hes kenî? Îvo vano, hes kena. Tikêna fikirîyeno û dewomê cûmleyê xo ano: Û nefret kena...

Fîlm, ina babete flu verdaya. Kê zanî ke tayê çî, nêverdenî Îvo şêro Estonya. Labelê kê înê çîyan fehm nêkenî.

MÛZÎKÊ FÎLMÎ

Mûzîkê fîlmî, hetê hûnermendo gurcî Nîazî Dîasamîdze ra virazîyayî. 

Mûzîkê sanîyeya ewilîn yê fîlmî ra heta kilama ke tewr peynî yê fîlmî de cenena... Bêqusir î. 

Mûzîkê fîlmî, ino fîlm çand sewîye aver berdo. Mûzîko ke sanîyeya ewilîn de ceneno, mûyanê kê keno sey teli. Kê fehm kenî ke, kê raştê fîlmêko weş ameyî. Mûzîk, sey yew dirike(agit) temaşekarî refşneno.

Kinarêk ra  ino mûzîk,  mûzîkanê rojhilatê dûrî(uzak dogu) maneno. 

Ez derheqê mûzîkê fîlmî de tewr peynî qayila vaja ke, ino fîlm de oyo ke ma goştarenî û oyo ke ma temaşe kenî, eynî çî yî.

Semedê soundtrackê fîlmî tîya bitiknî.

PEYEN

Tangerînes, wayirê herikîyayişê weş o. Fîlm de temaşekar qet eciz nêbeno û fîlm ra nêqerefîyeno. Hîkaye û babeta ci biquwwet û xam î. Eke binameyê, ''50 heb fîlmê ke gerek mergî ra ver temaşe bibê'' yew lîsteya şima esta, Tangerînes miheqqeq gerek ina lîste de bibo.

BAN-XEWŞ-AXUR

Qezaya Pîranî ra di banê rijnayeyî

 

DESTPÊK

Mîmaro namdar Frank Lloyd Wrîght vano ke; ''Maya hunerî mîmarî yo. Eke ma wayirê yew mîmarî nîyê, rûhê medenîyetê ma zî çin o.''

Mîmarîye(Mîmarlik), çand henzar sere esto ke sey yew polê hunerî hesibîyeno. Terîfanê mîmarîye yê namdaran ra yewî aîdê mîmaro romayij Vîtrîvîus o. Goreyê ey, terîfê mîmarîye wîna yo: Nîzam, nîzam kerdiş, armonî, sîmetrî, munasîbîye û ekonomî.

Goreyê ino terîfî, esero mîmarî gerek hem şidenaye, fonksîyonel û hem zî estetîk bibo. 

Terîfê modernî zafanê sey terîfê Vîtrîvîus î. Seke şima veynenê, bingehanê mîmarîye ra yew zî estetîk o.  Labelê ino ewilê însan ra wîna nêbi. Çimkî kinarêk ra ma zanê ke mîmarîye, dewrê însananê ewilîn ra ke sey yew meslek tetbîq bîyo. Yew meslego kehan o. Însanê ewilînê, semedo ke xo talukeyan ra bipawî û tede biciwîyê, tayê banê viraştî. O wext estetîk plano diyin de bi. Labelê wextî reydi viraştişê inê banan de hîşê estetîkî zî ame şuxulnayiş. Edî tek amanc, îhtîyacê fîzîkî nêbî, Îhtîyacê estetîkî zî dekewtî dewre. Bedilîyayişê ino proses de faktoro tewr pîl, rewşa ekonomî ya. Eke însanê hetê ekonomî û kultirî ra yew sewîye nêresî, hîşê estetîkî nêvirazyeno. Inê  faktorî pêdima yenî. Însan ewil pizeyê xo mird keno, dima wayirê yew kultirî beno û eynî wextî de tede hîşê estetîkî zî virazîyeno. Riyê ino ra, însano ke hetê ekonomî ra yew sewîya nêresayo, ci ra hîşê estetîk pawitiş bîlasebeb o. 

Ino nuşteyê xo de, goreyê îzahatê corinan ma mîmarîyê zazayan/kirdan rê yew şibake akenî. Tene tayê hetan ra rexne û şîroveyanê xo îzah kenî. Ma zafanê têkilîya ban-axur-xewş sero vindenî û mîmarîyê modernî reyde têver nenî. 

Seke ma pêro zanî ekserîyetê zazayan heta yew wext dewan de ciwîyaynî. Bajari reyde têkilîya zazayan îno da pancas sere esto ke destpê kerdo. Tîya ra ver, hema hema pêro zazayê dewan de yanî taşra de ciwîyaynî. Mîmarîyê ino dewir yê zazayan ra ino nuşteyê xo de ez vana dewro klasîk. Dewrê dewan.

Dewro nikayîn zî sey dewro modern hesibîyeno. Tabî sindorê inê dewran eşkera nîyo. Flu yo. Tek sindor ino yo ke edî malzemeyê dewrê klasîkî reyde banî nînê viraştiş. Dewro modern de malzemeyo modern yeno şuxulnayiş. Cêr de ma inê dewran sero cîya cîya vindenî û rexne kenî.

DEWRO KLASÎK (DEWRÊ DEWAN)

 Ino dewir de semedo ke zazayê dewe de ciwîyenî, îhtîyac û şartê dewe mîmarîyê înan rê tesîr kerdo.

Malzemeyê ke ban viraştişî de şuxulîyenî zafanê dewe mîyanî ra yan zî dewanê nizdîyan ra peyda benî. Mavajî here, simer, maxê, mirdaxê, estune,  kerreyê ûsn.

Rewşa ekonomîkî ino dewir de xeylêk tesîrê mîmarî kena. Oyo ke dewlemendo, semedê kerreyan ra şino yew dewa dûrî. Semedê pacay û beran ra westayo namdar ano. Îmkanê wînasî, feqîran de çin î.

Merdimo feqîr ardimê der û cîrananê xo reyde banê xo virazeno.

Labelê hema hema pêro banî di qat î. Qato warîn axur o. Berê keyeyî û yê axurî tim heta başurî ra yî. Vera kabeyê şerîf î. 

Zafanê vernîya banî de yew xewş beno. Ino xewş banî ra dusîyaye yo.  Serê ino xewşî yan bitemamî yan zî qismêk girewteye yo. Ino qismo girewteye sey otme(ortme), zereyê xewşî zî zafanê sey gewe yeno şuxulnayiş. Berê xewşî tirkî de avlu kapisi reyde eyni hesab yeno. Ino berê xewşî zafanê di qisim ra yo. Yanî di beran ra virazîyeno. Ge ge wirdî berî hetê teber sero, ge ge zî yew teber sero yew zî zerî het sero abeno. Hîrayîya ci hîrê- çar metre yo.

Însanê ino berî ra şinê zereyê xewşî, zereyê xewşî de yew ber şino axur. Yew nardiwani zî şina cor resena berî keyeyî. Yanî însanê û heywanê berê xewşî ra pîya şinê zere. 

Wîna banan de ge ge tuwalet ge ge zî tuwalet û awke pîya, koşeyêkê ino xewşî de benî. Zereyê keyan de çinê benî.

Heywanan reyde eyni ber şuxulnayişê însanan helbet problemin o. Însanan o wext semedê tayê sebeban ra wîna kerdo. Mavajî semedê dizdîya heywanan, buxmê heywanan reyde keye germin tewiştiş ûsn. Semedo ke banî heri ra virazîyaynî zî, zaf bûya heywanan nêameynî keye. Labelê zereyê xewşî ra bî ameynî.

Heywanan reyde eynî ber şuxulnayiş, semedê inê sebeban ra zî bibo, tercîhêko problemin o. Eya o merdimo ke quwwetê ci bes nêkeno kê fehm kenî inê tercîhê ci. Labelê wexto ke merdimanê dewlemendan zî wîna kerd, kê fehm kenî ke tercîh bîyo edet. Ino tercîh problemin o. Çimkî sil û mîza heywanan bûye dana. Merdim tira eciz beno. Heywanan reyde hema hema têmîyan ciwîyayişê merdiman, semedê ino ra raşt nîyo. Eke yew manga xewşî de silê xo kena û ez wexto ke xewşî ra vîyarena pay bere nena, tîya de xeletîyêk est a.  Semedo ke ma milletanê medenîyan biresî, gerek şeklê ciwîyayişê ma zî medenî bibo. 

Merdimanê dewrê klasîkî mavajî şinaynî berê axurî kişta banê de bivirazî. Wîna pê bîya axurî keye ra dûr kewtinî. Labelê wexto ke kê ewnîyenî, merdimanê dewlemendan zî bananê xo de heywanan reyde eynî ber şuxulnayo. Ino yeno ina mehna ke, semedê hîşê estetîkî ra ekonomîk tene bes nêkeno. Gerek merdim wayirê kûltirî bibo. 

Ino dewir de semedo ke dewlemendê ma, kemanîya hîşê estetîkî anta, ino tercîhî ra dûr nêkewtî. Eya banê înan, goreyê dewijanê bînan dahîna xişn, pêt û rind bînê. Labelê edetê xewşî, înan de zî dewom kerdo. 

Nika ma dewro modern de viraştişê xewşî sero vinderî.

