MA VEYVEYÎ XO SENÎ VÎNDI KERDÎ ?

 DESTPÊK

Zewaj, sey hema hema her komeli, komela kurdan de zî bi nameyê veyve yew şekil de pîroz beno. Her komeli ino veyve goreyê urf û edetanê xo virazeno. Goreyê her komeli veyve, sewbina mehnayan îhtîva keno. Labelê kê şinê vajê ke hema hema çimanê pêro komelan de veyve, tayê hetan ra ortax o. Her kes inê veyveyan sey rojê şayî veyneno û kay keno. Hîşê komelanî de veyveyê, rîtûelêkê pozîtîf ê. 

Komela kurdan, goreyê mi esil bi xo di bingehan sero awan bîya. Di bingehê xort estî ke ina komeli têhet tewşenî. Înan ra yew sey rojê xirab, yas û tazîye ya; yewî zî sey rojê şayî, veyve yo. Komela ma, inê wirdî qolonan sero bîna bena. Inê rojan de însanê ma yenî têhet, yewbinan veynenî, teraqa înan xort bena. Cigirîyayişê qedîyenî, mêrdimaneyi pêt bena. Tewr zaf inê rojan de mêrdim, xo aîdê yew aîle, eşîr, grup û bi mehnaya pêroyî de aîdê yew komel hîs keno. 

Babeta inê nuşteyî zî seke sernuşte ra fehm beno, veyve yo. Wextêko kilmekî de bêdilîyayişê veyveyanê komela ma yo. 

Emser ez tezê masterî xo sero şuxulîyena û babeta tezê mi, kultirê pîranî yo. Mi çand merdimanê extîyaran de semedê ina xebata xo ra qal kerd. Tabî wexto ke babeta xebati kultir bîyê, gerek miheqeq veyve sero zî bêro vindertiş. Inê extîyaran derheqê veyveyanê ma yê verênan de wir çî vatinî ke, dekê mi akerde mendinî. Inê çand rojan ra ver Amed de ez şîya yew veyve . Seke şima zî tehmîn bikerî ino veyve salona veyvî de bi. Millet têdest kewtibî û kay kerdinî. Ez koşeyêkî de ronişte bîya û mi temaşe kerdinî. A game, derheqê veyveyanê verênan de vateyê ê extîyaran ameyî mi vîr.  Mi wirdî veyveyê dayê têver û ez înan sero fikirîyaya. Dima mi qerar da ke ina aşmi ez veyveyanê ma sero binusa û halê verên û nikayîn bîda têver.

VEYVEYÊ VERÊNÎ

Tîya de ez wazena komela ma de verî ra nat, wezîfeyê veyve sero vindera. Gelo veyve tene rîtuelêko şeklî yo yan zî xorînîya ci est a? Veyve tene îlankerdişê zewajî yo yan zî îlankerdişê zewajî reyde yew şayî, yew şenlîk o ?

Seke mi cor de zî va veyve, komela kurdan de di qolonanê ra yew o. Kurdê, goreyê sewbina komelan zaf  ehemîyet danê veyveyan. Kê rehet şinê vajê ke komela ma de veyveyî, tene wezîfeyê îlankerdişê zewajî ra îbaret nîyê. Amanco binê, wesîleya zewajî reyde komeli mîyanî de şayî û keyfweşî viraştiş o. Riyê ino ra veyveyî kurdan wayirê teferruat û detayan ê. Qalabalix û derg ramenî. Senî roşanan de werd zaf o û her kes pizemird beno, veyveyanê kurdan de zî wîna yo. Wayirê veyveyan mird werd danê misafiran. Ê ke yenî veyve, nimaj yenî û heta şewe veyve de vindenî. Şewe ra qestê mi mexreb zî nîyo. Heta eşa veyve rameno. Millet roji de di ray ge ge hîrê ray yena veyve û hewna şina keye. Misafirê zerba xo kay kenî, cîfê xo veradanî û keyfî reyde ageyrenî keyê xo. Keyna waştişî ra heta destpêkerdişî wextê veyveyî, hene ra heta hewilnayişê veyvike, pêro xisusî goreyê qaîdeyanê bênuştekî ameynî viraştiş. Tabî bê kayanê dawil û zirna, sewbina kayê zî est bî inê veyveyan de. Mavajî teneyeke, cita kesayan, sîndoreke, koseyî, tirs ûsn, kayê zî veyve de ameynî kay kerdiş. Semedê ino ra hetê muhteva ra zaf hîra bî inê veyveyê. Sey yew şenayî(şenlîk) vîyartinî.

