MAKÎNAYA DÎJÎTALI Û TELEVÎZYONA BITUBI

Vizêr perey mi Mubi akerd ke ez yew fîlm temaşe bikera. Ez sîte de tayê acê qayme şîya û mi peynî kilmfîlmê Radu Judeyî ‘’Televîzyona Bitubi(Lampa Cu Caciula – Tüplü Televizyon)’’ akerd. Radu Jude, rejîsoro romen o û welatê xo Romanya de rejîsorêko namdar o. Kilmfîlmê ey ‘’Televîzyona Bitubi’’ sera 2006î de ameyo kaşkerdiş. Rejîsor ino fîlmî reyde xo eşkera kerdo û ameyo şinasnayîş.

Fîlmê Televîzyona Bitubi ra Dîmenêk

Hîkayeya kilmfîlmê Televîzyona Bitubi inawa ya: Marianoyo hewt serre û aîleyê ey, yew dewa şeniki ya Romanya de emir kenî. Yew nimaj Mariano pîyê xo hewn ra warizneno û wirdî kewenî rayîrê şaristani ke televizyona xo ya bitubi berî tamîr bikerî. Tamîrkarê înan zî westayo namdar Bichescu yo. Fîlm, ina hîkaye ser ra awan beno.

Fîlmê Televîzyona Bitubi, yew herikîyayîşo sivik reyde rameno û zerrîzîzeya fîlmî, yew gami temaşekarî veranêdena. Têkilîya Mariano û pîyê ey, ca bi ca kê bihuyna zî zafanê kê xemgîn kena. Mariano xo rê yew amanco pîl belî kerdo û pîyê ey zî bêzeri yardimê ey keno. Dîyaloxê fîlmî, zafanê ino têverşîyayîşî pî û lajî ra yenî meydan.

Ino nuşte de ez fîlmê Televîzyona Bitubi şîrove nêkena. Mi wexto ke ino fîlm temaşe kerd û semedê televîzyoni ra xoverrodayîşê Marianoyî û vera ino xoverrodayîşî de têwgeyrayîşê pîyê Mairanoyî dî, gedeyeya mi ameyi mi vîr. Ez bi wesîleya ino fîlmî wazena behsê xoverrodayişo ke mi semedê televîzyoni ra dayo, bikera.

Yew qismê tarîxê ino xoverrodayîşê mi zî acê qayme raştê tarîxê kaşkerdişê ino kilmfîlmî yeno. Ino zî yew tesadûfêko ecêb o. Yanî sera ke kilmfîlmê Televîzyona Bitubi kaş bîyo, keyê ma de zî yew mûcadeleyî televîzyoni est bi.

Keyê ma de tewr ewilî ke mi vîr yeno yew televîyona bitubi estbî ke markaya ina televîzyoni Profilo bî. Ina televizyona ma des pancês seri ma rê xizmet kerd. 40-50 ekran estbî çin bî. Ina mêratmendeya ma eke ceyran dûşik bibînê, nêabînê. Ey dewa ma de xisusen zimistanan ceyran zaf dûşik bînê. Hema hema pêro dewijan ceyran qaçax şuxulnaynî û zimistanan de hema he ode de yew sobeyo ceyranin panaynî. Semedê ino ra televizyona ma abîyayîşî de tim problem vetinî. Ma pay tuşa televîzyoni naynî, vatinê ‘’dût dût dût dût …’’ û inawa dewom kerdinî. Heta ke ino ‘’dût dût’’ nêvindertinî televîzyoni nêabînê. Semedê ino ra zî gerek quwwetê ceyranî vîş bibînê.