DEWRO MODERN

Ino dewir de ban viraştişî de yanî mîmarîyê zazayan da tayê çî bedilîyayî. Mavajî malzemeyê mîmarî serebin bedilîye. Kerra, her û dar hewenîya. Çîmento, tuxla û demir ame. 

Semedo ke komel, goreyê dewro  klasîk hetê ekonomî ra dahîna baş bîyo, banan rê dahîna masraf yeno kerdiş. Banê dahîna xişn virazîyenî. Labelê çi heyf ke edetê xewş û axurî reyde pêser bîyayişî ra mîmarîyê ma nêxelesîyayo hema. 

Dewijêk, xeylek sere xebitîyeno. Pere pêser keno û wazeno ke dewe de xo rê yew ban virazo ke wexto ke tira ewnîya, wa keyfê ci bêro. Tîya de xeletîya tewr ewilîn bano pîl viraştiş o. Merdimê ma, vanê wa banê ma xişn bibo. Çand quwwetê ma esto ma xişn bikerî. Ehemîyet danê xişneyi. Ino fikir,  bêkûltir bîyayişî ra nesilîyeno. Komel û însanê bêkûltir û tapamendeyî, heme çî de qiymet danê xişneyi. Muhteva bêqiymet manena. Riyê ino ra eke ino dewij wayirê hîrê gedeyano, banê ci 200 metrekare beno. Yew odeyê ci 30-40 metrekare beno ke qet nêşuxulneno zî ino ode. 

Ina xeletî ra gerek ma bixelesîyî û fehm bikerî ke xişneyi heme çî nîya.

Xeletîya diyine û aya ke babeta ino nuşteyê maya, xeletîya , binê banî de axur viraştiş a. 

Zazayê ke dewe de ban virazenî, hema hema bitemamî bananê di qat virazenî. Qato ewilîn  axur beno. Eke 200 metrekare ban viraşto, binê ci de 200 metrekare axur! Di hîrê heb gedeyê ci û tewr vîş di heb zî heywanê ci est î. Qala ke ez peynî de kena, wazena nika bikera: Ma zazayê gerek ca de axur û banan cîya bikerî. Ino xisus, averşîyayişê komelî ma rê ferz o. Heywanê axurî, kutîneyi virazeno. Bûya ci, sil û mîza ci, vengê ci... Semedê sil û mîza ci ra  karm û kîzo ke pêser beo, meysê... Pêro merdimî eciz kenî. Rehetê însanî heremnenî. Belkî wayirê keyeyî banderê înan bîyo la eke bajarî ra yew misafir bêro ay keye, miheqqeq eciz beno. Ino edet, medenîyetî rê tam zit o.

Binê bana de axur viraştiş bes nêkeno, na ray berê axurî û yê keyeyî eynî kinari ra ewnîyenî! Tayênan de sey dewro klasîk vernîya wîna banan de xewş est o. Heywanî û merdimî pîya inê xewşî ra şinê zere. Eke yew tazîye yan zî mewlidê înan bibo, inê xewşî de misafiranê xo hewenenî. Xewşo ke heta şew, heywan mîz u silê xo piro kenî! Û vernîya wîna xewşan de zî kê ewnîyenî ke erebaya 500 henzar TL'yî est a!

Ino fitraf ma ra vano ke komelê ma hetê ekonomî ra yew rewşa baş resayo la hetê estetîkî ra hema gerek zaf rayir bîgîro. 

Dewro klasîk de însanê semedê dizdeyî ra qayil nêbî ke axuranê xo, xo ra dûr fînê. Semedo ke banê înan here ra virazîyaybî, sil û mîza heywanan ande buye zî nêdaynî. La nika talukeyê dizdeyî zî zaf kemîyaya û semedo ke banê edî betonî ra virazîyenî, sil û mîza heywanan zaf buye dana. Yanî goreyê dewro klasîk, kê şinê vajê ke hetê estetîkî ra ma nika dahîna tapa şîyê. 

Dewro klasîk zî ma cor de rexne kerd. Ay dewir de komel ande dewlemend zî nêbî. La nika, goreyê ino aveşîyayişê dîna û averşîyayişê rewşa ekonomîk yê komele, mîmarîyê ma zaf tapa mendo.

Problemo pîl, wayirê hîşê estetîkî nêbîyayiş o. Ino xisûs, xo mîmarîyê ma de eşkera keno.

Çimkî yew komela modernî de mûmkin nîyo ke însan û heywanê eynî berî ra şîrê zereyê banî. Mavajî awrupa de ê ke xozan miqat kenî, axurê xozanê xo miheqqeq keye ra durî virazenî. 

PEYEN

Semedo ke mîmarî polanê tewr muhîmê hunerê ra yew o, gerek ma zî ehemîyet bidê ci.  Ban viraştiş çîyêko sivik nîyo. Ban viraştiş, nîno yew dest tewiştiş. Eke ma wazenî komelanê modernan ra yewî bibê, ma nêeşkenî mîmarî peygoş bikerî. Ban, ewro tene wesfeyê setarî nêveyneno. Ban, tene yew kom nîyo ke kê binê ey de rabikewî. Ban, yew mekanê cû yo û merdimê ke tede ciwîyenî, hîş danê ay ban. Wextêk ra pey, ber û paceyê ay banî, dîsê ci benê wayirê hafiza.  Banê yew komelî, derheqê fikir û hîşê ay komelî de zaf rehet fikir dano temaşekarî. Mavajî banê ke hetê komelanê rojhelatî mîyanin virazînê û ê ke hete komelanê awrupa virazîyenê yenê têhet? Mûmkin nîyo. Ino cêrabîyayiş helbet averşîyayişê komelan reyde têkildar o. 

Tabî ma tene ban viraştişî ra behs kenî la mîmarî ban viraştişî ra îbaret nîyo. Yew rayir yew pird zî mîmarî ra hesibîyenî. Muhtevaya mîmarî xeylêk vîş a. Feket semedo ke ma ino nuşteyê xo de têkilîya ban, xewş û axurî da behs kenî, ma hilugilam ban vanê. 

Tewr peynî de ez eşkena vaja ke, averşîyayişê fikir û hîşê ma ver de astengê mûhîman ra yewî zî cêranêbîyayişê axur û bananê ma yo. Zazayê gerek axuranê xo bananê xo ra dûr fînê û xewşanê xo de daran, çîçegan biramî. Inê xewşan de herinda bûya mîz û silê heywanan ra bûya gulan vila biba. 

Heta ke ma heywanan û axuran xo ra dûr nêfînî, heta ke bûya înan bêra
zereyê keyê ma û heta ke ma îna rewş normal biveynî, mûmkin nîyo ke ma teşrîfê medenîyet bikerî.

WEXTÎ BÊÇILA

Cile xo ser nata da weta da, se kerd hewnê ci nêame. Ewnîya ke rakewtiş mûmkun nîyo, warişt şi mitbaxi. Waştinî ke bardaxêk awke bişimno. Bardaxê awke veynayişê ci 15-20 sanîye ramit. Mitbaxe cîya pîli bî ,dolabê mitbaxi cîya pîli bî . Wîna mitbaxan rê xerîb bi.

 Awke xo şimiti û ageyra odeyê xo. Nîm saet ra ver nimaje sibayî kerdibi û wirdê xo antibi. Weyra ra pe nêeşkabi rabikewo. Wexto ke şi mitbaxe û ame , hema pîjamanan vera bi. Pîjama û atletê xo vetî ; şal , paç û yêlekê xo xorada . Komodîn ser saet û kulawa ci estbî . Saetê ci zerdê altunî ra bi . Kulawe kewe bî , sey şal û yêlekê ci. Kulawe û saet , tewr tay des ser ra nat ey de bî. 

Batina û doşekê xo ant pêser û baza ser na . Ode de goreyê kesêk baza estbî la o banderbeyeyê baza nêbî. Riyê ino ra ard de doşekî ser rakewtinî. Baza ser hewnê ci nêameynî. Cile zi ode zî tene aşmêk ey ci bî . Esil xo de ey tornê yê pîli , Eymen bî . Dîsanê ode de tewir tewir posteri û fitrafi estbi . Kesê ke inê fitraf û posterandeyî , ey rê zaf xerîb ameynî. Înan ra tayê çimanê ey ra , însanan nêmanaynî. Tayê merdimî sîyayî, xerîbî û tayê cinawirî...Ode rê yew çim vist, çilaya ode padayi û şi saloni de qenepa ser ronişt .

 Semedo ke roj hêdi hêdi akewtni , dîna roşn bibî. Roşnê teberî pacaya pil yê saloni ra kewtinî zere û zereyê saloni roşn kerdinî. Berê balqoni akerd û şi balqon de kûrsîyêk ser ronişt. Çir û çira mîçikan bî . Aşma gulane bi, roj miyani de hewa germ bi la a saeti de hewayêko honik estbi .Hewayê inê saetan ra hes kerdini .