Inê veyveyê  heta ke mi dî, heta ke ma înan resayî, hîrê roj ramitinî. Labelê extîyarê ke mi înan reyde tereqna vatinî ke, veyveyê zaf verênî panc roj, yew hefte, ge ge zî des roj ramitinî. Ino ra ma rehet fehm kenî ke veyveyê ma yê verênî, tesil tene wezîfeyê îlan kerdişî zewajî ra îbaret nêbîyê. Wayirê mehnayêka komelkî bî. 

Muhtevîyat û awanbîyayişê inê veyveyan ra fehm beno ke wayirê xorînîyêk ê. Toranê komelî pêt tewşenî, mêrdimaneyi û dewijeyi xort kenî, wesîleya viraştişê hafizaya komelkî benî ûsn. 

Eke şima veyveyanê verênan ra vîdeo yan zî fitrafan temaşe bikerî, şima zî veynenî ke ekilê ê veyveyan cîya yo. Ê veyveyan de kê nêzanî ke kam misafir o kam wayirê veyve yo. Çimkî her kes seke veyveyê ci yo, kay keno û şa beno.  Temaşekerdişê inê veyveyan bile keyf dano mêrdimî.

VEYVEYÊ MODERNÎ Û KULTIRÎ DE YEW QEREFÎYAYIŞ

Yew nimaj ma hewnê ra wariştî û kesêk va, ma şinê dûgun salonu veyve. Ma ra zafînê hema dugun salonu nêdîya. Ma kom û kulfet û ê ke dewe ra yenî veyve, debîyê çand dolmuşan û kewtî rayirê Amedi. Ma şîyê yew saloni ke tede yew kermata maseyan û sandalyeyan est î. Ewilî bila ma nêzana ke ma kam mase sero ronişî, meydanê salonî ra nizdî bibê yan zî yew koşe de ronişî?

Ma yew ca dî û roniştî. Sahne de tayê aletê şinasî yê muzîkî est bî, dawul, zirna, saz, baterî ûsn.

Her kes yew di ray vecîyeno qefleyê kayî reyde di ray kay keno û cayê xo de ronişeno. Kayê zî belî yê: Delîlo û eke bibo yew ray nazo. 

Ma mîyanê ra yewî vano, gelo camêrdî key tirs kay kenî ? Ay binê vano, bêrî ma şîrê vêke bixemelnî û koseyî kay bikerî... 

Yew parçeyê paste, huşkmeywe(kuruyemîş) û yew şoşaya qola vila kerd heme kesî rê. Ma va qay werd danê ma.  

Badê ma dî ke vengê deyirbaz yeno, taki torenîmîz başlamiştir...

Kamo ke şino xelaya xo pa keno, salonî ra vejîyeno. Ma fehm kenî ke veyve qedîyayo...

Embazêk va, eceba veyve siba zî dewom keno ?

...

Seke şima zî zanê, xisusen ino da pancês sere esto ke yew sazgeha dewrê modernî nişka ra dekewti cuya ma: Dûgûn Salonu. (Salona veyveyî)

Veyveyê ma, hene û şîrneyê ma pêro têreyd wena şî salona veyveyan. Zafî zî lez bi ino wenayiş.  Raşte zî kultirê yew komelî de semedê wîna yew bedilîyayişî ra des pancês sere, zaf wextêko kilm o. Eke a komeli, sey komela kurdan yew komela ke veyve kultirê ci de xeylêk cayêko mûhîm tewşeno, o wext ino zeman zaf dahîna kilm yeno kê rê. Tabî dewir dewrê kapîtalîzm o, komela kurdan zî bandora ino dewîrî de manena û hêdî hêdî bena komela serfî(Tûketîm toplumu).  Semedê ino ra kultirê komela ma de bedilîyayişî zî zaf lez benî.