Teşqaleyê ma yo tewr ewilîn televîzyoni akerdiş bi. Wexto ke ceyran dûşik bînê û televîzyoni nêabînê, ma şînê zereyê keyî de pêro makînayê ke pey ceyranî şuxulîyenî, qefelnaynî. Zafê ray ma pêro lambayî zî hewna kerdinî la hewna televîzyoni nêabînê. Inawa yew dûrim de ma şînê qato diyin û keyê damêrî de zî pêro makînayan û lambayan qefilnaynî. Keyê ma di qat bi ay wextan û qatê diyin de damêrîya ma û gedeyê aye roniştinî. Ma inawa ceyranê wirdî keyeyan komple hewnakerdinî û televîzyoni ancax abînê. Labelê ino zî garantî nêbi. Yew yew şewi bînê, ceyran ande dûşik bînê ke ma pêro heme çî biqefelnaynî zî havil nêkerdinî û ma televîzyoni ra mehrum mendinî. Ey tabî ma yew bolaga gedeyan bî. Keyê damêrîya mi de televîzyoni çin bî û gedeyê aye zî ameynî keyê ma de televîzyoni temaşe kerdinî. Ez tam hûmari nêzana la ez vana qay tewr tayê nizdîyê des ten a televîzyoni ra vindertinî. Semedê ino ra xoverrodayîşo ke ino nuşte de ez behsê ey kena, esil bi xo tene xoverrodayîşê mi nêbi. Ma pêro way û birayan, seran reyde ino xoverrodayîş ramit.

Meseleya ceyranî çand seran dima ma hal kerd. Birayê min o pîl Mehmeşa, şi Pîran ra ma rê yew yûkseltîcîya şeniki girewti û eke gama ke televîzyoni semedê ceyran ra nêşuxulîyaynî, ma televîzyoni a yûkseltîcî ra bestinî û inawa pey ca de abînê televîzyoni. Ay wextan hema hema keyê heme kesî de yûkseltîcîya xişni estbî û zafanê zî semedê inê yûkseltîcîyan ra ceyran dûşik bînê. Labelê ma seran dima ancax şina yew yûkseltîcîya şeniki bigîro. 

Makînaya antenî inawa yew çî bî.

La xoverrodayîşê ma esil bi xo makînaya televîzyoni ser o bi. Nika tirkî ina makîna ra vanê ‘’Uydu Alıcısı’’. Ma ay wextan ti ra vatinê makînaya antenî yan zî makînaya dîjîtal. Ma di nameyê panaynî çimkî makînaya antenî û makînaya dîjîtali cîya bî. Makînaya ma, makînaya antenî bî û mavajî xişneya aye sey yew kitabi bî. Rengê aye zafanê sipî bînê ke a makînaya antenî, modemanê nikayînan manaynî. Ina makîna, semedo ke pey anteni şuxulîyaynî û sînyalê xo antenî ra girewtinî, ma ti ra vatinê makînaya antenî. Makînaya antenî tewr zaf des heb qanalî nawitinî. La makînaya dîjîtali pey çanak û LNByî(Ma ino mêrat ra seran reyde vatinê ‘’elembîr’’. Hema zî ma inawa vanê labelê bi wesîleya ino nuşteyî ez nika bander bîya ke sey ‘’el en bî’’ wanîyeno.) şuxulîyena û nika zî hema zaf keyan de ina makînaya dîjîtali est a. Goreyê makînaya anteni dahîna xişn û verin a.

Makînaya dîjîtali

Televîzyona ma tewr ewilî ke mi vîr yeno pey makînaya antenî  û antenî şuxulîyaynî. Belkî hewt heş seri zî pey anteni û a makînaya şeniki reyde xoverrodayîşê ma dewom kerd.

Ewilî yew antene ma yo kehan bi û yew va û weleka siviki de ca de têwgeyraynî û sinyal vîndi bînê. Badê mi vîr yeno keko Mehmeşa, şi dewi ra yew mêrdimê ma ra antenê înan girewt û xo mil na û ma rê ard. Sey ina gami ay anteno xişn xo milnayîşê ey yeno çimanê mi ver.