 Balqoni ra bexçeyê sîte rê çim çarna. Cêr de kapici çopê sîte arê daynî. Zereyê keye de hema kes hewn ra nêwariştibi. Caran nimajê sibayî ra pey nêeşkaynî rabikewo. Şew nimajê eşayî kerdini û her kes ra ver rakewtinî . Nimaj zi her kes ra ver wariştinî. Nika pavey bi ke , veyva ci warda û arî bixedirna. Çinkê veyşan bi. Wext neviyartinî. Saloni de televizyon estbi la qet nêzanaynî abikero. Fehm nêkerdinî tira . Zafanê, tornî ci ey rê akerdini. A game vengê padayişê berêki ame goşanê ci. Zanaynî ke kesa ke warişta , veyva ci Fatma ya. Mîyanê hefte de inê saeten de veyva ci wariştinî û semedo ke gedeyê ya şinê wendegeh , inan rê ari hedirnaynî . Sayeyê tornanê xo ra o zî veyşan nêmendinî û eşkayni ariye xo rew bikero . La peyniya heftê de veyva ci tewr tay heta saet des nêwariştinî. O zi gêst merdinî heta a saeti. 

Mitbaxi ra teq û reqa firaqan ameynî. Destmajê ci sist bi. Şi tuwalet û wexto ke ageyra, beyntare de dî ke torna ci Eslem zî hewn ra warişta û ha şina banyo. Keyfê ci ame û ca de va, ''Hela keyna mi, mi rê televîzyon abikeri. Ez zaf eciz bîya.'' Torna ci hema çimê xo tam nêakerdibî. Va, ''Tamam dede. Banyodan çikinca açarim.'' O şi vera televîzyon de qenepa ser ronişt û qumandaye televîzyoni girewt xo dest. Torna ci ameyî, pay tek pişkola televîzyoni nayi û şî. Televîzyoni abî. 

Ewro arî de O, tornê ci Eymen û Eslem tene bî. Mîyanê hefte de zafanê inê heme hîreyinê arî de hedre bînê. Fatma arî hedirnaynî û rakewtinî. A, merdeyê ya û gedaya ya şenike Nehîr, saet des-yewendes de arîya xo kerdinî. O zî ay saetan de înan reyde taştîya xo kerdinî. 

Ay nimaj arî ser zaf taye veng vecîya. Têkilîya o û tornanê ci zaf zeîf bî. Yewbinan weş fehm nêkerdinî çinkê. Arî dima ageyra saloni û heta ke xeberê nimajî biqedîye televîzyoni temaşa kerdi. Saetêk dima vecîya teber, şî parqa ke nizdîyê keyê înan de ya. Her roj di ray ameynî ina parqi. Zatenî yan keye de televîzyoni ra xeberî temaşa kerdinî yan zî ameynî parq de wext vîyarnaynî. Bajar de tene parq ra hes kerdinî. Bûya dewe parq ra ameynî çinkê. Bûya here, dar û berî û vaşî mird kaş kerdinî zereyê xo. Vengê mîçîkan mîyane de seke dewe xo de yo. Zafanê binê darêk de vaşî ser roniştinî, dormareyê xo ra ewnîyaynî û fikirîyaynî. Cinîya xo Emoyi fikirîyaynî. Şeştî sere ke pîya vîyarna, fikirîyaynî. Çand aşm esta ke Emoya xo dekerdibî binê here. Hewtay çar serra bî Emoyi, wexto ke dînaya xo bedilnayi. Emoyi reyde ino des ser dewe de tene ciwîyaynî. Çinkê gedeyê xo tewr şenike, ino des ser ra ver zewecnabî û tene mendibî. O bi xo cî ke xo şinasnaynî dewe de ciwîyaynî. Riyê ino ra dewe ra hes kerdinî. Labelê Emoyi dima, dewe de vindertiş zor bibi. Mergê Emoyi dima çand hefte, gedeyê ci tewr şenike Ehmed û gedeyî xo ameyî dewe de pîyê xo reyde vindertî. Labelê bajar de heyatêk Ehmed û gedeyî ci estbî. Heta peynî nêeşkaynî dewe de vindero.Riyê ino ra birayanê xo bînan ra mişewrîye, pîya qerar da û ey, xo reyde ard bajar. Wîna pêkerdibi ke, pîyê înan her aşm keyê yew lajê xo de maneno û kam lajê xo hete de bi, maeşê ci yê 65ê, ay lajê ci gêno. 

Parq ra saet yewendes de ageyra keye û ewnîya ke laje û veyva ci ha arîya xo kenî. Şi banyo dest û rîyê xo şit û ame sifre ser ronişt. Sifre de kişta Fatma de Nehir estbî. Xo bi xo nêeşkaynî wer biwero. Fatma kinarêk ra çî fekê ya naynî û kinarêk ra zî tira hêrs binê. Vatinî, ''Yîyîsen ye, yemîysen kalk sofradan!'' O zî hem wer werdinî û hem zî temaşeyê înan kerdinî. Fatma warkeynaya ci bî. Dewe de pîl bibî û rîyê wendegeh nêdîbi. Heta ke zewecîyaybî zî tirkî di qalê nêeşkaynî pêserno. Labelê wexto ke ya semedê lajê xo waşti, va gerek keyê mi bajar de bo. Cî ke ameya bajar tirkî bander bîya. O nêzanaynî tirkî qal bikero la zanaynî ke tirkîya Fatma xerebaya. Fatma gedeyanê xo reyde zî merdeyê xo reyde zî tirkî qal kerdinî. Riyê ino ra gedeyê ya tirkî ra vêşîr ziwan nêzanaynî û nêeşkaynî bawkale xo reyde têkilî virazo. Semedo ke tornanê xo reyde rehet rehet nêeşkaynî qal bikero, zaf qehrîyaynî o. Eyelî lajê yê bînan zî wîna bî. Înan ra çewêk ziwanê bawkalê xo nêzanaynî. Nameyî tornanê ci zî ey rê xerîb ameynî. Heta nika wîna nameyî nêgoştarit bi. 

Eyelê Remezan mîyane de Nehîr ra zaf hes kerdinî. Çinkê Emoyi manaynî. Seke Emoyi şenik bîya. Ge ge waştinî ke Nehîr bigîro verika xo û ya rê deyira ''Ema Mîran'' vaco. Emoya ci, ina deyirî ra zaf hes kerdinî. O zî ge ge ya rê vatinî û pîya mird huyaynî. La Nehîr yê fehm nêkerdinî û yê hete de nêvindertinî. A ke yê hete ra şinê, çimanê vengan reyde ya dima ewnîyaynî. 

Sifreyê ser lajê xo reyde taye qal kerd. Axrîke keye de Fatma û lajê xo Remezan reyde ziwanê xo reyde eşkaynî qal bikero. Înan arîya xo, o zî taştîya xo wîna pîya kerd. Dima warişt şi saloni. Ewnîya ke televîzyon akerde nîya, venda Fatma da û Fatma ameyî ey rê akerdi. Tayê televîzyon temaşa kerd. Badê nimajê teştareyi kerd û şi ode de rakewt. Dewe de zî mîyane hûle de tim û tim saetêk yan saet nîm rakewtinî. Çinkê nimaj kar û gureyê dewe de mijul bînê û betelîyaynî. Semedê ino ra hewnê ci ameynî. La bajar de tene semedo ke wext bivîyaro rakewtinî. 

Saet nizdîyê di û nîm de warişt û hewna şi balqoni. Semedo ke zereyê keye de nefesê ci nêameynî tim şînê balqoni. Fatma dî ke şi balqoni, ey rê çay sîyenayi. Zanaynî ke o, çaya êreyî ra hes keno. Fatma çay ardi balqoni û Nehîr girewti vecîyayi teber, şî parqa sîte. Êreyan de gedeyê sîte parqa sîte de pêser bînê. Fatma zî eke mûsaît bînê, Nehîr berdinî ina parqi. Vistewreyê ya balqoni ra hem înan temaşa kerdinî hem zî çaya xo fir kerdinî. Qij û wija gedeyan têmîyan kewtibî. Mayî înan zî dormareyî înan de bankan ser roniştibî û temaşeyî gedanê xo kerdinî. Vengê inê cinîkan zî ameynî goşanê ci. Beyntarê xo de ziwanê xo reyde qal kerdinî. O zî înan fehm kerdinî. La fehm nêkerdinî ke çêra inê cinîkan ra tek yewi, gedeyê xo reyde ziwanê xo de qal nêkena. A game kinarêk ra parq temaşa kerdinî kinarêk ra zî gedeyîya xo inê gedeyan reyde têver naynî. Gedeyîya ci sey şerîdê fîlmî çimanê yê ver ra vîyart. Beyntarê de sey koyan û royanî ferq estbi. Tewir tewir ezîtan reyde rojêk veyşan rojêk mird pîl bibi. Kinarêk ra zî Emoya xo fikirîyaynî. Ande ser dima Emoyi ey rê bibê sey awke, bibê sey nan. Wîna bander yewbinan bîbê. Çimê ci tim Emoyi geyraynî. Ino keye, ina bajari, inê dîsê ey rê ande xerîb ameynî ke seke qefes de bo. Nefesê ci teng bînê wextirawext. Tayê wextan de seke fekê ci de kirante esta, wîna bêtehm bînê. Ne o aîdê bajari bi ne zî bajari ra çîyêk aîdê ci bi. Eke dewe de bibînê inê wextan de embazanê xo reyde binê seya darêk de roniştinî û behsê verînan kerdinî. Tereqnaynî heta şan. 

