Gomgashteî Dar Aragh Sero

 

Mîrza û Hanare, 23 sere ra ver cêrabîyê. Hanare, cinîya eyê ya verên a.  Mîrza, Rojhilatê Kurdistanî de aîleyê xo reyde ciwîyeno. Hanare zî Başurê Kurdistanî de. Ay demê de Şerê Korfezê Ewilîn pêro bandora xo reyde dewom keno. Seddam pêro quwwetanê xo reyde kurdanê başurî reyde zî şer keno. Her gu roj înan qetlîaman ra vîyarneno û pê kîmyasal qetl keno. Kurdê ke şerê Seddam'î ra remenê, zafanê vera xo tadenî Rojhilatê Kurdistanî. Hanare zî orteyê ino şerî de manena. A game xeber raykena Mîrza ke, bêro ya biveyno. Mîrza zî senî ke ina xeber gêno, lajanê xo Udeh û Barat reyde keweno rayiran. 

Hîkayeya fîlmê ma, ina raywanîya Mîrza, Udeh û Baratî ra awan bena.

Eke ma ino fîlm goreyê termînolojîyê sînema dekê yew pol, kê şinê vajê ke fîlmê raywanî(Yol fîlmî) yo. Ina raywanî de Mîrza, Udeh û Barat, raştê tewir tewir serebûtan yenî. Raywanî, qet goreyê plananê înan nêşina. Heme hîrê raywanê, ge xemgîn benê ge keyfweş. Temaşekar zî înan reyde ge ge bihuyo zî zafanê xemgîn beno. 

Demê Keseyanê Serxoşî dima  Gomgashteî Dar Aragh, fîlmê metraj dergo diyin yê Bahman Ghobadî yo. Temaşekarê ke fîlmografî û sînemaya ey ra xeberdarî, ino fîlmê ey de zî çîyanê xaman nêveyvenî. Fîlmanê bînan yê ey ra tewr ferqêko pîl yê ino fîlmî, sey fîlmo raywanî kaşbîyayişî yo. Bê ino xisus mîzansen, sînematografî û mûnitişê fîlmî de terzê Ghobadî dewom keno.

Sehneyo ewilîn yê fîlmî ra heta peynî Ghobadî, raywanîya hîrê heb raywanan reyde cuya kurdan ano çimanê ma ver. Kurdê ke orteyê şerî de mendî û şer, heme hawa bandora xo înan sero ronaya... Tayê sehneyê fîlmî de seke jîlet govdeyê kê ra biancîyo, wîna temaşekar sero tesîr kenê. Her gu duraxa raywananê ma de tewir tewir maxdurê şerê Seddamî yenê vera înan. Ê bi xo zî zatenî maxdurê inê şerî.

Demê Keseyanê Serxoşî reyde ino fîlm de Ghobadî hêdî hêdî terzê xo virazeno. Kaybazê amatorî, cinîkê û mûzîk reyde têkilîya înan, mûzîk sey yew metafor şuxulnayiş, sîndorê grî, şer ûsn.

Ghobadî, cûya kurdan sey fîlmanê xo yê bînan, ino fîlmê xo de zî sey lîlik ano çimanê temaşekar ver. Cuya kurdan, dejê înan û inê dejan reyde xoverrodayişê înan hetê temaşekaran ra yenê şinasnayiş. Ino zî pê hîkayeyêka ecîb keno rejîsor. Yanî ina hîkaye komelê kurdan mîyan de zaf hîkayeyêka normal nîya.  Merdimêko extîyar, semedê cinîya xo ya verêni, lajanê xo yê pîl û temaman reyde keweno rayiran. Cuya reel yê kurdan de raştê wîna yew hîkaye ameyîş, hela hela o wext de, zehmet o. Ino xisus fîlm de zî yeno vera ma. Lajê Mîrzayî Udeh, wayirê 7 cinîyano û ina raywanî de nîyet keno ke hewna bizewejîyo. Labelê pîyê ey Mîrza, semedê cinîya xo ya verên keweno rayiran û çî zehmetan anceno! Udeh, raştîya kurdan dahîna weş temsîl keno. Mîrza, dahîna ûtopîk vindeno kurdan rê. Çimkî orteyê raywanî de eşnaweno ke Hanare tene nîya, merdeyê ya Seyîd zî ya reydo, hewna zî raywanî rê dewom keno. Heta Seyîd embazê eyê verên o û Hanare, Seyîd tercîhê ey kerdo!

Qerekterê Mîrza, inê sebeban ra qerekterêko berz o. Dahîna mehna reyde dekerde yo. Yew hedefa ey esta û tû engel nişno vera ey de vindero. O bitemamî konsantreyê hedefê xo yo. Feket wexto ke hedefa xo reseno, kê fehm kenî ke çîyo ke mûhîm o, resayişî hedef nîyo; raywanî bi xo ya. Semedo ke ma û Mîrza rîyê Hanare nêveynenî, kê şinê vajê ke Hanare sey yew metafor Kurdistan zî temsîl kena. Ghobadî bi xo zî yew teraqa ino fîlmî de vano, Hanare Kurdistan temsîl kena.