Ino anteno newe yew sirixa dergi ra pakerde bi ke ez vaja a sirixi panc şeş metreyî dergi bî. Ma ino anten girewt berd ban ser o hilaya banî ra pey telan dusna. Ay roj ra pey ma ay anteni şuxulnaynî. Labelê ay mêratmende zî gandê ma vist sey ay binê. Zatenî şeş hewt heb qanal yan nawitinî yan zî nênawitinî. Nîmeyê ay qanalan zî nêmxebat nawitinî û parazîtan ra ekran nêasaynî. Ge ge aşman reyde ma yew qanalî reyde îdare kerdinî.

Antenê ma inawa yew anten bi.

Ino anteni reyde dexwaya ma ya pîli, sinyal veynayîş bi. Şewa ke yew sûra vayî leqaynî, sînyalê televîzyoni vîndi bînê. Ma vera televîzyoni de tewr tayê des heb mêrdimî bînê. A gami hema ca de ma mîyani de yew zanaye vazdaynî şînê banî ser û yewi zî cêr de paja ra sereye xo vetinî teber. Ay ke şîyo cor, sirixa anteni tewiştinî û semedo ke sirixi gudikini bî, girewtinî ina sirixi mîyanê telan ra tadaynî. Yan hetê raştî ra yan hetê çepî ra, edî senî raşt bîro. Eke anteni sinyal girewt û qanalî nawnîyayî, a gami keso ke paja ra vejeyo, venda ay binê daynî û vatinê ''tamom o, bî war''. Zafanê o ke cêr de yo, talîmatê daynî ay binê. Vatinê ‘’inawa tadi, dewom biki’’, yan zî vatinê ‘’inawa bindi şî qanalî, hetê binê ra tadi’’.  Inawa wextirawext yew xoverrodayîş ramitinî, heta ke ay qanalî tapa bêrî. Xisusen eke a gami yew dîzî yan zî fîlmo ke ma takîp kenî yan zî yew maço mûhîm televîzyoni de est o, xoverrodayîşê ma dahîna cîdî bînê û tewr zanayayê ma şînê serê banî. Wextanê normalan de semedê anten tadayîşî ra ma nowbeteki kerdinî. Mavajî eke yew şewi ez yew ray şîya û dima hewna sinyal şîyo, ina ray yewna ten şînê ban ser. Yew yew şewi bînê ke ma panc şeş ten şînê banî ser.

Hamnan vêşîr pêro mewsîman de ino sinyal tim şînê. Şewê ke ma nêvejîyaynî ban ser, kêm kêm bî. Xisusen aşmanê zimistanî de dexwa zaf giran bînê. Çimkî şewê zimistanî zaf derg bînê û bê televîzyoni kê nêhewîyaynî. Sey hamnanî kê nişnaynî şêro teber de kay û kelbit zî bikerî. Semedê ino ra zimistanan televîzyoni zaf dahîna qiymetini bînê. Labelê probleme sînyalî zî tewr zaf zimistanan de vejîyaynî vera ma. Ey vewri varaynî, şewan serd bînê. Keso ke semedê anteni tadayîşî ra şînê ban ser, perîşan bînê. Sirixa antenî ke kê tewşenî, cemed tewiştinî. Destê kê ina sirixi ra dusaynî. Yan zî vewri kewtinî sereye antenî û kok ra sinyal şînê.

Bê inê probleman, makînaya anteni zî tim makînayêka dandîk bînê. Ma şînê Pîranî ra girewtinî û çand aşmi dima veşaynî. Belkî ma inawa vîst heb makîneyî girewtbî. Ey her veşnayîşê makîna rojan reyde bê televîzyoni mendinî. Ma bawi rê, keko Mehmeşa rê yew bar lebîyaynî, ancax newe ra girewtinî. Zafanê zî keko Mehmeşa şînê makîna girewtinî. Çimkî o zî temaşe kerdinî televîzyoni. 