Tam tikê banderê keye yew lajê xo bînê, aşma ci qedîyaynî û şinê keyeyê lajê xo bînê. Ino keye bedilnayiş bajari tam kerdinî zindan ey rê. Labelê lajanê xo ra nêvatinî. Qayil nêbi ke keyfê înan biperno. Ê ino hal ra memnûn bî. 

Dewe de mangayêk înan estbî. Tira qatiq werdinî. Wexto ke Emoyi merde, mecbûr mendi ke manga biroşo. Dewe de xo dima bexçeyê xo û rezê xo caverda. Wesar vîyartibi la rez bêwahîr mendibi. Her sere rezê xo ra sey yew bebik ewnîyaynî. Emoyi dima tene o bêwahîr nêmend. Dar û berê înan, rezê înan bêwahîr mendî. 

Wîna fikiranê xorîn mîyane de hîşê ci vila bibi. Çay, yê dest de serd bîbê. Roj hêdî hêdî şinê awan. Wexto ke xo aqilîya, nefesêko xorîn ant, çaya ke binê bardaxi de menda yew qolt de fir kerdi û şi saloni.

WAREYÊ PÎRANÎ DE VATEYÊ VERÊNAN RÊ EWNAYIŞÊK

1. DESTPÊK 

   Vateyê verênan, wextê verênan ra heta ewro ciwîyayişê komelî ra nesilîyenê û virazîyenê. Inê tewirê edebîyatê şarî, ciwîyayişê komelî ra, şeklê ciwîyayişê komelî ra dûr nînê krîtîk kerdiş. Vateyê verênan tecrubeyê çand seyî serran xo mîyane de îhtîva kenî. Ê, hîs, fikir, bawerî û kultirê yew komelî eşkera kenî. Semedo ke vatoxê înan belî nîyo, anonîm ê. Qerekterê yew komelî zî vateyê verênan de belî beno. Xulasa semedê yew komelî şinasnayişî ra vateyê verênan, wasitayêk muhîm ê. Yew komel eke cotkarî keno, zafê vateyê verênanê inê komelî zî cotkarîye sero benê. Eke yew komel kişta deryayî de roşeno û tîcaretê maseyan keno, vateyê verênanê ay komelî termanî deryayî îhtîva kenî. 

2. PÎRANÎ DE VATEYÊ VERÊNAN 

Ma cêr de goreyê babetanê ci vateyê verênan hîrê tesnîf kerdî. Labelê kê şinê inê tesnîfan bizêdnî. Vateyê verênan ke cêr de mi sey nimûne dayî ra tayêne mi arî kerdi, tayêne zî mi kitaba Malmîsanijî ''Folklorê Ma Ra Çand Numûney'' î ra girewtî. Ê ke mi arî kerdî kişta înan de perantezi mîyanê de MAK(Mi arî kerdî) nuşte yo.

 A. Tesnîfo Ewilîn 

Pîranî de semedo ke komel zafanê cotkarîye û heywantîye keno, zafê vateyê verênan wîna motîfan îhtîva kenî: Dare, hêga, sindor, cite, cuwen, paletîye, vaş, bize, manga, ga, golik ûsn. Cêr de ma ino îzahatê xo rê wareyê pîranî ra tayê nimûneyan danî û inê vateyê verênan hetê mehna ra krîtîk kenî:

a. Margirewte herinda resnî(kendîl) ra terseno. (MAK) 

Keso ke mar ey dano edî herinda resnî ra zî terseno. Çimkî herinda resnî zî mar manena. 

Bitirkî: Sûtten agzi yanan yogurdu ûfleyerek yer.

b. Kîbareyi gayê citî rê nêmanena. (MAK) 

Ê ke wesfeyê xo nêanê ca miheqqeq heqê ci danî.

c. Oyo ke elbon virazeno, qulpan(çelman) zî pakeno. (MAK) 

Keso ke aqilê xo de projeyêk virazeno, goreyê ay proje hedrayîya xo zî keno. 

Bitirkî: Mînareyî çalan kilifini hazirlar.

ç. Mi cita xo kerda, nêreyê xo leqnayo. (MAK) 

Mi wesfeyê xo ardo ca. Oyo ke bara mi kewto mi kerdo. Ez rehet a. 

d. Ma herê xo sermitnayo, boçe de verdayo. (MAK) 

Ma qismê mûhîm yê karê xo qedenayo, qismêko sivik de vindertî. 

Bitirkî: Yûzdûk yûzdûk kuyruguna geldîk. 

e. Pê estorê şarî kê espar nêbenî. 

Pê malî şarî kê yew ca nêresenî. 

ê. Qurreyeyi gayê citî rê zî nêmanena. 

O yo ke qurretî keno kam gam bibo ko heqê a qurretîye bido.

f. Biza ke biza heta ke cayê xo dûz nêko nêrakuwena.

 Her kes gerek goreyê layiqê xo têwbigeyro. 

Kê şinê wîna nimûneyan xeylek bizêdnî. Tene wareyê pîranî de ney, pêro wareyanê kirdan de semedo ke debara înan pê cotkarîye û heywantîye beno, vateyê verênanî înan tewr zaf inê wirdî babetan ra motîf û terman îhtîva kenî.

 B. Tesnîfo Diyin 

Kirdan mîyanê de semedê cinîkan ra zî xeylêk vateyê verênan estî. Înan ra zafê cinîkan kêm aqil û kemanê danê şinasnayiş. Her çande qebul kerdiş zehmet bibo zî komelê kirdan mîyanê de cinîkê yew game camêrdanî ra tapa menda ya.

 Wîna zafê vateyê varênanî de cinîkê wîna îzah bîyê: Zaf qal kenî, aqil sivikî, nêzanî debara keyî bikerî. Tayê nimûneyî:

a. Cinî bî kuarî, kelle berd da Eyşê Farî. (MAK) 

Cinî wayirêk meqamî bîya, karê nêbeye û nebaşî kerdî.

b. Aqilê cinîyan keşa înan de yo, wexto ke wardenî rişeno. (MAK)

 Cinîkê bêaqil ê. Riyê ino ra kê gerek zaf ehemîyet ndî vaetyanê înan. 

c. Cinî kê ezîz zî kena rezîl zî kena. 

Ina vateyê verînan tirkî de zî eyn şekil de est a. Her çande tîya de cinîke, hem baş hem zî nebaş hetanî ra tesvîr bibo zî peynî peyen de mehnayêka nebaşi fehm bena. 

ç. Cinî zî nême bena, mal nême nêbeno/ Wa cinîya kê ortax biba wa malê kê orta nêbo.

 Her çande tîya de çîyo ke qest beno nebaşeya ortaxîyeya zî, cinîke sey çîyê ke bêmûhîm ameya tesvîr kerdiş. Binê inê vateyê verênan de mantiko nebaş û tapamende esto. 

d.Cinî çande raşt biba zî sey vaştirî çewt a.

Çandê kêm bibê zî tayê vateyê verînan de cinîkan rê mehnayêka pozîtîf wenîya ya. Nimûne: 

Cinîya dewe, dest û polê camêrdê xo ya: Her çande pozîtîf biasa zî ina vatêyê verênan de zî cinî sey parçêyê camêrdî hesibîya ya. 

C. Tesnîfo Hîreyin 

Ino tesnîf de ma vateyê verênanî pîranî de armenîyan sero vindenî. Seke ma pêro zanî jenosîdê 1915î ra ver wareyê pîranî de xeylêk armenîyê ciwîyaynî. Hem merkezê pîranî de hem zî dewanê pîranî de. Kirdî û armenîyê çand sey sere pîya ciwîyayî. Ino zî sey sewbina zafê çîyan, tesîrê vateyê verênanê kirdan zî kerdo. Wexto ke ma inê vatêyê verînan ra ewnîyenî, armenîyê xebatkar, cîhat û dewlemend ameyê tesvîr kerdiş. Ino tesadûf nîyo helbet. Cîhatî û xebatkarîye armenîyan malumê ma hemîn a.

a. Armenî va, kê çand roj betal bîyê, kê ande roj zî veyşan benî. 

b. Armenî va, lingî pize çarnenî. 

Seke şima inê wirdî nimûneyan de zî veynenî tîya de vatoxê vateyê verênan, vatişê armenîyêk neql keno. Yanî wayirê vateyê verînan esil bi xo armenîyêk o.

c. Bixebetî sey armenî, biweri sey mîrî. 

Tîya de hewna xebatkarîye armenîyan tesvîr bîya. 

d. Armenî va wa aqilê peyen yê kurdî mi de bibo, wa çîyêkê mi çinê bo. (MAK) 

Semedo ke aqilê kurdî, tewr peynî de wexto ke heme çî qewmîya yeno sereyê ci ser ina vateyê verênan vacîye ya. Cîranê kurdan armenîyan ino ferq kerdo û ina qale vata.

HESO PUSKUL ÇÎYÊ MA KENO?

Zilm û tehda gelo şinê kam vengan bibirnî? Hûkmê înan tene govdeyê merdimî sero beno?

Çi şino sergovend lal bikero? Eke sergovend lal bi, rewşa rêza govendi se bena? Îcab keno ke rêza govendi se bikera?