Welhasil veyveyê ma edî veyveyê ma nîyê. Yê salonan î. Ma goreyê zerba xo nişnê kay bikerî, nişnê derg bikerî û organîze bikerî. Ma pereyê ci danê yew salon kîra kenî, goreyê saetanê saloni ma yew veyve ronenî. Îdareyê veyveyê ma destê salonî de yo. Vernî ra heta peynî prosesê veyveyî belî yo.

Heto bîn ra kê hîşê xo ser nî, kê veynenê ke inê veyveyanê salonan de însanê keyf nêkenî. Wayiranê veyve vêşîr ê binî, seke mecbureyi reyde weyra de ronişteyî. Çimanê înan ra belî yo ke vanê hema wa deyirbaz vajo taki torenîmîz başlamiştir û şêrî xelaya xo pakî, dima zî keyê xo şêrî. 

Veyveyê ma edî tene wezîfeyê îlankerdişê zewajî ra îbaret ê. Însanê ma edî semedê keyf û şayî ra neşinê veyveyan. Vanê, filankes dawetîye daya ma, ma nêşîrê veyveyê înan eyb o. Verê zî ino fikirîyayiş estbi labelê tene ino fikir sero nêşînî veyveyan. Semedê kaykerdiş û keyfkerdişî ra şînê. Riyê ino ra verê eke dewe de yew veyve bibînê, yew aîle ra tewr tay di hîrê, ge ge zî pêro aîle şînê ay veyve. Pêro dewijê, ay veyve de pêser bînê. Weş mi vîr yeno ke yew veyveyê dewijê ma est bi. Akrabayê ma zî nêbi, tene dewijê ma bi. Ez hema 8-9 serre bîya yan zî çinê bîya. Ma berê keyê xo kîlit kerd û ma pêro aîle şî ay veyve. Ma des tenê ra vêşîr bî. Mexrebî ra pey ma şî, heta saet 23 ma nêameyî keye. Labelê nika eke yew dewijê ma bizewjîyo ma her aîle ra tene yew mêrdim şinê veyveyê ci.

Veyveyî ma hem hetê şeklê xo ra hem zî hetê muhtevaya xo ra bedilîyayî û veng bîyê.

Ma veyveyê salonan sey çîyêko îthal, hazir kalip herînayî û dekerdî kultirê xo. Tû alaqayê inê veyveyan kultirê ma dir çin a. Tene deyiranê kurdkî reyde inê veyveyî, veyveyî kurdkî nêbenî.

Çand aşman ra ver yew dewijê ma lajê xo zewejna. Heneyê ci dewe de kerd. Veyveyê ci berd salon. Ma şîyê heneyê ci. Seke ez zeman de raywaneyi bikera û şêra tapa.,, Pêro dewijê ameybî. Her kes zerba xo kay kerdinî, zewq girewtinî. Dawulcî hema hema dawul quli kerdinî. Milet çar panc saet keyfê xo gore kay kerd. Eya bitemamî sey veyveyanê verênan nêbi, la buya înan tira ameynî. Mi weyra de zî fehm kerd ke ma çi vîndi kerdo.

PEYNÎ PEYEN

Veyveyî, seke cor de zî mi vato, kultirê ma de wayirê cayêko bêhempa yî. Neqlkerdişê kultirê kurdan de veyveyî, wayirê wezîfeyo muhîm î. Hevala û deyirê ke yenî vatiş, kayê ke kay benî ûsn... Inê çîyê pêro pêser awanbîyayişê nasnameyê ma de çîyê ke giring î.  Riyê ino ra, bedilîyayişê veyveyan sero gerek ma weş bifikirîyê. Ma heta ke nêzanî ma çi vîndi kerdo, çareserî sero zî ma nişnê bifikirî. Ino ra ver zî ma gerek bizanê ke veyveyî verênî kultirê ma de senî yew ca de bî? Wayirê çi mehna bî?

Helbet ino vîndi kerdiş sero kê şinê sewbina zaf çîyan bivajî. Labelê tû vate nişno yew dewa cîran ra yan zî dewa ma ra vengê dawuli bîyaro goşanê ma...

Vîndikerdişê ma pîl o.

Silamî.