TANGERÎNES : YEW DIRIKE

 DESTPÊK

Tangerînes hîkayeya di extîyerê(Îvo û Margus) ke beyntarê şerê Abhazya û Gurcîstan de mendî, sero vindeno.

Inê wirdî merdimê, estonyayijî û wexto ke ino şer, yeno dewanê estonyayijan reseno, pêro estonyayijê wenenî, şinê Estonya. Labelê Îvo(Lembît Ulfsak) û Margus(Elmo Nûganen) hema nêşîyî. Nêeşkayo şêrî. (Yahut nêwaşto.) Wirdî pîya werteyê şerî de manenî û edî debara xo zor kenî. Îvo necar o. Margus zî wayirê baxçeyê mandalîyan o. Nîyetê înan(Yan zî ey Margus'î) oyo ke karê xo reyde pere biancî pêser û sey ê bînan, biwenî şêrî Estonya. Labelê tayê sebeban ra erey kewenî û şer yeno reseno fekê berê înan. 

Werteyê ino şerî de di heb eskerê birîndarê zî înan dest manenî. Mecbur benî ke wayirê inê eskeran bivejî. Inê eskeran gênî keyê xo û heyatê înan dahîna beno zehmet.

Fîlm, bitemamî ina hîkaye gêno werteyê xo. 

Tangerînes, fîlmêko namdar o û xeylêk ameyo qrîtîk kerdiş. Rîyê ino ra ma nuşteyê xo de tene tayê hokan ra Tangerînes sero vindenî.

BI MEHNAYA PÊROYÎ DE

Werteyê şerî de yew dewa tip û tali û di extîyarî. Kenê ke xo talukeyan ra bipawî. Labelê gerek berê înan zî yew roj bicenîyo. Miheqqeq bicenîyo. Û cenîyeno zî. Cenîyayişê berê Îvo'yî dima, mûmkûn nîyo ke heyatê înan sey verê dewom bikero. 

Tangerînes, yew fîlmê şerî nîyo. Labelê zafê fîlmanê şerî ra serkewtêr, şer sero vindeno. Merdiman sero tesîrê şerî, xeylêk serkewte yeno çimanê ma ver. Şer, senî însanan keno heywan û çîyêkê însanîye înan de nêverdeno? Werteyê şerî de însanîyeya xo mehfize kerdiş mûmkûn o yan ney?

Şerî de heqdar est o yan çin o? 

Tangerînes, cewabê wîna  û yê sewbina persan dano ma. 

Fîlm de hîrê tewir însan est î : Gurcîyê, abhazê(çeçenê) û estonyayijê.  Şer, beyntarê gurcî û abhazan de yo. Labelê estonayijê zî zilmo pîl veynenî. Ê zî tewr tay 150 sere esto ke ay heran de ciwîyenî. Feket dişmeneya înan bi kesî çin a. Birîndarê ke  Îvo û Margusî ardî keyê Îvo'yî, yew gurcî yew zî çeçen o. Wirdî zî yew pêrodayişî de birîndar bîyî. Doktor Juhan(Raîvo Trass) ke yeno înan çand rey mexne keno zî estonyayij o. Îvo, Margus û Juhan xeylêk merdimê nemirî,  beyntarê birîndaran de ferq nêveynenî. Labelê têkilîya wirdî birîndaran zaf xidar a. Inê hîrê kinarî, sey tez, antîtez û sentez yew têkilî mîyan de yî.

 Îcap keno ke, kê fîlm  ina hoke ra zî biewnîyî.

 MARÎ MA RA SE VANA?

Heskerdoxê sînema, fîlmê Nurî Bîlge Ceylan'î Bîr Zamanlar Anadolu'da de sehneyê keyna mixtarî weş zanî. Ay sehne de her gu yew qerekter yew sebep ra mîyanê xo de hesabê xo veyneno. Her gu yew, destê yew derdî ra sûcdareyî veyneno xo de. Sûcdarê ma Kenan zî heta a game, semedê termî ra tim cayo xelet nawneno înan rê. Ay odeyê mixtarî de keyna mixtarî, xo dest de lamba reyde yena zereyê ode. Rindeya ci û sifetê qerekteran, tek bi tek wesîleya lamba reyde ma ra aseno. Ina rindeya keyneki, halê qerekteranê ma ra tam ters o. Sifetê keyneke, şere mîyanî de sey yew vilike yeno ekranan. Ina têkilî dima, Kenan cayo raşt înan nawneno. Ino tesadûf nîyo helbet. 

Tangerînes de zî wîna yew semboli ameya şuxulayiş. Odeyê Îvo de yew fitrawê tornê ci Marî est o. Marî ino fitraf de pizeyo safî ra huyena. Fonê ino fitraf zî sey pakeya rîyê Marî, sipî yo. Fon û huyayişê Marî, atmosferê keyê Îvo rê, tam ters o. Ewilî Ahmed, badê cû zî Nîko dor bi dor ino fitrafî ra ewnîyenî. Eşkera yo ke, bindê bandora huyayişê Marî de manenî û atmosfera keyeyî, hêdî hêdî bena nemir. Yeno fehmkerdişî ke, fîlm de ino fitrafê Marî, sey yew metafor ameyo şuxulnayiş. Şer sey yew virso, huyayişê Marî birneno.

