Vodka Lemon û Sînematografîyê Hiner Saleemî

Fîlmo çarin yê rejîsoro kurd Hiner Saleemî Vodka Lemon de  dengbêjo namdar Egîdê Cimo yew mezel ser o dudik ceneno û fîlm destpê keno.

Fîlm, sey produksîyonê Îtalya, Swîs û Fransayî sera 2003 de Armenîstani de kaş bîyo. Hîkayeya kaş kerdişê fîlmî ser o Hiner Saleem wîna vano: Ez semedê mûzîkê kurdî ser o tayê cigêrayişan ra şîbîya Armenîstan. Weyra de ez hîkayeya Vodka Lemonî pêhesîyaya.(1) Seke aseno, bingeyê ino fîlmî hîkayeyêka raştikîn ra yo.

Fîlm de bi nameyê Hamo(Romen Avinian) yew mêrdek, qezayêka Armenîstani de emir keno. Cenîya Hamoyî merda û hîrê lajê yê est î. Hamo her roj şono tirba cenîya xo ser û ya reyde tereqneno. Cenîya vîyayi Nina(Lala Sarkissian) zî her roj şona tirba mêrdeyî xo ser.  Wextêk dima inê wirdî mêrdimî kewenê yew têkilî mîyan. La rewşa wirdînan zî baş nîya. Panc quriş înan çin o. Yewîtîya Sovyetani(Sovyetler Birliği) newe  rijîyaya û xo dima enqaz verdayo. Însanî, bêkar û bêpere yî. Hamo zî înan ra yew o. Yê dest kar û gure çin o. Yew lajê yê Semerkant de yew Fransa de maneno û yewi zî ha yê het de yo. Labelê lajanê xo ra zî xeyr nêveyneno. Rewşa Nina zî xam nîya. Bi nameyê Vodka Lemonî yew bar de xebetîyena labelê ino bar zî edî qefelîyeno. 

Hiner Saleem sey zafê fîlmanê xo, ino fîlm de zî temaya eşqî reyde tayê problemanê heyatî ano temaşekarî ver. Kê wexto ke fîlmografîyê Hiner Saleemî ra ewnîyenî kê veynenî ke orteyê qaosî, problemî û mucadeleyî de tim eşq est o. Eşq, sînemaya Hiner Saleemî de vera probleman de sey yew şeklê mucadeleyî ca gîno. Ino fîlm de zî Saleem pajaya eşqî ra vera heyati de mûcadeleyê kurdanê Armenîstani ra ewnîyeno. Temaya eşqî inawa timûtim şuxulnayişî ser o Hiner Saleem wîna vano: Ez bawereyi kena ke tewr baş eşq hîsanê însanî îfade keno. Eşq, vera şerî yo, eşq medenîyet o. Riyê ino ra eşq goreyê mi çîyêko baş o. Mîtolojîyê Yunanî de yew çî yan baş o yan nebaş o. Goreyê mi eşq kinarê başî de yo. (2)  

Hiner Saleem, eşkerayo ke rejîsoreya xo de babeta sînematografî ser o xisusî vindeno. Semedê ino ra fîlmanê yê de zaf kompozîsyonê serkewteyî raştê kê yenî. Saleem sey fîlmanê xo yê bînan, ino fîlmê xo de zî kameraya xo hawayê yew belgekîkar(belgeselcî) nêşuxulneno. O bi xo kişta rejîsoreyi de ressameyi û nuştoxeyi keno, muzîk ser o xebetîyeno. Bi wesîleya inê huneranê xo Saleem xoza û komela kurdan, yew perspektîfo tîyatral û şîîrkî reyde ano ekranan. Fîlmê yê, hunerkî(sanatsal) yê. Vodka Lemon de zî Hiner Saleem ino qaîdeyê xo ra fekveranêdano û tayê heyatanê nêmcetan pey temaya eşqî, bi ziwano lîrîk ano ma ver.

Gramerê fîlmê Vodka Lemonî de yewna çîyo ke bala kê anceno, pîya şuxulnayişê trajedî û mîzahî yo. Ino zî fîlmografîyê Saleemî de xususîyêto cîya yo û ino xususîyet, Saleemî sînemaya kurdî de wayirê cayêko cîya keno. Fîlmê Vodka Lemonî de ca bi ca, bi hawayo mûnasîp unsurê mîzahî vejîyeno vernîya kê. Saleem, mîzah û trajedî bi hawayo serkewte pîya şuxulneno. Sînemaya dîna de ino terzî rê nimûneyê tewr namdaran ra yewî, fîlmê rejisoro italyan Roberto Benigniyî La Vita e Bella(Life is Beautiful) yo. Ino fîlmo namdar de trajedî û mîzah bi hawayo serkewte ameyo şuxulnayiş û fîlm, inawa name kerdo.