 Helbet kolonyalîstî, tene cuya kurdan înan ra nêgirewti. Yan ma wîna vacî, kolonyalîstkiştişê kurdan reyde rehet nêbeno. Tene kiştiş reyde nêvindeno. Merdim lal keno, ker keno, ge ge beno ke sey yew dara wuşk verdeno. Gan nêgîno, rûh gêno. Merdim sey yew dara wuşk maneno. Merdimo ke wîna mend, dar û berê ci bêwahar manenî. Heywan mal û milkê ci talan keno. Koyan de xoz benî zaf. Mehşilêra ke banê ci verde ya, pişanê xo reyde pêro ban gêna binê xo. Rezê ci mexel de maneno. Serê banê ci yê herrin ra vaş zîl dano. Gozêra ke bostan de ronaya, bêwaharî ra wuşk bena.

Yani işxal, tene ard işxal kerdış niyo.

Hikayeya Roşan Lezgini Xoz Bîyê Zafî de serqerekter Heso Puskol o. Derhêqê ci de nuştox destpêkê hîkaye de wîna nuseno: ''...Govendgêrêko yeman bi. Def û zirna têdir betelnayne. Veyweyo ke Heso Puskul tede nêbiyêne, xeyr tede çinê bi.Wexto ke nêkewtê mîyanê meydanî, çilkê areqî sey libanê mircanan tehta çareyê eya ke nika verardkî çiqirê xorînîsey xetanê cite pira kaş bîyê ra veracêr çilkayne...''

 

Seke şima zî inê cûmleyan ra fehm kenî, Hes keyfweş o. Goreyê xo heyatî ra tehm gêno. Kay reyde hem o şa beno, hem zî însanê şa benî.

La gerek ina şayî ey rê nêmendinî. Hûkmê kolonyalîstî ey sero zî biameynî ronayene.

Hûkmat Hes û hîrê dewijanê ci gêno binêçiman û vîst û heşt roj îşkence de manenî. Ma ino qismê hîkaye nuştoxî ra biwanî:

 

''... Rojêk şewdirêk rew ez çarraya Seyrantepeyê Dîyarbekirî ra viyartêne û şiyêne cayê karê xwu. Ez çi bivînî! Eno Heso Puskul û hîrê dewijê xwu wa hê leweyê rayîrî de pilosîyayê pêro. Ti vanê gor ra vejîyayê. Wexto ke mi çim vist pira, mi va:

-Xal Hes!

Ca de pêşîya mi ro û sey tutan kurr û berma. Vatêne:

-Bira, ma kiştî, ma xesênayî... Oy bira, ez qirbûnê tu bî! Vonê , şima non do terîstû...''

 
Hesê ma ino îşkence ra dima şino, yewna Hes yeno. Heso keyweş, Heso govendgêr, Heso zerenc şino; Heso ker û lal yeno. Sey heykelî mat mende yew tewir dûrî ra ewnîyeno.

Nuştox ino halê Hes sero tesvîranê serkewteyan keno.

 Hûkmat lal û ker bîyayişê Hesê ma reyde zî nêvindeno. Dewa ey veşneno. Heso lal û ker, nika zî beno koçber. Yeno Amed. Dewa ci veng û tal bena. Meydon teyr û tebir rê maneno.

Xoz benî zaf!

 Seke ma pêro zanî edebîyat, semedê amancanê polîtîkî ra bîyo wasitayêk mûhîm. Ina hîkayeya Roşan Lezgînî de zî ma wîna yew amanc veynenê. Nuştox, hûkmê kolonyalîstî, bedilîyayişê Heso Puskul reyde ano çimanê ma ver. La oyo ke bedilîyeno, tene Heso Puskul nîyo. Xozayîya Kurdistan zî bedilîyena. Nameyê hîkaye zî bala ma anceno ino bedilîyayişî sero. Eya, tesîrê ewilîn yê kolonyalîstî sero zaf hîkaye, roman û şîîrê ameyî nuştiş. La tesîro diyin yê kolonyalîstî sero nuşte çino. Eya, însanê kişîyayî, dewê veşîyayê la heto bîn ra gozêra ke berê ver de ronîyaya huşk bîya. Rez bêwahîrî ra mexel rê mendo. Kutikê çand serre yê dewe veyşanîye ra merdo. Xoz bîyê zaf.

 

Lezgîn bala ma anceno ino bedilîyayişo diyin sero zî.

 Ziwanê Lezgînî sero ma şinê vajê ke her çande yew hîkayeya dramatîk binûso zî, serebutî ajîtê nêkerdî. Qelema ci de ajîte û demagojîyê klasîko ke nuştoxanê kurdan mîyane de esto, çino. O serebûtî Heso Puskul, ziwano sade û fesîh reyde nuştî. Hîsê xo nêdekerdî mîyan. Yanî seke yew meqala binûso.

Goreyê mi, hîkayeyanê dramatîkan de ino tewir ziwan, wendozî sero dahîna bitesîr beno. Herind verdeno.

 Nuştox cayêk de behsê keynayanê Hes Puskul keno. Her çande inê vateyê nuştoxî, wendoxî rê ecîb bêrî zî eşkerayo ke nuştox tîya de wazeno bala wendoxî bianco rewşa pîyê înan rê bêelaqayîye gedeyanê ci. Xisusên gedeyanê ci, la bi mehnaya pêroyî de ma rehet şinê vacê ke tîya de rexneyêko komelî esto. Rexneyêko ciwananê komelî rê esto. Nuştox seke vajo, pîyê şima, bawkalê şima, kalikê şima çi dîyo, şima se kenî?

 ''...Wey Heso Puskul wey! Bêveng. Kerranê dêsê mizgete ra bêvengêr. Piştîya xwu şanaya dês. Destî binê çengan de bestê. Mat mendo. Ez nêzana ewnêno kam ca ra. Belkî zî qet nêewnêno...''

 Xorîneya ewnîyayişê Heso Puskulî de cewabê zaf çîyê estî. Çimê ke weş veynenê lazim ê.

Mîçîka ke dewa Heso Puskulî de teyşanîye vera mirena, riyê kolonyalîstî ra mirena. Sebebê a mîçike û sebebê govenda ke bêsergovend menda, yew a. Roşan Lezgîn sey lekmate ina raştîye dano riyê ma ro.

FEKÊ PÎRANÎ DE ŞUXULNAYIŞÊ ZEMÎRAN

Çekuyê ke herinda nameyanî de şuxulîyenî binameyê zemîr yenê şinasnayiş. Ceda çekuyanê zemîran, name yo. Ma ina xebata xo de zazakîya standarde de û fekê pîranî de şuxulnayişê zemîran têver nenî. Îcab keno ke ma ewilî vacê, pîranî de zî dewe bi dewe şuxulnayişê zemîranî bedilîyeno. Riyê ino ra bi mehnaya pêroyî de, heta ke ma şina pêro şuxulnayişê zemîran ameyê nuştîş. Şuxulnayişê zemîran de qaydeyê ke zazakîya standarde de estî, fekê pîranî de zî estî. Qaydeyî eynî yê la tene vatiş û nuştişê zemîran bedilîyeno. Seke şima zî zanê zemîrî xo mîyane de çand tewir ê. 

1-ZEMÎRÊ KESΠ

Zazakî de di tewir zemîrê kesî estî:

 A. Zazakîya Standard De 

A)Nêanteyî(Sade)              B)Anteyî(Oblîk) 

Ez, Ti, O, A                       Mi, To, Ey, Aye

Ma, Şima, Ê                     Ma, Şima, Înan

 B. Fekê Pîranî De 

A)Nêanteyî(Sade)             B)Anteyî(Oblîk) 

Ez                                     Mi

Ti                                      To

O/U/Yê/Yo/Yû/Û             Ey/Jey/Ay

A/Ja/Ya                            Aye/Aya

Ma                                   Ma

Şima                               Şima

Ê/Î/Yê/Yî                        Înan/Înon/Îno

                                       Yînî/Jînî

Tayê dewê pîranî de şuxulnayişê zemîran sey standardî yo. Mavacî dewa Şêxmalan, Tehnzêr û Zeydan. Ma rehet eşkenê vacî ke tene babeta zemîran de ney, bi mehnaya pêroyî de pîranî de zazakîya standardî rê tewr nizdî fek, fekê inê dewan o. Dewijê inê dewan, çekuyan gindir nêdenî û kilm nêkenî. La zafê dewan de û merkezê pîranî de semedo ke heta nika yew ziwano standard çinê bîyo û zazakî ziwanê perwerde nêbîya, vatişî de çekuyî gindir dîyenî. Sebebê ino zî ''Qanunê tewr tay ked reyde vatiş (En az çabayla soyleme yasasi)'' ya. Mavacî dewa Tenhzêr de zemîra ''înan'' hewna çekuya înan reyde yena vatiş. La dewa Dêranî de ina çekuye gindir dîyena û bena ''Înon''. Wexto ke yew Dêranij lez qal keno ina çekuye sey ''Îno'' vano. Yanî înan ewilî bena înon, dima zî bena îno. Merkezê pîranî de dahîna sivik û tek hece reyde yena vatiş û bena ''Yên'' . Seke şima zî veynenî, çekuye her wexto dahîna kilm bena û kilm yena vatiş. 