Televîzyoni, rojo ewilîn ra bawi rê zaf bar û kar nêbî. Eke televîzyoni bişuxilîyaynî, mexreban de vatinê ''xeberan akî, ma bigoştarî''. Eke televîzyon nêşuxilîyaynî, pitê xo nêkerdinî. Çimkî zanaynî ke hewna yew çî heremîyayo û eke yew çî vajo, pereyê ey şinê. Bawi, zirarî ra qet hes nêkerdinî. Hilûgilam ma belayê xo ey sawitinî. ''Bawo makînaya antenî veşaya.'', ''Bawo ara kablo heremîyayo.'', ''Bawo ti ma rê key makînaya dîjîtali gînê.?'' ûsn. Xisusen cûmleyî, ''Bawo ti ma rê key makînaya dîjîtali gînê?'' û ''Bawo ma rê makînaya dîjîtali bigîri.'' seran reyde fekanê ma ra nêkewtî. 

Wextanê ke ma semedê anten û makînaya antenî ra heta şew acê qayme şînê ameynî û ancax di heb qanalî temaşe kerdinî, kişt û kinarî ma de keyanê pêro datanê ma de makînayê dîjîtalî est bî. Keyê inê datanê ma de makînaya dîjîtali reyde 100-200 heb qanalî nawitinî televîzyonê înan. Qanalê ke caran televîzyona ma de nêvejîyaynî, televîzyonanê înan de her gami estbî û bê parazît bî, sey lîlikî nawnaynî. Varan zî vewr zî bivaraynî sînyalê înan nêşînî. Ina rewşi zî qasbaya ma veşnaynî. 6-7 seri ra vêşîr ma qala ''makînaya dîjîtali'' reyde kuştakewtî û hewna ina qali reyde wariştî. Labelê xemê pîyê ma nêbi. Ma ê ke ameybî xo ser, ma paleyeyi de yan zî citkareyi de tim şuxulîyaynî. Labelê pîyê ma nêvatinî ez tikê keyfê inê gedeyanê xo bîyara. 

Datanê mi her yewî di çanaxî girewtbî bananê xo ser ronaybî. Inê çanaxan ra yewî pey qanalanê tirkî temaşe kerdinî ke ma ti ra vatinê ''Tûrksat''. Çanaxo binê zî pey qanalanê kurdkî temaşe kerdinî ke ma ti ra vatinê ''Kûrtsat''.  Tene ma gedeyan ney, pîlan ma û televîzyoncî ke Pîran ra ameynî inê çanaxan şuxulnaynî zî  nameyê ''Kûrtsat'' şuxulnaynî. Ino şuxulnayîş zereyê ma  gedeyan de vera ay çanaxanê Kûrtsat de yew hes peyda kerdbi. Hema zî ino term şuxulîyeno. Zaf erey erey ma bander bîyê ke bi nameyê ''Kûrtsat'' yew uydu çin o... Wirdî çanaxî zî ''Tûrksatî'' ra sînyal girewtinî, tene vera çanaxan cîya bînê.

Çi heyf ke ma goreyê datza û datkeynayanê xo, qanalê kurdkî dahîna erey destpê kerd temaşe kerdî. Çimkî antenî reyde qanalanê kurdkî temaşe kerdiş mûmkin nêbi. Zafê ray semedê qanalanê kurdkî ra ma şînê keyê datanê xo. Roj Tv û Mezopotamya Tv temaşe kerdiş zaf keyfê ma ardinî. Xisusen deyrê ke Mezopotamya Tv de vejîyaynî zaf weş ameynî ma rê û ma pey inê deyran vera televîzyoni de govend girewtinî.