ÎVO SERO

Lembît Ulfsak(Îvo) fîlm de xeylêk serkewte kay kerdo. Sehneyo ewilîn yê fîlm ra ino fehm beno. Lembît Ulfsak qerekterê Îvo'yî rê tam ronişto. Cîxara antiş, awir û têwgeyrayişê ci, xorînî û temaşekarî sero tesîr verdenî. Kê rehet şinê vajê ke fîlm de qerektero tewr serkewte, yê Îvo'yî bîyo.

Fîlm de Îvo, şerê ra hes nêkeno û goreyê ci heqdarê şerî çin o. O bi xo zî lajê xo, ino şerî de vîndi keno. Labelê goreyê ey, kiştoxê lajê ci kam beno wa bibo ''Ferq nêkeno'' . Peynî peyen lajê ci merdo. Çîyêko mûhîm ino yo.

Sehneyê tewr ewîlin de Ahmed û Îbrahîm, Îvo ra wer wazenî. Îvo, kamîya înan perseno, la cewap nêgîno. Hewna zî kamîya înan, ey rê mûhîm nîya. Şino wer dano înan.  Beno ke ino xisûs, çimê temaşekaran ra biperro, labelê Îvo hema nêzano Ahmed û Îbrahîm gurcîyê yan abhazê, wer dano înan.

Îvo, nêzano zûr zî bikero. Ino sehne de Ahmed tira perseno, inê keyeyan de kes ciwîyeno yan ney. Îvo vano, ney û dewom keno: ''Nizdîyê ino hêga de yew mêrdim ciwîyeno. Mandalîyan rameno. Ez ey rê ardim kena. ''

Cayêk de Margus Îvo ra vano, birîndarê karê ma betal kenî. Îvo ey ra cigirîyeno û fikirê ci qebul nêkeno.

Seke şima zî veynenî, Îvo sey qerektero bêqusir û xorîn pêameyo.

ÎVO ÇÎRA NÊAGEYRENO ESTONYA ?

Tayê rîpelê înternetî û rexnekarê sînema vanê, Îvo û Margus xebetîyenî ke mandalîyan biroşî û pê pereyê mandalîyan biwenî, şêrî Estonya. Sey ê bînan. Raşte zî Margus wîna yew amanc dima yo. Keda ci ino ser a. Fîlm de yew ca de o bi xo zî wîna vano.

Labelê vernî ra heta peynî, temaşekar fehm nêkeno ke Îvo qayilo ageyro Estonya yan qayil nîyo. Îvo çîra ê bînan ra tapa mendo û nişnayo şêro Estonya? Eke torna ci Marî şîya, o çîra nêşîyo? Qayilo şêro yan qayil nîyo ?

Cayêk  de Juhan tira vano, mandalînayan biroşi û şo  Estonya. Îvo cewabê ci dano: Ti zanê ez çîra tîya de vindena.

Ino dîyalog de zî ma veynenê ke, fîlm de tayê wareyê grî est î. Inê wareyê grî zî eşkerayo ke hetê rejîsorê fîlmî ra ameyî verdayiş.

Margus û Ahmed zî ina babete sero fikirê Îvo'yî persenî, labelê cewap nêdano.

Peynîya fîlm de Nîka  tira perseno: Tî tîya ra hes kenî? Îvo vano, hes kena. Tikêna fikirîyeno û dewomê cûmleyê xo ano: Û nefret kena...

Fîlm, ina babete flu verdaya. Kê zanî ke tayê çî, nêverdenî Îvo şêro Estonya. Labelê kê înê çîyan fehm nêkenî.

MÛZÎKÊ FÎLMÎ

Mûzîkê fîlmî, hetê hûnermendo gurcî Nîazî Dîasamîdze ra virazîyayî. 

Mûzîkê sanîyeya ewilîn yê fîlmî ra heta kilama ke tewr peynî yê fîlmî de cenena... Bêqusir î. 

Mûzîkê fîlmî, ino fîlm çand sewîye aver berdo. Mûzîko ke sanîyeya ewilîn de ceneno, mûyanê kê keno sey teli. Kê fehm kenî ke, kê raştê fîlmêko weş ameyî. Mûzîk, sey yew dirike(agit) temaşekarî refşneno.

Kinarêk ra  ino mûzîk,  mûzîkanê rojhilatê dûrî(uzak dogu) maneno. 

Ez derheqê mûzîkê fîlmî de tewr peynî qayila vaja ke, ino fîlm de oyo ke ma goştarenî û oyo ke ma temaşe kenî, eynî çî yî.

Semedê soundtrackê fîlmî tîya bitiknî.

PEYEN

Tangerînes, wayirê herikîyayişê weş o. Fîlm de temaşekar qet eciz nêbeno û fîlm ra nêqerefîyeno. Hîkaye û babeta ci biquwwet û xam î. Eke binameyê, ''50 heb fîlmê ke gerek mergî ra ver temaşe bibê'' yew lîsteya şima esta, Tangerînes miheqqeq gerek ina lîste de bibo.