Vodka Lemon de ziwanêko naîf û sivik şuxulîyeno. Hiner Saleem ziwano giran û têmîyankewte ra dûr vindeno. Serebûtî, pêro unsuranê xo reyde çimanê kê ver qewmîyenî. Rejîsor, mesajo ke wazeno bido temaşekar, feko ewilîn ra dano. 

Sînematografî ser o wexto ke kê ewnîyenî kê veynenî ke Vodka Lemon de Saleem, plananê hîrayan(geniş çekim) ra dûr vindeno û plananê tengan de sahneyanê tîyatralan virazeno. Xususen cehdeyo ke dewa Hamoyî ra şono mezelî ser, inê sahneyanê tîyatralan ra zafênan rê beno mekan. Ge ge Hamo û yew motosîkletçî, ge ge yew cenî û camêrd, ge ge zî Hamo tene... Inê sahneyan de yewhumarî(tekillik) yena vera çimanê kê. Fon de vewra sipî ra vêşîr çîyêk çin o. Vernî de yew yewhumarî, pey mêrdim-mêrdim, mêrdim-nesne yan zî tene yew mêrdim reyde virazîyena. 

Behsê sînematografî ser o ez wazena vaja ke Vodka Lemon de yewna çîyo ke bala kê anceno, mefhumê sîmetrî yo. Fîlm de zafê sahneyî seke orte ra di parçe bîyê û wirdî parçeyî sey lîlikî eynî çî nawnenî. Mavajî cenî û camêrd ke dolaba Hamorî ti ra herînenî, dima yew tabure ser o ronişenî û paşta xo danê yewbinan. Kamera wirdînan gîna û seke wirdînan ra yew, sîmetrîyê ê binî yo. Hewna nesneyan reyde zî wîna kompozîsyonî ameyî wiraştiş. Mavajî fek berê Hamoyî ra çand sahneyan de di sandalyeyî têkişt ronîyayî û seke înan ra yewi sîmetrîyê a binî ya. Kinarê çepî de inê sahneyanê sîmetrîkan ra yewî de Hamo û Nina pay ra paveyê otobisi vinderte yî.

Sînematografîyê fîlmî ser o tewr peynî de ez wazena yew xususîyetê Saleemî ser o vindera. Saleem, gelek sahneyan de vernîya kamera de qalabalix pêser keno. Inawa sahneyan de vernîya kamera de tewr tayê panc kes beno. Sey fîlmanê bînan yê Saleemî, Vodka Lemon de zî inawa kompozîsyonî zaf yenî vera çimanê kê. Kinarê çepî de inawa sahneyanî ra yewî est o. Inawa kompozîsyonan şuxulnayişî de sînameya dîna de rejîsoro namdar, rejîsoro yunan Teodoros Angelopoulos o. Angelopoulos zî fîlmanê xo de inawa sahneyanê qalabalixan zaf şuxulneno û terîfkerdişê sînemaya yê de, ino xususîyet cayêko cîya tewşeno. Saleem, babeta sînematografî de fîlmanê Angelopoulosî ra xeylêk çî nimune gîno. Mavajî rejîsorê sînematografî yê fîlmanê Angelopulosî ra Eternty And a Day û Ulysses' Gazeyî Andreas Sinanos, Saleem reyde zî xebetîyayo.

Saleem Vodka Lemon de sey kurdkî, armenîkî, ruskî û fransizkî cîya cîya ziwanan pîya şuxulneno. Sewbina fîlmanê Saleemî de zî wîna yew  şuxulnayiş est o. Saleem bi waştişî reyde inawa keno û wazeno ke dewlemendeya ziwanan reyde reng bigo fîlmanê xo.

Kaybazê ke fîlm de kay kenî zafanê amator î labelê hewna zî performansêko serkewt nawnenî. Xususen serkerekter Romen Avinian(Hamo), binê ino baro giran ra serkewte wardeno.

Tewr peynî de ez wazena vaja ke Vodka Lemon sînematografî, ziwan, mûzîk û lîrîkalîteya xo reyde sînemaya kurdî de wayirê cayêko mûhîm o. Ino fîlm, fîmê ke sînemaya kurdî de heta ay wext kaş bîyê ra tayê hetan ra cîya keweno. Babeti, sînematografî, pîya şuxulnayişê mîzah û trajedî reyde cîya keweno. Goreyê zafê rexnekaran ino fîlm, fîlmanê Hiner Saleemî mîyani de fîlmo tewr serkewte yo. Raşta zî Hiner Saleem Vodka Lemonî reyde sîndorê welatê kurdan vêret û sînemaya dîna de xo rê yew ca girewt. Vengê xo dîna hesna. 

1)Nihat Uyan, Vahşi Batı Kürdistan Bir Hıner Saleem Senaryosu, Weşanxaneyê Avesta, Îstanbul, 2014, r. 24

2)Nihat Uyan, Vahşi Batı Kürdistan Bir Hıner Saleem Senaryosu, Weşanxaneyê Avesta, Îstanbul, 2014, r. 21