Labelê tene semedê qanalanê kurdkî ra ma nêşînê keyê datanê xo. Ay wextan zaf rêzefîlmê(dizi) weş estbî kanalanê tirkan de. Ma ay rêzefîlman her hefte temaşe kerdinî û heta ke ma şina ma veranêdaynî. Mavajî ''Gurbet Kadını'', ''Deliyürek'', ''Acı Hayat'' û ''Kurtlar Vadisi'' înan ra çand hebî bî. Labelê yew yew hefte şewa ke inê rêzefîlmê ma kaykenî, yan televîzyona ma rîyê ceyranî ra nêabînê, yan zî sînyalê antenî şînê. Ma inê probleman vervazdaynî vervazdaynî la eke teslîya ma kewti, ma caverdaynî û mehla mîyan kewtinî. Ma şînê keyê datanê xo ke ma ay rêzefîlmî temaşe bikerî. Labelê ma yew nîyê di nîyê... Tewr tayê di hîrê way û biray bînê ma. Ge ge zî dahîna vîş bînê. Ey yew kinari ra keyê datanê ma zî qalabalix bînê. Çimkî gedeyê înan zî zaf bî. Wexto ke ma zî şînê, keyfê encikanê ma yan zî ey gedeyanê înan nêameynî. Çimkî tene yew şew nêbî ke ma inawa şînê keyê înan. Hefte de yew di ray û wexto ke televîzyona ma kok ra nênawtinî, ge ge yew wextirawet ma şînê keyê înan. Mi zanaynî ke wexto ke ma vîş şin keyê înan, keyfê înan nîno, mi keye de yewî ra nêvatinî û ez nimitkî şînê keyê înan. Inawa pey yew bira yan zî waya mi mi reyde nêameynî û mi zî rehet rehet rêzefîlmî xo înan reyde temaşe kerdinî. Eke mi dima yew bira yan zî waya mi biameynî, ez ey ra hêrs bînê û mi ge ge ey teber kerdinî. Ge ge encikanê ma, ma pêrinan teber kerdinî. Çand ray mi teberê pajaya keyê yew datê xo ra televîzyoni temaşe kerda, mi vîr nîno. Veng çin bînê labelê asaye(görüntü) bes bînê mi rê. Mi ande hes kerdinî ay rêzefîlman ra. Yew şewa ke mi pacaya datê xo ra ''Acı Hayat'' temaşe kerd, sey ina gami vîrê mi de yo. Zereyê odeyê ey pir bi, Ay qalabalix zî vîrê mi de yo.

Ma ke inê têwgeyrayîşî encikanê xo ra behs kerdinî mi vîr yeno dayî tim inawa vatinê, ''Ina dew di televîzyona tor ewilîni key ma di bî. Pî şima ra ay çaxan vatinî axa. Gedey datonê şima ameyn key ma di televîzyoni temaşe kerdinî û kuştakewtinî. Çand ray datzayanê şima key ma de kuştakewtî û mîza xo, xo rê kerdi bile mi vîr nîno. Senî şima şonê key datonê xo û encikê şima inawa kenî?''

Tarîxo ke dayî behsê ey kena sera 2000î ra ver o. O wextan bawi petrol şuxulnaynî û zengîn bi. Nameyê ey vejîyabi ''Axa''. Heta ay wextan keyê ma de Med Tv zî estbîyo. Labelê qet mi vîr nîno ê wextî, çimkî emirê mi bes nêkeno. Heta dayî yew ray mi ra va, ''Waya Mehmed Malmîsanijî yew şew amey key ma û va, mi rê Med Tv akî, biray mi emşo vejîno Med Tv.'' A şewi waya Malmîsanijî keyê ma de Med Tv ra birayê xo temaşe kena... Ay seran de herhal Malmîsanij Awrupa de sûrgîn de bîyo.

Med Tv ra makînaya antenî kewtiş... Ma inawa yew wexto nêbeye resayî çi heyf. Ina rewşa ma gandê ma vistinî labelê çîyêko ma dest ra bêro çin bi. Xemê pîyê ma de nêbi halê ma. Ma mayanê xo ra vatinî, ê zî behcîyaynî labelê bawi, înan nêgoştaritinî. Şew û rojê ma qala ''Makînaya Dîjîtali'' reyde vêretinî. Edî makînaya dîjîtali, ma rê bîbê sey yew ûtopya. Xeyalanê ma xemilnaynî makînaya dîjîtali. Embazanê ma may û pîyê xo de dexwaya bîsîkleti, cîcikî ûsn kerdinî, dexwaya ma zî bi temamî makînaya dîjîtali bî. 