C. Şuxulnayişê Zemîranê ''Înon'' û ''Îno'' 

Tîya de ez wazena şuxulnayişê çekuyanî ''Înon'' û ''Îno'' sero zî taye vindera. Zazakî de bedilîyayişê vengan, babetêka eşkera ya. Xisusen tayê vengê estî ke ca bi ca bedilîyenî. Vengê ''-an'' û ''-am'' înan ra di heb î. Çekuyanê înon û îno zî bedilîyayiş inêvenganî reyde ameyê meydan. Pîran vîşêr hema hema tû mintiqaya kirmancan de inê wirdî çekuyî nînê şuxulnayiş. Wirdî zî mahsusê fekê pîranî yê. Çîyo ke gerek bala wendoxî bianco tîya de herfa ''o'' ya. Ina herfi tene inê wirdî çekuyanî de ney, bi mehnaya pêroyî de fekê pîranî de zaf yena şuxulnayiş. Fekê pîranî de zafê herfê venginî vatişî de bedilîyenê û benê herfa o. Nimûne: Pîran-Pîron, Ban-Bon, Kam-Kom, Vano-Vono, Şino-Şono 

Fekê pîranî de şuxulnayişê ina herfe û fekê çewligî de şuxulnayişê herfanê ''-ue'' yewbinan manenî. Her di zî mehsusê wareyê xo yê. Ma şuxulnayiş zemîranî înon û îno, şinê wîna îzah bikerî.

 D. Şuxulnayişê Zemîranê ''Jey'' , ''Ja'' û ''Jîn'' 

Şuxulnayişê înê zemîran zî tene mehsusê tayê dewanê pîranî yo. Dormareyê çar panc heb dewanê pîranî de inê zemîrê şuxulîyenî. Sewbina tû mintiqaya kirmancan de inê zemîrî wîna nînê şuxulnayiş.

 Seke şima zî veynenê herfa ''j'' yî badê ameya inê çekuyan ver. Yanê herfa ''j'' çinê ba zî inê çekuyî wesfeyê xo anê ca û sey zemîrî yenê şuxulnayiş. Mavajî ''ey, a û în'' zî sey zemîrî şuxulîyenê û bê herfa ''j''yî eynî mehna îfade kenî. 

Tîya de çîyo ke muhtacê îzaho ino yo: Herfa ''j''yî kura ra, kam wext ra û senî ameya şuxulnayiş? Biraştî cewabê ino persî gerek hete ziwanzanan ra bêro dayiş. Mi gramer û ferhenagê zazakî de ino bedilîyayiş sero çîyêk nêdî. Eya, zazakî de bedilîyayişê venganî j, ç û z esto. La tîya de wîna yew bedilîyayiş çino. Tîya de dahîna zaf ma eşkenê behsê bedilîyayişê venganî ''y'' û ''j'' bikerî. Eynî ino tewir yew bedilîyayiş fekê Dêrsimî de yeno vera ma. Weyra de mavajî herinda yewî ra jew vanê. La her di fekê zî yewbinan ra zaf dûr î. Têkilîya her di fekan hema hema çin a. Riyê ino ra kê rehet rehet nêeşkenî vacê ke her di bedilîyayişê zî eynî yê. 

Peynî peyen de ez eşkena vaja ke şuxulnayişê herfa ''j''yî sero xebatêka xorîn lazim a. Her çande şuxulnayişê ino herfî pîran û dêrsimî de yewbinan bimana zî kê rehet nêeşkenê vajê seyyêwbinî yê. 

2-ZEMÎRÊ NÎŞANΠ

A. Zazakîya Standard De

                                 Nêanteyî(Sade)        

Semedê nizdî ra:      No, Na, Nê              

Semedê dûrî ra:       O, A, Ê                    

   

                                 Anteyî(Oblîk) 

Semedê nizdî ra:      Ney, Naye, Nînan 

Semedê dûrî ra:       Ey, Aye, Înan

B. Fekê Pîranî De 

                              Nêanteyî(Sade)          

Semedê nizdî ra:   Ino/Enû/Eni          

                             Ini/Inu/In                    

                             Ina/Ena                             

                             Inê/Enî/Inî/Enê                

                                                                      

Semedê dûrî ra:      O/Û/Û/Yo/Yu          

                                A/Ya                       

                                Ê/Î/Yê/Yên            

  

                               Anteyî(Oblîk) 

Semedê nizdî ra:      Ey/Jey/Yê/Yu

                                Aye/Aya/Ja/Ya

                                Înan/Înon/Îno/Yînî/Jînî 

                                

Semedê dûrî ra:       Ey/Jey/Yê 

                                Aye/Aya/Ja

                                Înan/Înon/ Îno/Yînî/Jînî 

                                                            

Fekê pîranî de halê anteyî de semedê nizdî ra sey standardî çekuyê şuxulîyenê la vernîya înan de her tim herfa ''I'' yena. Inê zemîrê fekê pîranî de tû dewe de bişeklo ''No, Na, Nê'' nêşuxulîyenî. Miheqqeq herfa ''I'' vernîya înan de yena. 

Zemîrê nêanteyî zî hem semedê nizdî ra hem zî semedê dûrî ra eynî şuxulîyenê. Yanî sey standardî, halê nêanteyî de semedê nizdî ra vernîya zemîran de herfa ''N'' nêşuxulîyena. Hewna sey zemîrê kesî, halê nêanteyî de tene yew form çino fekê pîranî de. Seke şima zî cor de veynenî, semedê her zemîrê nêanteyî ra tewr taye çar heb form estî. Îzahatê ke mi zemîrê kesan de semedê şuxulnayişê zemîranê ''Înon, Îno, Jey, Ja, Jîn'' kerdî, tîya de zî eynî yê. Riyê ino ra hewna nuştiş îcab nêkeno. 

3- ZEMÎRÊ NÊDÎYARÎ(BELGÎSÎZ ZAMÎRLER)

 Ino tewir zemîrê, herinda nameyan bişeklêko nedîyar tewşenî. Her çande heta nika xebatanê zazakî de zaf ca nêdîyayo ino tewir zemîran zî, zazakî de wîna zemîrê estî û ez tîya de bikilmî behsê ê ke fekê pîranî de şuxulîyenî kena û semedê her yewî ra nimûneyêk dana. Zemîrê Nimûne Yew -Înan ra yew nêame bi. Çî - Tayê çî werdibi. Tayê - Înan ra tayêne ameybî. Kes - Kesî ra veng nêvecîno. Pêrune - Pêro ameyî keye. Hemîne - Hemîne rê vatibi. Kê - Kê vanê qay merdo.

4- ZEMÎRÊ PERSΠ

Sey zemîranî nêdîyarî, inê tewir zemîrê zî heta ziwanzanan ra zaf nêameyo nuştiş. Inê tewir zemîrê, bişeklêko persî reyde herinda nameyan tewşenî. Înan ra ê ke fekê pîranî de şuxulîyenê wîna yê:

Zemîrê                  Nimûne 

Kam                     -Kam vato ti meyman a? 

Kura                     -Kura ra yeno ino veng? (Gruba Xebata Vate, sey standardê ina zemîrê, çekuya ''Kotî'' qebul kerda. La pêro pîranî de çekuya ''Kura'' yena şuxulnayiş.)

 Çi                       -To çi ardo xo reyde? 

5-TAYÊ ZEMÎRÊ BINΠ

A. Xo/Xwu/Xwi 

Ino zemîrê, tim halê sade de şuxulîyeno û z
afhûmar nêbeno. Peygir nêgino labelê heta mehna ra şino zafhûmarî îfade bikero. Herinda pêro zemîranî kesî ra yena şuxulnayiş. Standardê ino zemîrê sero xeylêk xebatî û mûnaqaşa bîyê. Gruba Xebata Vate nuştişê ino zemîrê sey ''xo''yî qebul kerda. Labelê fekê pîranî de hema hema tû dewe çina ke ino zemîrê sey ''xo'' bişuxilna.

 Şuxulnayişê ino zemîrê de wexto ke merdim bala xo anceno ser, ferq keno ke pîranijê herfa ''w''yî zî şuxulnenê. Yanî fekê pîranî de ino zemîr, dîftong reyde vajîyeno. Riyê ino ra ma şinê vajê ke herfa ''x''yî dima herfa ''w''yî yena. Labelê herfa hîreyin dewe bi dewe, merdim bi merdim bedilîyena. Çîyêko sabît çino. Xwu zî vacîyeno, xwi zî. Fikrê mino şexsî ino yo ke, fekê pîranî de ino zemîr sey xwu şuxulîyeno. 

B. Ci/Ti 

Ino zemîr, gureniyişê xo gore cûmle mîyane de hem makî hem zî nêrî yew mehna gêno. Kê eşkenê vajê ke cînsîyetê ino zemîr çino. Gruba Xebata Vate standardê ino zemîr sey ci qebul kerdo. Labelê fekê pîranî de tû dewe çina ke ino zemîr ino şekil de bişuxilna. Pêro pîranî de ino zemîr bi çekuya ''ti'' reyde şuxuliyeno.

 Nimûne : 

-Ti ra vaji, wa bêro. 

-Ez ti ra nêvana.

HESENÊ MA

 Ay ware de o sey xebatkarê rayiran têwgeyraynî. Rayir viraştinî, pird viraştinî, ê ke herimîyayê raşt kerdinî. Çimê millete de o yew memurê dewlete bi. Heme kes ey şinasnaynî. Esil bi xo zî pîranij bi zatenî. Riyê ino ra millete yewna hawa tira hes kerdinî. O Hesen  bi. Semedê karê xo ra dewe bi dewe geyraynî. 