Fîlm de di sehneyê xisûsen bala mi anti. Raywanê ma cayêk de semedê Molla Ghaderî ra mecbur manenî û şinê yew dewe de veyve de deyiran vanê. Tîya de lajê Mîrzayî Barat yew veng eşnaweno. Cinîkêk deyir vana yew ban sero. Aşiqê inê vengî beno. Barat nêeşkeno rîyê ya biveyno. Cinîke reyde qal keno û teklîfê zewajî keno ya rê. Cinîke vana, ez tek yew şertî reyde qebul kena: Ti gerek biverdî ke ez deyiran vaja. Barat vano, ti ancax mi rê şina bivaja, eşkera deyir vatişê cinîyan heram o. O ke wîna vano, cinîya vengrindek vîndi bena şina. Barat ya dima penc xo ra beno la veng a. Badê ma bander benî ke Hanare, semedo ke Mîrza nêverdayo yê reyde pîya deyiran vaja, yê terk kerdo û Seyîd reyde zewejîyaya. 

Yewna sahne de raywanê ma mamoste Muhammed reyde kewenê têkilî. Wendekaranê ey reyde şinê kampa înan. Weyra de Udeh qefleyê ay gedeyan reyde deyiran vano, gedeyan ra di hebî Udeh reyde deyir vanê û ê binî çepikan kuwenî. Wexto ke karê raywanan ma ino kampî de qedîyeno û wextê şîyayiş yeno, Barat û Udeh şinê odeyê gedeyanê kê tede rakuwenî. Zirna û erbaneya xo gênî sereyê ê wirdî gedeyê ke Udeh reyde deyir vatinî, hete de ronenî û kewenî rayir şinî. 

Fîlm de inê wirdî sehneyê xisusen weş ba mi şîyê. 

Tewr peynîyê fîlmî de Mîrza tayê cinîyan reyde Seyîd defn keno. Wexto ke cenaza benî goristan zî qefleyê cinîyan reyde benî. Mîrza vêşîr tû camêrd çino înan mîyani de. Ina rewşe mi rê zaf şinasî ameyi. Kurdan mîyani de ewîlna nat zafê rewşê bîyê ke camêrd çinê bîyo meytan defin bikê. Şer, inê rewşan mîyani de tewr sebebêko pîl o. Şerê ke kurdan sero ronîyenî yan zî şerê ke kurdê kaş kenî xo mîyan. Goristana dewa ma de yew tirbe de di camêrdê est î. Wextê Şerê Ewilîn yê Dîna de dewe de camêrd nêmendo û cinîkan semedo ke nişnayo di heb tirbe bikenî, yew tirbe kenaya û meyîtê dekerdî. Mi wexto ke peynîya fîlmî de ino sehne dî, dîrekt a tirbe ameyî mi vîr. Wesfeyê cinîyê kurdan ra yewî zî meyit definkerdiş o.

Yew parantez zî ma kaybazan rê abikerî. Goreyo ke mi înternet de wend, pêro kaybazê amator ê. Normal şar ê. Labelê fîlm de zafê kaybazan performansêko xeylêk serkewte ardo meydan. Xisusen Udeh zaf bala kê anceno.

Kinarêk ra ma kemanêyanê fîlmî ra zî behs nêkî nêbeno. Fîlm de çîyo ke tewr zaf mi eciz ke, şuxulnayişê kamera bi. Rejîsorîya dîmenan, ino fîlm de kemane mend. Kamera zafê ca de bêfesal zoom kerdinî. Yan zî cayo ke gerek zoom bikerdinî, nêkerdinî. Heto bîn ra fîlm de heqê mûzîk zî nêameyo dayîş. Yanî sey yew wasitaya fîlmî weş nêşuxulîyayo. Oxma ke kurdê hetê mûzîkî ra xeylêk serkewte yê û cuya înan mûzîk reyde têmîyan de ya.

Tewr peynî de îcab keno ez vaja ke Gomgashteî Dar Aragh, pêro kemaneyanê xo reyde fîlmêko serkewte bîyo. Ina serkewteyî de tewr para pîli, hîkayeya fîlmî rê kewena. Ghobadî, hîkayeya fîlmî xo reyde temaşekar dekeno zereyê fîlmî. Çande ca bi ca giran bibo zî bi mehnaya pêroyî de hîkaye, herikîyaye ramena. Ino zî hîşê temaşekar her game ganî tewşeno. 

 Gomgashteî Dar Aragh, fîlmografîyê Ghobadî de çande zaf nêameyo şinasnayiş zî, sînemaya kurdî de sey tuxlayêk cayê xo girewto rewna. Sînemaya ma ya şeniki de ino fîlm zî îcab keno ke bêro temaşe kerdiş. Eke şima zî hema temaşe nêkerdo, miheqqeq bikerî.