Bawi ey seran de polîtîk zî nêbibi hema. Apolîtîk yew mêrdim bi. Semedê ino ra Kûrtsat û qanalê kurdkî xemê ey de nêbi. Datê mi polîtîk bî û qanalê kurdkî semedê înan ra mûhîm bî. Yew datê mi sîyaset mîyani de bi û heta şewi Roj Tv temaşe kerdinî.

Seranê xo yê peyenan de mavajî dormareyê sera 2008î de peynî peyen bawi şi Pîran ra televîzyoncî ard û ma rê makînaya dîjîtali girewti... Ay seranê xo yê peyenan de bawi hêdî hêdî polîtîk bibi û bedilîyabi. Ez hînî nêzana polîtîk bibi û semedê qanalanê kurdkî ra şi bi ma rê makîna girewtbî yan zî ma pîl bîbî û edî nişnaynî ma de serî şîro, semedê ino ra şi bi? A gami ino xisus qet mûhîm nêbi tabî. Peynî de şi bi ma rê makînaya dîjîtali girewtbî. Seke dîna ey ma ba. 

Ma pêro gedeyî dormareyî ay televîzyoncî û bawîyî girewtbî. Pey çar çiman ma temaşeyî ey kerdinî, wexto ke televîzyoncî şuxulîyaynî. Eke televîzyoncî yan zî bawi yew çî ma ra biwaştinî, ma çar gaman reyde vazdaynî, adir ma ra perraynî. Ande ke ma keyfweş bîbî. Ay şuxulîyayîşê televîzyoncî û bawiyî, ay têwgeyrayîşê înan bi temamî hema zî ha hîşê mi de yo. Labelê bawi keyfweş nêbi. Çimkî pereyê ey şîbî. Heta mi vîr yeno wexto ke televîzyoncî şuxulîyaynî, ez yew çî televîzyoncî ra persaybîya û bawi ters cewap daybi mi, awiranê xo yê pêt reyde...

Kişta banî ma de banê datê mi estbi û ay datê mi keyê xo wenabi Dîyarbekîr. Yew çanaxê ey banê ey ser veng vinderte bi. Bawi zî semedo ke masrafî ra biperro şi bi yew çanax tene girewtbi. Çanaxo ke girewt, kişta ay çanaxî datoyî de yanî banê ey ser o ard ra dusna û weyra ra qabloyî kaşkerdî zereyê keyî ma. Ina mesela zî sereyê ma dejna badê. Eke kê gînê, kê di çanax gînê û banê xo ser ranenî. Ma çand seran dima yewna çanax girewt û wirdî çanaxê xo berdî banê xo ser. Gure yewdest tewiştişî bawiyî tene ino nêbi. Heto bîn ra yew makîna tene girewtbî û zatenî yew televîzyona ma tene bî. Semedê ino ra makînaya dîjîtali keyê ma de ronîyayi. Yanî bawi hewna yew gureyo pêt nêkerdbi. Hewna ma pêro rehet nêkerdbi. Gerek ma wirdî keyeyan de televîzyoni bibînê labelê tene keyê ma de bî. Yanî yew kinari ra yew problemê ma hal kerdibi labelê yewna teşqele zî ma rê vet bi. Zatenî heta ay wext ma wirdî aîleyî têmîyan de televîzyoni temaşe kerdinî û beyntarê ma de zaf problemî vejeybî. Makînaya dîjîtali dima zî damêrîya mi û gedeyê aye ameynî keyê ma de televîzyoni temaşe kerdinî. Inawa çand seri dewam kerd labelê dayî û wayanê mi qebul nêkerdinî. Çimkî keyê ma zatenî qalabalix bi û way û birayê ma corîn zî zaf bî û pêro wirdî bî. Wexto ke ê zî ameynî, zereyê keyî zaf qalabalix û kutîn bînê. Çand seri dima damêrî zî keyê xo rê yew televîzyoni girewti û ina mesela bi temamî zelal bî.