Hewna rayêk rayirê ci kewtibi kinarê Têrkanî. Sereyê payizî yo. Hema germ nêşikîyayo. Tînc mezgê merdimî girnena. Saet nizdîyê yew o. Mîyanê hile de ino ware de merdim seya daranî de bile nêhewîno. Wiz û wiza meys û mulan a. Hesen veyşan û teyşan bîyo. Rayiran de çeqqayo reqqayo. Raştê dewêk yeno û bêçareyî ra bero ewilîn kuweno. Cinîkêk akena berî.  

Hesen vano, wayê ez hem veyşana hem zî teyşan a. Kerema xo ra ti nêeşkena yew loqmeyê nan û yew çengê awe bida mi? Cinîke xof mîyane de manena. Tim û tim wîna xeyr û xerîb merdimî berê ya nêkuwenî û tira çî nêwazenî. Çand sanîye fikirîna û dima vana,  wullayî xalo merikê mi teber de yo. De ti bê zere, ez  to rê çî bihedirna, heta ke merik bêro.

Cinîke zî ay roj yew taştê nan pewto, newe qedînayo. Di heb nanê tezze û yew silhîya duyî ana  Hesenî ver ronena. Dima şina  xilika(sey testî) xo ra di qîlekê ruwen vecena ana. Cinîke wexto ke destê xo dekena xilike û tira ruwen vecena, Hesen ya veyneno. Hîşê ci cinîke serro a game. Gêst merdo, riyê ino ra çimê ci cinîke reyde geyrenî.

Cinîke ruwen ana nano germin sawena û şîne hêyate. Hesen kişto kinarê ay nano ruwenîn rê peşeno, peynîya ci ano. Seke peyê berê hepsî ra veredîya yo. Nano germin, ruwen û duyî reyde Hesenî rê beno sey cebayiri. Weno qedineno la mird nêbeno. Xisusen ruwenê cinîke zaf weş ba ci şono. Ruwen tezze yo û o zî gêst merdo. Aqilê ci ruwenê cinîke de maneno. La şermayeno cinîke ra vaco, mi rê tikêna ruwen bîyari.

Wexto ke o ruwenî serro fikirîno, a game cinîke yena yê het vana, xalo merikê mi ameyo. barê ci esto. Betelîyaye yo. Ez şina teber ey rê ardim kena,  ko ma tikêna mend bêrî. Ti tîya de vinderi. Hesen vano, tamom waye, ez ha paveyê şima ya. Ti şo.

Cinîke senî ke berê keye ra vecîyena, Hesen hêz dano xo wardeno şino şibaka hêyatî ra  xilika ruwenî veceno. Hema ecelî reyde destê xo yo raşt dekeno xilike. Heta herçineyê(dîz) ci zî  şino zereyê xilike. Zereyê xilike de destê xo pir ruwen keno û keno ke polê xo kaş bikero. La pol tapa nîno. Herçineyê ci fekê xilike ra nêvecîno. Se keno nêkeno polê xo nêeşkeno veco xilike ra. Têmîyan kuweno. Ruwenî ra zatenî fek veredayo. La hewna zî pol nêvecîno.  Xilike dekeno mîyanê linganê xo, pê linganê xo ya tewşeno û polê xo kaş keno. La hewna zî bêfayde yo. 

A game teberê keyî ra vengê cinîke û camerdî yeno. Hesen hema lez û bez şino zereyê ode. Kelecanî vero hema hema qelbê ci nêedilîyeno. Se bikero ke ino şermî ra xo bixelesno? A game fikirêk yeno hîşê ci. Hema çakîtê xo fîneno xo ser. Xilike binê çakîtê de limneno. Dima şino sifreyê xo serro roşeno.

Cinîke û camêrd yenê zere. Camêrdê cinîke hema şino Hesenî het, vano xalo ti xey rameyî, çimanê ma serro ameyî. Wîna vano û destê xo yo raşt dergê Hesenî keno. La Hesenî pê desto çep destê raştî yê camerdî tewşeno. Camêrd sebebê ino fehm nêkeno la serro zaf nêvindeno. 

Yewbinan persenî û vera yewbinan de roşenî. Camêrd vano, xalo to germ nîyo, çaketê xo bidê mi ez to rê bileqna? Hesen hema ca de cewabê ci dano, vano, nê warza nê. Mi serd girewto. Ez taye nêweşa. Semedê ino ra ez çaketê xo nêvecena. Camêrd vano, tamom o wext.

Wîna taye roşenî, nan dima cinîke înan rê çay ana. Wexto ke çaya xo wenê teberî ra yew gede yeno. Birazayê camêrdî yo. Vano, dato bawo vano bê keyê ma, ma biroşî.. Wa misafirê to zî bêro to reyde. Camêrd vano, tamom ma yenê. A game aqilê  Hesenî ra çewres çî vêreno. Se bikero ke xo bixelesno ino bela ra? Hesen wîna fikirîno û wirdî pîya wardenî ke şêrî keyê birayê camerdî. Hesen rayir de çimanê xo çar akeno. Hema yew firset destê ci bikewo û a xilike ra bixelesîyo. Zereyê xo de hil û gilam xo ra vano, kutîkzayê kutikî! Ne ti bî ne zî eşqê ruwenê to bi! To tikê gi biwerdinî dahîna rind nêbi herinda ino halî ra!  Zereyê  xo de wîna vacîyeno û hetêk ra zî dormareyê xo ra ewnîyeno. Ewnîyeno ke kişta dewe de yew dereyo xorîn esto. Ca de fikirêk yeno aqilê ci. Ageyreno camêrdî ra vano, warza ti hêdî hedî şo, ez ino dere de destmajê xo sist kena û yena. Camêrd vano, tamom xalo. Ez ha raymanena, ti ino rayir taqîp bikeri bê. Hesen vano, tamom û hema ca de vera xo tadeno heta dereyî ra û gamanê ecelî reyde vazdeno şino. 

Hewa nizdîyê mexrebî bibi. Dîna hêdî hêdî bîbê tarî. Hesenîma nizdîyê dere keno û dormareyê xo ra ewnîyeno ke yew kerra biveyno û xilike bido kerra ro, bişikno. Ewnîyeno ke dere de yew çîyo sipîyo gindilokin esto. Tayê izdîyê ci şino û zereyê xo de vano, oxx! Yew kerraya xişini, axrîke ma ina xilika malxirabi ra xelesîyenî! Wîna vano û heta ke tede quwwet esto, kîn û nefretî reyde polê xo hewaneno dano kerra serro. Senî ke dano kerra ro, kerra ra yew qirrî nêvecîyo! Yew xaloyo extîyar vano, ay bawko ay daykê, ayyy! Ez merdo!  Wîna naleno û gindirdêno kuweno zereyê dereyî, xora şino xereqîyeno. Hesen çi biveyno, mevaci ke çîyo ke sey kerra ey rê asayo, yew xaloyo extîyar o. Xaloyo feqîr kincê xo yê sipî xora dayî û vaşto ke dere de destmajê xo sist bikero.

Hesen wexto ke zereyê dere de xalo derg bîyaye veyneno, dahîna têmîyan kuweno. Hema hema aqilê xo nêperneno. Belayê xilike ra xelesîyeno la yewna bela peyda beno ey rê! 

Vano qay xalo merdo. Qirtê qilikê ci qerefîyeno. Acî şino, qayme şino la yew çare nîno aqilê ci. Xo bi xo vano, ez edî nêeşkena ageyra ay camêrdî het. Dewe, ko pê bihesîye rewşa xaloyî. Ay wext ko bizanê ke mi wîna kerdo. 

A game ewnîyeno ke peyê yew banê de yew axur  esto. Yew cinîka kokimi tira vecîyena şina zereyê keyê xo . Hesen hema vazdeno şino zereyê axurî. Axur de yew simzore(mereke) esta. Xo bi xo vano ez emşo tîya de vêrna, ko serê sibayî ez vecîya şêra ina dewa kutikî ra! Şino zereyê simzore la xo bi xo vano, nêbo nêbo wayirê keyeyî bêrî tîya û mi biveynî. Riyê ino tersî ra xo dekeno binê simerî. Tayê simer erzeno xo ser û wîna vindeno.

Saêt pêser pêser qelibîyenî û beno orteyê şewe. Wayirê keyeyî çand ray yenê şinê, la ey ferq nêkenî. Hesen nêmeyî şewe de vano, her hal ina saeti ra pey kes nîno tîya, ez edî rakuwa. Wîna vano û gillîyanê xo pêser neno. Tam xora şino, vengêkî linganî yeno. Hesen mîyanê simerî ra gillîya xo veceno, ewnîyeno ke yew ciwano semt ameyo zereyê simzori. Ciwano semt ameyo û zereyê simzore de acî qayme şino yeno. Seke olta fîneno. Wexto ke Hesen sebebê ameyişê lajekî serro fikirîno, hewna vengê linganî yeno û na raye yew keynaya ciwani yena zereyê simzore. Ay wext mesela fehm keno Hesen . Mevace ke a simzore, cayê aşiqan a.

Wirdî aşiqî, kelecanî reyde yewbinan pêpersenî û destpêkenî teraqa xo. Derga derg tereqnenî. Hesen zî pê çar goşan înan goştareno. Taye wext dima keyneke şermayî reyde lajekî ra vana, ez to ra çîyêk persena la cewabê to wa raşt bibo. Lacek vano, persi delala mi. 

Keyneke vana, ti aşiqê çîyê mi bîyê? To çîyê mi begom kerd?

Lacek tayê fikirîno û dima tira vano, ti wexto ke şînê bîrê dewe ra aw kiriştinî keyê xo, to xo yew hewa têwşanaynî ke meperse! Ay têwşanayişê to zaf weş ba mi şi. Bejna to ya barî, aqilê mi sereyê mi ra girewtinî. Ez ay wext aşiqê to bîya.

Ino cewabê lajekî zaf weş ba keyneke şino. Peşmirîyena. 

Na ray lajek keyneke ra perseno vano, gelo to çîyê mi ra hes kerd, ti aşiqê çîyê mi bîya?

Seke cewabê keyneke vizêr ra hedre yo wîna vana, wullayê wexto ke to xele(genim) vay daynî, malîvanê to hewe de yewbinan dînê. Mi ay wext zere devista to. 

Inê cewabê keyneke fekê lajekî beno peyê goşanê ci.  Wîna ewnîyeno ke yew malîve, ha maxanê simzore vere kerdaya ya. Ca de aqilê ci ra çîyêk vêreno. Malîve esta, înan hete de simer zî esto. Çêra, keyneke hewna aşiqê xo nêkero? Hema piro beno maxanî ra malîve kaş keno û binê simerî ra keno, simer vay dano. Keyneke huyayiş û keyfî reyde temaşeyî ey kena..

Binê simerî de Hesenî ma, hema hema mîza xo xo rê nêkeno!

 Lajek yew ray malîve simerî ra keno, di ray simerî ra keno, raya hîreyini malîve raşte Hesenî ma nêra! Senî ke malîve bere gûnena, binê simerî ra sey yew gayî qirreno vano, boooxx!  Qirrayişê ey reyde keyneke a deqqa xereqîyena, kuwena ard. Lajekî zî hema hema camêrdayî ra nêkuweno. Qirtê qilikê ci qerefîno, çipi perreno teber. Peyê xo ra nêewnîyeno. Keyneke caverdeno, şino.

Hesen zî nalayiş û çizzayiş reyde binê simerî ra wardeno. Malîve raştê qarxeyanê ci ameya, kateyê ci çizzenî. Neng û nengşol xo ra çîneno, a dewe ra çîneno û orteye şewe, peyê xo ra nêewnîyeno. Ay tarî de heta ke quwwet linganê ci de esto remeno şino dewe ra.

Hayeke edî  nizdîyê a dewe ra vêro. 

(Ina hîkaye serebûtanê rastikînan ra pêame ya)

RENÇBER EZÎZ Û DEWRÊŞ BABA SERRO TAYÊ VATEYÎ

Her millete pê tayê çîyan est bena, estbîyayişê xo domnena û ameyox rê manena. Inê çîyê, sey ziwan, kûltir, orf û edet ûsn ê. Kûltir semedê estbyayişê yew millet rê zaf çîyêko mûhîm o. Nasnameyê a millete, kûltir de eşkera beno. Pekî kûltir senî ameyoxî rê maneno, ameyoxî reseno? Pê ziwanî. Pê nuştişî. Pê vatişî... La kam vano, kam nuseno, kam qal keno? Ewtîya de sey yew pirdê tarîxî; roşnvîr, deyrbaz, hûnermend û xebatkarê ay ziwanî yenê vera ma. Zazakî de wesfeyê Rençber Ezîz û Dewrêş Baba tam wîna yo. Ê wirdî sey yew pirdî, xora ver û xo dima pêra besto. Hîşê wextan pêra besto. Bîyê hîşê şarê xo. Wirdî zî hîşê şarê xo de herind verdaya. 

Wirdî roşnvîrê ma zî hema hema yew wext de emir kerdo. Ma nêzanî xebera înan yewbinan ra bîya yan nêbîya, la Rençber Ezîz goreyê Dewrêş Baba dahîna ciwan bîyo û dahîna taye emir kerdo. Emirê wirdînê zî xurbeteyi de qedîyaya. Emirê wirdînê de çîyê ke pêmanenê gelek zaf î. Dewrêş Baba pîrik û kalikanê xo ra qirkerdişê Dêrsim'î goştarit û pîl bi. Aîlêyê ci zî macîrê Dêrsim o. Dêrsim ra wenenê û yenê Gimgim de vindenî. Weyra de emirê xo domnenî. Gimgim de pîl beno. Sey nameyê xo, o yew dewrêş o. Çîyê ke dormareyê ci de qewmîyenê, bala ci ancenî. Zehmetîya kurdeyi, bindestîya kurdan, bandora ina bindestîye, macîreyi ûsn. Her çî sero vano. Çîyêko zor be ci şîyo yahût weş ba ci şîyo, ferq nêkeno. O tam yew deyrbazê şarê xo yo. Bitirkî yew halk sanatiçisi yo. Ge eşq sero vano ge Kurdistan sero ge zî yew serebûto ke sereyê ci ra vîyarto sero. Zazakî zaf weş şuxulneno. Îdyom û vatişkîyê zazakî rê hakîm o. Hunerê pêardişî ci, biquwwet o. Vateyanê deyiranê ci de cuya kurdan xo eşkera kena. Ha merdim cuya kurdan wend ha zî deyiranê ci. Tene zazakî ney, kurmancî û tirkî zî deyiran vano. Ziwananê bînan zî zaf weş şuxulneno. Mekteb nêwendo la tirkî zî weş zano.

 Dewrêş Baba sero kê eşkenî vacê ke o deyrbazê cayî yê şarî xo yo. Yanî bitirkî yerlî halk sanatçisi. O ewilî wareyanê xo sero tesîr kerdo. Gimgim de, Muş de. Bandora ci sey Rençber Ezîz hîra nêbîya. Mavacî o hûnermendo klasîk bîyo. La Rençber Ezîz hûnermendo modern bi. Vengê Ezîz'î Çewlig ra vecîya, Ewropa resa. Çar parçeyê Kurdistan'î de vengê ci lerzîya. Rençber Ezîz zî mehnaya polîtîk de atmosferêko xirab de hûnerê xo serro destpê kerd xebitîya. Çîyê ke dormareyê ci de qewmîyayî, eyrê zî bîyê sey sermaye. O înan ra çera. Dexwaya Kurdistanî bena, sîyasetê Tirkîya beno, eşqê cinîkêk beno... Babeta hûnerê ci teng nêbî. Cuye ey rê, goreyê ma hemînan dahîna zehmet destpê kerd. Şenikeya xo de çimê xo kerdî vîn. La ino ey rê nêbî engel. O semedo ke Rençber Ezîz bibo amebi dîna û gerek bibînê. Xebatkareya xo reyde şi Îstanbul. Weyra de hûnerê xo aver berd. Raştê atmosferanê tewir bi tewiran ame. Inê ey rê bîyê sey çime. O zî inê çimeyan ra zana aw bişimno. Xorteya xo de raştê riyê dewlete ame û welat terk kerd şi ewropa. Xurbeteyi qirika ey zî tewişti. La her nebaşî, xo reyde yew başî ana. Rençber'ê ma Ewropa da hûnerê xo dahîna aver berd. O edî bibi roşnvîrê Kurdistanî. Weyra de dahîna rehet nuştinî û vatinî. Cayîyîye(yerlîlîk) ra xelesîyabi edî. Hûnerê xo bimetodanê modern reyde îcra kerdinî. O toplumcu-gerçekçî bi. Nêheqî û zûlmkarî rê bêveng nêmendinî. Deyiranê xo reyde, ziwanê şarê xo bînê. Ziwanê erdê welatê xo bînê. Fekê Çewligî bêqusir û fesîh şuxulnaynî. 

Goreyê Dewrêş Baba, Rençber Ezîz hûnerê xo dahîna modern îcra kerd. Rençber Ezîz binameyê Hesreta Azadî yew albûm zî vet. Dewrêş Baba deyiranê xo bi sirûştekî vatinî û amatorkî qeyd bînê. Deyira ci ya ke profesyonelkî ameya vatiş, çina. Dewrêş Baba sey zafê hûnermendanê kurdan, hûnermendo klasîk bi. Zafê hetan ra zî wirdî hûnermendî ma pêmendinî. Mavacî wirdî pîya fekê wareyê xo şuxulnaynî. Zatenî wextê înan de yew zazakîya standarde çinê bî. Wirdî pîya hem zazakî hem kurmancî hem zî tirkî vato. 

Wîna hunermendî komela xo rê benê sey çilayêk. Xebata înan bena hîşê komela înan. Her komele zî ewilî pê hunermendoxanê xo şinasîyena. Inê wirdî hunermendê ziwanî ma, xebata xo reyde ziwanê xo aver berdo. Vengê zazakî bîyê wirdî bîya. Ewro ma rê kuweno ke ma înan sero dahîna xebat û cîgerayişê pêt bikerî. Hema zafê kird, Dewrêş Baba ra zî Rençber Ezîz ra zî bêxeber î. Zazakî bêwahar menda la îcab keno ke xebatkarê ci bêwahar nêmanî.